سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)؛ علائم، علل و درمان
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شرایطی است که بر سطح هورمون‌های زنان تأثیر می‌گذارد. زنان مبتلا به این سندرم بیشتر از مردان هورمون تولید می‌کنند. این نبود تعادل در تولید هورمون موجب ایجاد اختلال در قاعدگی می‌گردد؛ در نتیجه باردار شدن را با مشکل مواجه می‌کند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک موجب رشد موهای زائد در صورت و بدن می‌شود. همچنین می‌تواند موجب مشکلات جدی و طولانی مدت مانند دیابت و بیماری‌های قلبی در فرد گردد. داروهای ضد بارداری و دیابت می‌توانند به ایجاد تعادل در هورمون‌ها کمک کنند و علائم آن را بهبود ببخشند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک چیست؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مشکلی است که زنان را در دورانی که قدرت باروری دارند (۱۵ تا ۴۴ سال)، تحت تأثیر قرار می‌دهد. بین ۲٫۲ تا ۲۶٫۷ درصد از زنان در این بازه‌ی سنی، PCOS را تجربه می‌کنند.
بسیاری از زنان، مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند در صورتی که اطلاعی از وجود آن ندارند. در تحقیقی مشاهده شده است که تا ۷۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS هنوز شناسایی نشده‌اند.
این سندرم، تخمدان زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تخمدان اندامی است که وظیفه‌ی تولید مثل را بر عهده دارد و به تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون (که مسؤول تنظیم چرخه‌ی قاعدگی هستند) می‌پردازد. تخمدان‌ها تخمک آزاد می‌کنند که توسط اسپرم بارور می‌شوند. به آزادسازی تخمک در هر ماه، تخمک‌گذاری می‌گویند.
هورمون محرک فولیکول و هورمون لوتئینه کننده (LH)، تخمک‌گذاری را کنترل می‌کنند. هورمون محرک فولیکول، تخمدان را تحریک می‌کند تا فولیکول (که کیسه‌ای حاوی تخمک است) تولید کند. سپس هورمون لوتئینه کننده موجب می‌شود که تخمک بالغ از تخمدان آزاد شود.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بر تخمدان و تخمک‌گذاری تأثیر می‌گذارد و دارای ۳ نوع است؛
- کیست‌هایی در تخمدان
- سطح بالای هورمون‌های مردانه
- قاعدگی نامنظم یا نداشتن قاعدگی
درون تخمدان فرد مبتلا به PCOS، کیسه‌های کوچکی که از مایع پر شده‌اند رشد می‌کنند. معنای لغوی پلی کیستیک، تعداد زیادی کیست است. این کیسه‌ها در واقع فولیکول‌های حاوی تخمک‌های نابالغ هستند.
این تخمک‌ها هرگز به اندازه‌ی کافی رشد نخواهند کرد و بالغ نخواهند شد که بتوان از آن‌ها برای تخمک‌گذاری استفاده کرد.
نداشتن تخمک‌گذاری اخطاری است برای سطح استروژن، پروژسترون، هورمون تحریک کننده فولیکول و هورمون لوتئینه کننده. در این حالت سطح استروژن و پروژسترون کمتر از حد معمول بوده در حالی که سطح آندروژن بالاتر از حد نرمال است. وجود سطح بالایی از هورمون مردانه در بدن، چرخه‌ی قاعدگی را دچار اختلال خواهد کرد؛ در نتیجه زنانی که مبتلا به PCOS هستند، تعداد دفعات قاعدگی کمتری دارند.
عوامل ایجاد کننده‌ی این سندرم
پزشکان واقعا عوامل ایجاد کننده‌ی این شرایط را هنوز به طور قطع کشف نکرده‌اند. آن‌ها بر این باورند که سطح بالای هورمون‌های مردانه مانع از تولید تخمک و هورمون توسط تخمدان می‌شوند. ژن، مقاومت انسولین و التهاب از جمله عواملی هستند به تولید آندروژن زیاد کمک می‌کنند.
ژن
تحقیقات نشان داده است که سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وراثتی است و گویا ژن‌های بسیاری در ایجاد این شرایط دخیل هستند، نه فقط یک ژن.
مقاومت انسولین
تا ۷۰ درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، به مقاومت انسولین هم مبتلا هستند. مقاومت انسولین به این معنا است که سلول‌ها در بدن آن‌ها نمی‌توانند به طور کامل از انسولین استفاده کنند.
انسولین هورمونی است که پانکراس آن را تولید می‌کند و این هورمون در مصرف قند به بدن کمک می‌کند. زمانی که سلول‌ها نتوانند به طور کامل انسولین مصرف کنند، نیاز بدن به انسولین افزایش می‌یابد. در این حالت پانکراس میزان بیشتری انسولین تولید می‌کند تا نیاز بدن را برآورده کند. انسولین زیاد از حد، تخمک را مجبور به تولید هورمون‌های مردانه بیشتری خواهد کرد. چاقی از مهمترین عوامل ایجاد کننده‌ی مقاومت انسولین است. هر دو عامل چاقی و مقاومت انسولین خطر ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش می‌دهند.
التهاب
زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، سطح بالایی از التهاب را در بدن خود احساس خواهند کرد. داشتن اضافه وزن هم می‌تواند موجب التهاب گردد. مطالعات بین التهاب و سطح بالای آندروژن ارتباطاتی پیدا کرده‌اند.
علائم رایج سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
برخی از زنان علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را در اوایل اولین قاعدگی خود مشاهده خواهند کرد. عده‌ای دیگر این علائم را بعد از افزایش وزن یا بعد از بارداری در خود احساس می‌کنند. از علائم رایج و متداول PCOS می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد؛
قاعدگی نامنظم
تخمک‌گذاری نکردن از ریزش مخاط رحم در هر ماه جلوگیری خواهد کرد. زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند کمتر از ۸ مرتبه در سال پریود می‌شوند.
خونریزی شدید
مخاط رحم در طول دوره‌ی طولانی‌تری تشکیل شده است، در نتیجه زمانی که قاعدگی اتفاق می‌افتد خونریزی نسبت به حالت عادی شدید‌تر خواهد بود.
رویش مو
در بیشتر از ۷۰ درصد زنان مبتلا به این سندرم، موهای زائدی در صورت و بدن، از جمله پشت، شکم و قفسهی سینه می‌روید.
آکنه
هورمون‌های مردانه موجب چرب شدن بیش از حد پوست می‌شوند و آکنه در نواحی مانند صورت، قفسهی سینه و قسمت فوقانی پشت ایجاد خواهد شد.
افزایش وزن
تا ۸۰ درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، دچار اضافه وزن یا چاقی هستند.
الگوی طاسی مردان
موی سر، نازک و شکننده می‌شود؛ در نتیجه فرد دچار ریزش مو خواهد بود.
تیرگی پوست
لکه‌های تیره بر روی پوست ایجاد می‌شود؛ از جمله ناحیه‌ی گردن، کشاله ران و زیر پستان.
سردرد
تغییر هورمون می‌تواند در برخی از زنان موجب سردرد شود.
چگونه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بر بدن تأثیر می‌گذارد؟
ناباروری
برای باردار شدن باید تخمک‌گذاری انجام شود. زنانی که قاعدگی منظمی ندارند، به میزان کافی تخمک برای باروری آزاد نخواهند کرد. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از دلایل ناباروری در زنان است.
سندرم متابولیک
تا ۸۰ درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، دچار اضافه وزن و چاقی هستند، هر دو فاکتور چاقی و PCOS خطر ابتلا به قند خون بالا، پایین بودن کلسترول خوب خون و بالا بودن کلسترول بد خون را افزایش خواهند داد. تمامی این‌ها با هم سندرم متابولیک را تشکیل می‌دهند و موجب افزایش خطر بیماری‌های قلبی، دیابت یا سکته خواهند شد.
بالا بودن سطح آندروژن بر قدرت باروری و دیگر جنبه‌های سلامت تأثیر خواهد گذاشت.
مشکل تنفس در خواب
در این حالت، فرد به طور مداوم در طول خواب شبانه، دچار اختلال در تنفس می‌گردد و این مسأله او را از خواب بیدار خواهد کرد. مشکل تنفس در خواب بیشتر در زنانی که مشکل اضافه وزن دارند اتفاق خواهد افتاد، به ویژه اگر به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا باشند. مشکل تنفس در خواب، ۵ تا ۱۰ درصد در زنانی که PCOS دارند بیشتر از بقیه است.
سرطان آندومتری
در طول بازه‌ی تخمک‌گذاری دیواره‌ی رحم، مخاط تولید می‌کند. اگر هر ماه، تخمک‌گذاری انجام نشود، روند تولید مخاط و ضخیم شدن دیواره‌ی رحم افزایش می‌یابد، در نتیجه خطر ابتلا به سرطان افزایش خواهد یافت.
افسردگی
تغییرات هورمونی و رویش موهای زائد می‌توانند بر روحیه‌ی فرد تأثیر بگذارند. تعداد زیادی از افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، افسردگی و اضطراب را تجربه خواهند کرد.
تشخیص PCOS
در صورتی که فردی حداقل دو علامت از نشانه‌های زیر را در خود داشته باشد، پزشک وجود سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را تأیید خواهد کرد؛
- بالا بودن سطح آندروژن
- نامنظم بودن چرخه‌ی قاعدگی
- وجود کیست در تخمدان
همچنین پزشک ممکن است درباره‌ی علائمی مانند آکنه، رویش موهای زائد در بدن و صورت و افزایش وزن بپرسد. همچنین مشکلات دیگر در تخمدان و بخش‌های دیگر مربوط به باروری در رحم بررسی خواهد شد. در طول معاینه، پزشک با پوشیدن دستکش انگشتان را وارد واژن می‌کند تا از رشد هر ناهنجاری در تخمدان و رحم مطمئن شود.
برای بررسی سطح بالای هورمون‌های مردانه، آزمایش خون تجویز می‌شود. برای اندازه‌گیری سطح کلسترول، انسولین، تری‌گلیسیرید و شرایط سخت‌تر مانند دیابت و بیماری‌های قلبی، آزمایش خون توصیه می‌شود. پزشک با کمک اولتراسوند با فرستادن امواج به دنبال ناهنجاری‌های فولیکول‌ها و دیگر مشکلات موجود در تخمدان و رحم می‌گردد.
بارداری
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باروری را سخت‌تر خواهد کرد. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS، دچار مشکل باروری هستند. این شرایط همچنین خطر عوارض بارداری را افزایش خواهد داد.
زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دو برابر زنان بدون این مشکل، در معرض خطر زایمان زودرس، فشار خون بالا و دیابت قرار دارند. با این وجود، زنان مبتلا به PCOS به کمک درمان‌های مخصوص باروری که باعث بهبود تخمک‌گذاری می‌گردند، توانایی باروری را افزایش خواهند داد. کاهش وزن و فشار خون نرمال می‌تواند به بهبود سلامتی و بارداری کمک کنند.
رژیم غذایی و سبک زندگی برای درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
کاهش ۵ تا ۱۰ درصدی اضافه وزن، می‌تواند به تنظیم چرخه‌ی قاعدگی و بهبود علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. کاهش وزن سطح کلسترول را بهبود می‌بخشد، انسولین را کاهش می‌دهد و خطر بیماری‌های قلبی و دیابت را کم خواهد کرد.
هر رژیم غذایی که به کاهش وزن کمک کند، می‌تواند به درمان PCOS هم کمک کند. با این وجود برخی از رژیم‌های غذایی بر برخی دیگر برتری دارند. در مطالعاتی که رژیم‌های غذایی مختلفی را برای بهبود PCOS مورد بررسی قرار دادند، مشخص شد که رژیم غذایی کم کربوهیدرات برای کاهش وزن و پایین آوردن سطح انسولین مؤثر است. در این رژیم غذایی، کربوهیدرات لازم فرد از میوه‌ها و سبزیجات تامین می‌گردد، در نتیجه چرخه‌ی قاعدگی بهتر از دیگر روش‌ها تنظیم خواهد شد.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد طب سوزنی به بهبود PCOS کمک می‌کند اما نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه است.
درمان PCOS معمولا با تغییر سبک زندگی آغاز می‌شود؛ تغییراتی مانند کاهش وزن، تغییر رژیم غذایی و ورزش. چند پژوهش انجام شده در این زمینه به این نتیجه رسیده‌اند که ۳۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط و سه روز در هفته، می‌تواند به زنان مبتلا به PCOS کمک کند که از وزن خود بکاهند. ورزش علاوه بر کاهش وزن، به بهبود کارکرد تخمدان و کاهش سطح انسولین کمک خواهد کرد.
ورزش در صورتی که با رژیم غذایی سالم همراه شود مزیت بیشتری برای فرد به ارمغان خواهد آورد. رژیم غذایی به همراه ورزش، نه تنها به کاهش وزن کمک می‌کند بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های جدی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.
درمان‌های متداول
قرص‌های ضد بارداری و دیگر دارو‌ها، به منظم شدن دوره‌ی قاعدگی و درمان علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مانند موهای زائد و آکنه کمک خواهند کرد.
جلوگیری از بارداری
مصرف استروژن و پروژسترون به صورت روزانه می‌تواند موجب ایجاد تعادل در هورمون‌ها، تنظیم تخمک‌گذاری، از بین بردن علائمی مانند موهای زائد و حفاظت از فرد در برابر سرطان اندومتریال گردد. این هورمون‌ها را می‌توان به صورت قرص، برچسب یا حلقه‌ی واژن دریافت کرد.
متفورمین
متفورمین دارویی است که برای درمان دیابت نوع دو، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو با تنظیم سطح انسولین بدن می‌تواند به درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هم کمک کند. نتایج حاصل از یک تحقیق نشان داد که با مصرف قرص متفورمین و تغییر همزمان رژیم غذایی و ورزش می‌توان به کاهش وزن، کاهش قند خون و چرخه‌ی منظم قاعدگی کمک کرد. تأثیر هر سه روش با هم خیلی بیشتر از زمانی است که تنها از تغییر رژیم یا ورزش استفاده شود.
کلومیفن
کلومیفن دارویی برای باروری است که به زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک می‌کند باردار شوند؛ اگرچه شانس دو قلو یا چندقلوزایی را افزایش خواهد داد.
داروهای رفع موهای زائد
درمان‌های محدودی هستند که می‌توانند به رفع موهای زائد یا توقف رشد آن‌ها کمک کنند. کرم افلورنیتین دارویی تجویزی است که رشد موهای زائد را کاش می‌دهد. لیزر درمانی یا الکترولیز هم دو روشی هستند که به رفع موهای زائد بدن و صورت کمک می‌کنند.
جراحی
جراحی یک گزینه‌ی درمانی برای افزایش قدرت باروری است البته در صورتی که دیگر درمان‌ها نتیجه‌ی مطلوب را نداشته باشند و جراحی راه آخر باشد. در این روش به کمک لیزر یا سوزن‌های گرم، حفره‌های کوچکی در تخمدان ایجاد می‌کنند در نتیجه تخمک‌گذاری عادی صورت خواهد گرفت.
زمان مراجعه به دکتر
در صورت مشاهده‌ی علائم زیر به پزشک مراجعه کنید؛
- پریود نشدن در صورت باردار نبودن
- مشاهده‌ی علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مانند رویش موهای زائد در بدن و صورت
- اقدام به بارداری برای مدت ۱۲ ماه اما ناموفق بودن
- مشاهده‌ی علائم دیابت در خود مانند تشنگی یا گرسنگی زیاد، تاری دید، کاهش وزن بدون دلیل
منبع: healthline
