چرا کمالگرایی مادران رفتاری مخرب است؟

کمال‌گرایی به عنوان یکی از عوامل اصلی عدم رضایت از خود همواره معضلی با پیامدهای متناقض برای بشر بوده است. یکی از مهم‌ترین عوامل پدید آمدن این معضل، فشاری است که جامعه به افراد وارد می‌کند. در این میان، بعضی از گروه‌های اجتماعی، همچون مادران، آسیب‌پذیرتر از بقیه هستند و ممکن است در مواجهه با کمال‌گرایی رفتارهایی از خود بروز دهند که مسیر را برای گسترش توانایی‌ها ناهموار می‌کنند.

کمال‌گرایی می‌تواند مادران را اسیر چرخه‌ی معیوبی کند که توسط اعتمادبه‌نفس پایین و اضطراب اداره می‌شود. در کنار توقع‌های غیرواقع‌بینانه‌ی جامعه، عوامل دیگری همچون مطالب منتشر شده در شبکه‌های مجازی و بال و پر دادن به این تصور که بقیه زندگی بهتری از ما دارند به تقویت کمال‌گرایی دامن می‌زنند. ارضای امیال کمال‌گرایانه ممکن نیست، زیرا کمال‌گرایی در اصل نوعی توهم است. از این رو، کلافگی حاصل از عدم موفقیت در پروژه‌ی تحقق بخشیدن به این امیال در مادران، کاملا قابل درک است. در ادامه‌ی این مقاله از دیجی‌کالا مگ، ابتدا به توصیف پدیده کمال‌گرایی می‌پردازیم و سپس ضمن پرداختن به پیامدهای این پدیده در مادران، راهکارهایی برای حل کردن آن ارائه می‌کنیم. با ما همراه باشید.

کمال‌گرایی چیست؟

ما اغلب فکر می‌کنیم که نیاز به کمال‌گرایی از میل به ارائه بهترین عملکردمان نشأت می‌گیرد. اما کمال‌‌گرایی لزوما با رشد و پیشرفت مرتبط نیست. بِرِن براون (Brene Brown)، محقق حیطه‌ی احساسات، کمال‌گرایی را اینچنین تعریف می‌کند: «کمال‌گرایی در بهترین حالت سپری برای مقابله با سرزنش، قضاوت یا شرمساری است.» بنابراین، اگر کمال‌گرایی هدف قرار گیرد، زندگی شخص راکد شده و رسیدن به اهداف واقعی غیرممکن می‌شود.

کمال‌گرایی انواع مختلفی دارد. در مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۱ توسط پاول. ال. هِویت و گوردِن ال. فِلِت، دو روان درمانگر کانادایی، روی کمال‌گرایی انجام شد، سه نوع کمال‌گرایی معرفی شد:

1. کمال‌گرایی خود محور
2. کمال‌گرایی دگر محور
3. کمال‌گرایی دیکته شده توسط جامعه

در نوع اول، شخص برای کسب نتایج ایدئال به خود فشار وارد می‌کند. نوع دوم به تحت فشار گذاشتن دیگران برای کسب نتایج ایدئال اشاره دارد. نوع سوم هم فشارهای وارده توسط جامعه برای داشتن عملکردی فوق‌العاده را گوشزد می‌کند. کمال‌گرایی در مادران ترکیبی از هر سه نوع است. مادران کمال‌گرا نه تنها خود را وادار به بهترین بودن می‌کنند، بلکه این طرز فکر را به فرزندان‌شان هم منتقل می‌کنند. این در حالی است که منشأ این کمال‌گرایی، توقع‌های نامعقول جامعه از مادران است.

علائم کمال‌گرایی در مادران

باور به اینکه برای رسیدن به اهدافمان حتما باید بدون هیچ اشتباهی عمل کنیم خود را به شیوه‌های متفاوتی نشان می‌دهد. در ادامه با چند تا از علائم کمال‌‌گرایی در مادران آشنا می‌شویم.

۱. به تعویق انداختن فعالیت‌ها

کمال‌گرایی عموما باعث می‌شود کارهای خود را از ترس اشتباه‌های احتمالی به تعویق بیندازیم. میل به تعلل در مادران با احساس ناامیدی و بی‌فایدگی همراه است. گهگاه، مادران کمال‌گرا به دلیل عدم توانایی برای تضمین نتیجه‌ای فوق‌العاده از انجام کارهای مربوط به منزل یا تربیت فرزندان سر باز می‌زنند. چنین معضلی به دلیل در نظر گرفتن نتیجه‌ی نهایی به عنوان بخشی اساسی از روند شروع فعالیت ایجاد می‌شود.

تمرکز روی درس گرفتن از خطاها نویدبخش موفقیت در آینده است و به تعویق انداختن فعالیت‌ها از ترس مرتکب شدن خطا، فقط حس عدم رضایت را افزایش می‌دهد.

۲. داشتن حس منفی نسبت به عملکرد خود

کمال‌گرایی باعث می‌شود با خود فکر کنید که ادامه دادن هر کاری که به صورت ایدئال پیش نمی‌رود محکوم به شکست است. این حس نوعی دیدگاه منفی نسبت به خود را ایجاد می‌کند که تمام زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. چنین حسی برای مادرانی که در کنار تربیت فرزندان و کارهای خانه شغلی خارج از خانه هم دارند بسیار ملموس است. اکثر مواقع، چنین مادرانی در مواجهه با کوچک‌ترین نشانه‌های عدم موفقیت صددرصدی درجا زده و به خود برچسب بازنده می‌زنند. نکته‌ی قابل توجه در رابطه با داشتن چنین حسی این است که مادر بازنده بودن را در تمام حیطه‌های زندگی خود پررنگ می‌کند و هر گونه تلاش برای مبارزه با این طرز فکر را بیهوده می‌داند.

۳. طولانی شدن مدت زمان انجام فعالیت‌ها

کمال‌گرایی با قرار دادن موانع بسیار در مسیر حرکت، سرعت انجام فعالیت‌ها را پایین می‌آورد. این در رابطه با فعالیت‌هایی، همچون ارسال پیامی ضروری یا قرار دادن مواد غذایی در یخچال، که وقت زیادی نمی‌گیرند هم صدق می‌کند. علت این است که توجه شدید به کسب نتایج فوق‌العاده از کارهای مهم، شخص را از زمان گذاشتن برای چنین فعالیت‌های پیش پا افتاده‌ای بازمی‌دارد.

۴. احساس ناراحتی کردن از موفقیت سایر مادران

مادران کمال‌گرا اغلب در مواجهه با سایر مادرها که توقع‌های نجومی از فعالیت‌هایشان ندارند احساس ناراحتی و ناامیدی می‌کنند. این شرایط معمولا به خودسرزنش‌گری و تضعیف اعتمادبه‌نفس ختم می‌شود. مشاهده‌ی زندگی سایر مادران از لنز کمال‌گرایی احساس ناکافی بودن را تغذیه می‌کند.

عوارض کمال‌گرایی افراطی در مادران

۵. راکد ماندن روند زندگی

مادران کمال‌گرا در ظاهر به دنبال کسب موفقیت به سالم‌ترین شیوه ممکن هستند، اما طی این مسیر برای در امان ماندن از ترکش‌های سرزنش، قضاوت و شرمساری به خود فشار زیادی وارد می‌کنند. ورود به چرخه‌ی معیوب کمال‌گرایی با تغییر شکل دادن ماهیت موفقیت همراه است. در نتیجه، پیشرفت غیر قابل دسترسی به نظر می‌رسد چون مادر همیشه منتظر اقدام کردن در لحظه درستی است که هیچوقت فرا نمی‌رسد.

۶. نادیده گرفتن گزینه‌های پیش‌رو

کمال‌گرایی، مادران را از تصمیم‌گیری می‌ترساند. تعلل در تصمیم‌گیری هم، به نوبه خود، باعث ایجاد اضطراب می‌شود. در نهایت، مادر در چرخه‌ای که خودتردیدی، منفی‌گرایی و بی‌انگیزگی برایش تدارک دیده‌اند اسیر می‌شود و راهکارها و گزینه‌های مختلفی که برای گذر از این معضل پیش پایش قرار گرفته‌اند را نمی‌بیند.

۷. بروز افسردگی و سایر مشکلات روحی و روانی

اضطراب و افسردگی با هم رابطه‌ی تنگاتنگی دارند. نادیده گرفتن معضل کمال‌گرایی می‌تواند با هموار کردن مسیر براى بروز این دو کیفیت زندگى را کاهش دهد و به شدت احساسات منفى که مادران نسبت به خود دارند بیفزاید.

۸. آسیب زدن به فرزندان

در کمال‌گرایی فردی، آسیب‌ها اغلب متوجه خود فرد هستند، اما هنگامی که مادران به کمال‌گرایی روی می‌آورند، فرزندان از آسیب‌ها بی‌نصیب نخواهند ماند. مادران کمال‌گرا به صورت ناخواسته فرزندانشان را کمال‌گرا بار می‌آورند و با رفتار‌های کنترل‌گرایانه آن‌ها را از داشتن تجربیات جدید محروم می‌کنند. از طرفی، فرزندان از سن کم می‌آموزند که اشتباه کردن برابر با شکست خوردن است و این طرز فکر از سنین پایین آن‌ها را دچار افسردگی و اضطراب می‌کند. در مواردی، فرزندان به آسیب رساندن به خود و کمرنگ کردن رابطه‌شان با مادران روی می‌آورند که در آینده برایشان تهدید بزرگی برای ورود به اجتماع پدید می‌آورد. حتی ممکن است که فرزندان از ارضای تمایلات کمال‌گرایانه مادران ناامید شوند و به کل دست از تلاش بردارند.

۹. به چالش کشیدن ارزش وجودی

داشتن طرز فکر «ارزش من وابسته به کیفیت عملکرد من است» یکی از پایه‌های اصلی کمال‌گرایی است. وقتی که ارزش وجودی با کیفیت عملکرد سنجیده می‌شود، اضطراب و ترس از نتیجه نهایی به سلامت روح و روان ارجحیت پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، هنگامی که مادر به هر دلیلی قادر به نشان دادن بهترین وجهه‌ی خود نباشد، خود را شایسته محبت و عشق نمی‌بیند و تذکرهای اطرافیان را نادیده می‌گیرد. تلاش‌های مستمر برای اثبات توانایی‌ها با در نظر داشتن استانداردهای نامعقول، جنگلی ایدئال را ایجاد می‌کنند که در آن اضطراب با تمام قوا رشد می‌کند.

راهکارهاى مقابله با کمال‌گرایى

به یاد داشته باشید که کمال‌گرایى هم مانند بسیارى از معضل‌هاى دیگر که در زندگى با آن‌ها مواجه مى‌شویم قابل مدیریت است. تنها ابزارى که در مسیر مقابله با کمال‌گرایى نیاز دارید استمرار، تعهد و چندین راهکار اصولى است. در اینجا با چند تا از این راهکارها آشنا مى شویم.

۱. طرز فکر «همه یا هیچ» را به چالش بکشید

مدام به خود یادآورى کنید که مرتکب یک خطا شدن، کیفیت کلى کار شما به عنوان یک مادر را زیر سؤال نمى‌برد. خطا کردن بخشى اساسى از روند یادگیرى و پیشرفت است و ترسیدن از آن فقط شما را از هدف نهایى دور مى‌کند.

۲. به خود یادآورى کنید که اشتباه کردن طبیعى است

در یک دفترچه نقاط قوت خود را بنویسید و مدام به خود یادآورى کنید که براى رسیدن به نتیجه‌ی ایدئال هر آنچه که لازم است را دارید. هر گاه احساس کردید که در حیطه‌اى اعتماد به نفس پایینى دارید، نقاط قوتتان را در همان حیطه لیست کنید. این کار به مرور زمان مغزتان را به مثبت اندیشى واقع گرایانه شرطى مى‌کند.

۳. مراقب نحوه صحبت کردن درباره خودتان باشید

گاهى لازم است در نحوه صحبت کردن با دیگران درباره خودتان تجدید نظر کنید. منفى گویى و خودسرزنش‌گرى روند تلقین احساسات منفى را بسیار ساده مى‌کنند. هر چه عمیق‌تر به صحبت‌هایتان بیندیشید، توانایى‌تان براى فیلتر کردن حرف‌هاى مخرب از واقعیت‌ها بیشتر مى‌شود. به یاد داشته باشید که اندکى مثبت اندیشیدن هم مى‌تواند در کاهش منفى گرایى بسیار مؤثر واقع شود.

۴. گهگاه به عمد اشتباه کنید

براى مبارزه با کمال‌گرایى باید به اینکه اشتباه کردن و بى‌نقص نبودن چیزى از ارزش شما نمى‌کاهد ایمان پیدا کنید. براى مواجه شدن با ترس از اشتباه کردن مى‌توانید سرگرمى‌هاى جدید را امتحان کنید. انجام دادن کارهاى جدید و خروج از نقطه امن نقاط شروع متعددى را برایتان فراهم مى‌کند. سرگرمى‌هاى جدید به شما فرصت از نو شروع کردن را مى‌دهند و ثابت مى‌کنند که داشتن حق اشتباه کردن هم بخشى جدانشدنى از پیشرفت است و ضررى ندارد.

۵. دلیل یابی کنید

اغلب مواقع، کمال‌گرایی ریشه در کودکی دارد. نداشتن توانایی «نه» گفتن و ترس از شکست خوردن نقش بسزایی در بروز کمال‌گرایی در بزرگسالی ایفا می‌کنند. بهترین شیوه برای پیدا کردن دلیل کمال‌گرایی پرسیدن این سؤال از خودتان است: «چرا باید این کار را به بهترین شیوه‌ی ممکن انجام دهم؟ اگر نتیجه‌ی ایدئال را کسب نکنم، چه چیزی را از دست خواهم داد؟» اولین پاسخ‌هایی که به ذهن خطور می‌کنند راهنماهای مناسبی برای یافتن دلیل اصلی کمال‌گرایی هستند. اگر ریشه‌ی کمال‌گرایی در کودکی باشد، مراجعه به روان درمانگر می‌تواند گره‌های بسیاری را باز کند.

۶. مراقبت از خود را فراموش نکنید

مادران کمال‌گرا اغلب آنقدر درگیر نگرانی برای کسب بهترین نتیجه‌ی ممکن می‌شوند که مراقبت از خود را به کل فراموش می‌کنند. در چنین شرایطی باید به خاطر داشت که داشتن روان و جسم سالم برای کسب هر نوع موفقیتی حیاتی هستند. یافته‌های علمی هم تأثیر مثبت استراحت کافی روی افزایش خلاقیت و کارآمدی در انجام فعالیت‌ها را تصدیق می‌کنند.

۷. در توقع‌هایی که از خود دارید تجدید نظر کنید

با اولویت‌بندی ارزش‌ها شروع کنید. وقتی اهدافتان را هماهنگ با ارزش‌هایتان انتخاب می‌کنید، خودبه‌خود در مسیر درست قدم می‌گذارید. ممکن است در میانه راه با وفق دادن خود به تغییرها به مشکل بخورید اما به خاطر داشته باشید که این دشواری فقط فریب ذهن برای جلوگیری از بروز تغییر است. بنابراین، ثابت قدم بمانید و ترس از تغییر را به موقعیتی برای پیشرفت تبدیل کنید.

مرور کلی

کمال‌گرایی در مادران معضلی مرسوم است و پرداختن به آن به دلیل آسیب‌های نهان و آشکاری که به روح و روان مادران، فرزندان و همسرانشان وارد می‌کند از اهمیت بسیاری برخوردار است. مواجهه با ترس از شکست، مهم‌ترین قدمی است که می‌توان برای مبارزه با کمال‌گرایی برداشت. به خاطر داشته باشید که مسیر بهبود طولانی و پر پیچ و خم است. بنابراین، به خود و توانایی‌هایتان اعتماد کنید و اهمیت استمرار و پشتکار را در این مسیر دست کم نگیرید.

منابع: Psychologytoday, Embracingyoutherapy, Parenting Firstcry, APA