۱۰ فیلم برتر پدرو آلمودوار؛ نابغه جنجال‌برانگیز سینمای اسپانیا

شاید از نظر برخی از مورخین و تحلیلگران تاریخ سینما پدرو آلمودوار بهترین فیلم‌ساز اسپانیا نباشد اما بی‌تردید مشهورترین و جنجالی‌ترین آن‌ها است.

او با ملودرام‌هایی نفس‌گیر، با گرایش طنزی خاص، ساختارشکنانه و از نظر فرهنگی به‌روز طی چند دهه مهم‌ترین چهره سینمای اسپانیا بوده و مانده است. آلمودوار فعالیت به‌عنوان کارگردان را سال ۱۹۸۰ با ساخت «پپی، لوسی، بوم» (Pepi, Luci, Bom‎) آغاز کرد، کمتر از یک دهه بعد با «زنان در آستانه فروپاشی عصبی» (Women on the Verge of a Nervous Breakdown‎) به شهرت جهانی رسید و در سال‌های پایانی قرن بیستم و سال‌های آغازین قرن بیست‌ویکم با دو فیلم «همه چیز درباره مادرم» (All About My Mother) و «با او حرف بزن» (Talk to Her) اوج موفقیت‌های حرفه‌ای و تصاحب جوایز جهانی را تجربه کرد.

• آخرین فیلم آلمادوار تحسین‌ها را برانگیخت؛ ارجاع به «هشت‌ونیم» فلینی

شاید یکی از نکات مهم درباره‌ی این فیلم‌ساز ۷۲ ساله این باشد که هنوز هم چهره مرکزی سینمای اسپانیا است و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. تنها طی چند سال گذشته چند فیلم جدید از او همچون «درد و شکوه» (Pain and Glory) توجه بسیاری را به خود جلب کردند و جدیدترین فیلمش «مادران موازی» (Parallel Mothers) که جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز را افتتاح کرد با تحسین یک‌صدای منتقدان مواجه شد.

انتخاب برترین فیلم‌های آلمودوار کار ساده‌ای نیست. اگر با هواداران متعصب او گفت‌وگو کنید به‌سرعت در می‌یابید که آنچه از نظر یکی از آن‌ها برترین فیلم‌های او به حساب می‌آیند، از نظر دیگری احتمالا ممکن است در میان بدترین فیلم‌ها طبقه‌بندی شوند.

• تمام منتقدان فیلم مادران موازی را دوست دارند؛ دورخیز آلمودوار برای شیر طلایی

از سوی دیگر بسیاری از فیلم‌های او واجد سویه‌های هنری درخور تحسین و عناصر سرگرم‌کننده تماشایی‌اند؛ در نتیجه انتخاب از میان آن‌ها کار دشواری است. احتمالا هر لیستی که از فیلم‌های برتر این هنرمند اسپانیایی تشکیل شود آنچنان که به نظر می‌رسد تفاوت کیفی قابل‌توجهی را بازتاب نخواهد داد و گذشته از بحث سلیقه، تفاوت میان مثلا فیلم ۱۰ و فیلم ۹ آنچنان چشمگیر نخواهد بود.

در این فهرست تلاش کرده‌ایم ۱۰ فیلمی از آلمودوار را مد نظر قرار دهیم که بیشتر از باقی توسط منتقدان تحسین‌ شده‌اند، در جشنواره‌های بین‌المللی جلب توجه کرده‌اند، در میان سینمادوستان شاخص‌تر بوده‌اند و اساسا پدرو آلمودوار طی سال‌ها فعالیت هنری‌اش بیشتر با آن‌ها شناخته شده است.

در ادامه ۱۰ فیلم برتر کارنامه پدرو آلمودوار را بررسی می‌کنیم.

۱۰- هزارتوی شور (Labyrinth of Passion)

• بازیگران:‌ Cecilia Roth, Imanol Arias, Helga Liné
• تاریخ اکران: ۱۹۸۲
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰

«هزارتوی شور» یک کمدی اسکروبال و دومین فیلمی بود که آلمودوار کارگردانی کرد. در این فیلم سیسیلیا روث نقش یک ستاره پاپ بسیار لذت‌طلب را بازی می‌کند که عشق حقیقی‌اش را در یک شاهزاده شرقی که از دست تروریست‌ها فرار کرده و برای حفظ جانش پنهان شده است، می‌یابد.

هزارتوی شور یکی از نمونه‌های برجسته نقش آلمودوار در جریان «موویدا» (Movida) است. موویدا اصطلاحا به جریان احیای فرهنگی گفته می‌شود که در اسپانیای دهه ۱۹۸۰ و در دوران پس از دیکتاتوری ژنرال فرانسیسکو فرانکو جریان یافت. در این اثر سینمایی توانایی آلمودوار در به تصویر کشیدن سیمای اسپانیای معاصر با تمام تحولاتش با توانایی‌های او در شخصیت‌پردازی افراد خاص و پیچیده‌ای که عموما در فیلم‌هایش حضور دارند ترکیب شده است.

۹- قانون میل (Law of Desire‎)

• بازیگران: Eusebio Poncela, Carmen Maura, Antonio Banderas
• تاریخ اکران: ۱۹۸۷
• امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰

«قانون میل» ششمین اثر کارنامه کاری آلمودوار و دومین فیلمی بود که او به شکل مستقل تولید کرد. فیلم تصویری از یک مثلث عشقی ارائه می‌کند.

قانون میل موضوعات پیشین سینمای آلمودوار و عناصر دلخواه او را در قالب یک ملودرام به تصویر می‌کشد و اثری است جسورانه، پرشور و الهام‌بخش. فیلم تلاش می‌کند از قراردادهای ژانری مختلف بهره ببرد و با آمیزش آن‌ها به نوعی کمال دست پیدا کند.

باید اعتراف کرد که احتمالا قانون میل به اندازه‌ فیلم‌هایی چون «آغوش‌های گسسته» و «زنان در آستانه فروپاشی عصبی» از نظر بصری جذاب نیست ولی از جمله آثاری است که هنرمند اسپانیایی آن را با بیشترین میزان شور و اشتیاق جلوی دوربین برده است.

۸- آغوش‌های گسسته (Broken Embraces)

• بازیگران: Penélope Cruz, Lluís Homar, Blanca Portillo
• تاریخ اکران: ۲۰۰۹
• امتیاز راتن تومیتوز: ۸۲ از ۱۰۰

«آغوش‌های گسسته» یک تریلر رمانتیک است. فیلم درباره فیلم‌نامه‌نویسی نابینا است که داستان عاشقانه‌ای تراژیک از زندگی شخصی‌اش را به یاد می‌آورد.

این فیلم آلمودوار که نوعی ادای دین به خود فرایند فیلم‌سازی هم به حساب می‌آید دو خط زمانی مختلف را با هم مرتبط می‌کند و از این طریق به روایت داستان خود می‌پردازد. پنه‌لوپه کروز در آغوش‌های گسسته یکی از نقاط اوج دوران بازیگری خود را به نمایش گذاشته است.

فیلم به شیوه لایه لایه رازهای مگوی خود را برملا می‌کند و مخاطب را در تمام طول اثر درگیر نگه می‌دارد. آغوش‌های گسسته نماینده اسپانیا در بخش بین‌المللی جوایز بفتا و گلدن گلوب سال ۲۰۰۹ بود.

۷- آموزش بد (Bad Education)

• بازیگران: Gael García Bernal, Fele Martinez, Daniel Giménez Cacho
• تاریخ اکران: ۲۰۰۴
• امتیاز راتن تومیتوز: ۸۸ از ۱۰۰

«آموزش بد» از‌ آثار تحسین‌شده آلمودوار است و روایتگر داستان دو دوست دوران کودکی است که پس از مدت‌ها دوباره به هم پیوسته‌اند و در عین حال درون یک ماجرای مرموز قتل هم گرفتار شده‌اند.

بسیاری از آثاری که آلمودوار طی قرن ۲۱ ساخته فیلم‌های شاد و روحیه‌بخشی نیستند اما احتمالا آموزش بد را باید یکی از بدبینانه‌ترین این آثار در نظر گرفت. تماشای این فیلم از برخی زوایا هولناک و نفس‌گیر است و لحظات افسرده‌کننده و غم‌انگیز هم در آن کم نیست. اما به شکل کلی لحن افسرده فیلم متناسب با مضمون مرکزی آن انتخاب شده و فیلم‌ساز از این جهت انتخاب درستی انجام داده است.

در واقع بیراه نیست اگر بگوییم آموزش بد از آن دست آثاری است که عنصر اضافه‌ای ندارد و تقریبا تمام اجزای آن به شکلی دقیق و ضروری کنار هم قرار گرفته‌اند. در نهایت باید روی این نکته تأکید کنیم که ممکن است طرح داستانی به اندازه مضمون مرکزی فیلم هوشمندانه به نظر نرسد اما با این وجود باید آموزش بد را یکی از آثار شاخص کارنامه آلمودوار به حساب آورد.

۶- زنان در آستانه فروپاشی عصبی (Women on the Verge of a Nervous Breakdown‎)

• بازیگران: Carmen Maura, Antonio Banderas, Julieta Serrano
• تاریخ اکران: ۱۹۸۸
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰

«زنان در آستانه فروپاشی عصبی» یک کمدی سیاه و از جمله اولین آثاری است که برای آلمودوار شهرت جهانی به ارمغان آورد و باعث شد در سطح گسترده‌تری جالب توجه قرار گیرد.

در واقع آلمودوار پیش از ساختن تعدادی از مطرح‌ترین ملودرام‌های کارنامه کاری‌اش با این کمدی سیاه خوش درخشید. یک کمدی فمینیستی عجیب و غریب درباره‌ی وفاداری و اعتماد که در عین حال عناصر سرگرم‌کننده زیادی را گرد هم آورده؛ از ماجراهای عشقی گرفته تا تلاش برای قتل. فیلم نسبتا مختصر است اما کمبودهای محتوایی‌اش را با نوعی پوچی و مسخرگی دوست‌داشتنی و خالص جبران می‌کند.

البته در یک نگاه کلی می‌توان گفت زنان در آستانه فروپاشی عصبی قصه را قربانی وجوه کمدی اثر نکرده و این دو را کنار هم پیش برده است. هر تحول در طرح داستانی فضا را برای یک عنصر کمیک و سرگرمی خنده‌آور عجیب و جدید باز می‌کند. فیلم البته تأثیر احساسی عمیقی روی مخاطب نمی‌گذارد اما نیازی هم به چنین تاثیری ندارد و انگار برای چنین نوعی از تأثیرگذاری هم طراحی نشده است.

۵- بازگشت (Volver)

• بازیگران: Penélope Cruz, Carmen Maura, Lola Dueñas
• تاریخ اکران: ۲۰۰۶
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۱ از ۱۰۰

«بازگشت» فیلمی است که از آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد عجیب‌تر است. شاید ابتدا گمان کنیم با یک ملودرام دیگر مواجه شده‌ایم اما کمی بعد فیلم پیچ و تابی به خود می‌گیرد که فضای اثر را تغییر می‌دهد.

یک نکته‌ی عجیب درباره‌ی بازگشت این است که آلمودوار اغلب آثار خود را با وجوه پررنگ واقع‌گرایانه پیش می‌برد اما در این فیلم فضای یک داستان اشباح را ایجاد کرده. مهم نیست که در نهایت مشخص شود که شبحی در کار است یا نه بلکه همین نوع استفاده از عناصر متافیزیکی در طرح داستانی با در نظر داشتن آثار پیش از ساخته‌شدن این فیلم آن را به فیلمی متفاوت با نمونه‌های قبلی تبدیل می‌کند.

بازگشت از چندین زاویه جذاب است. با وجود طرح داستانی مالیخولیایی‌اش، فیلم حتی لحظاتی خنده‌آور هم دارد. پنه‌لوپه کروز موفق می‌شود یک‌بار دیگر یکی از بازی‌های باکیفیتش را نشان دهد و نهایتا داستان هرگز آنطور که خیال می‌کنیم پیش نمی‌رود و همواره چیزی برای غافلگیرکردن‌ مخاطب دارد.

۴- مادران موازی (Parallel Mothers)

• بازیگران: Penélope Cruz, Milena Smit, Israel Elejalde
• تاریخ اکران: ۲۰۲۱
• امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰

«مادران موازی» جدیدترین فیلم پدرو آلمودوار کارگردان مشهور اسپانیایی است که امسال جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز را افتتاح کرد و تحسین گسترده منتقدان را برانگیخت.

فیلم بیانگر داستان دو مادر است که دقیقا طی یک روز فرزندانشان را به دنیا آورده‌اند. هر دو این زن‌ها مجرد‌ند؛ یکی از آن‌ها زنی میان‌سال است و از شرایط پیش‌آمده پشیمان نیست. در حال که دیگری نوجوان است و بسیار ترسیده. این دو با یکدیگر پیوندی عمیق برقرار می‌کنند و با این پیوند در برابر وضعیت جدیدشان یعنی مادرشدن قرار می‌گیرند.

۳- با او حرف بزن (Talk to Her)

• بازیگران: Javier Cámara, Darío Grandinetti, Leonor Watling
• تاریخ اکران: ۲۰۰۲
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۱ از ۱۰۰

«با او حرف بزن» یکی از بهترین فیلم‌های آلمودوار، یکی از تحسین‌شده‌ترین آثار او و یکی از فیلم‌هایی است که از جمله بهترین‌های دهه ۲۰۰۰ شناخته می‌شوند.

فیلم درباره دو مرد است که هر دو به دلیل در کمابودن دو زن محبوبشان، در بیمارستان با هم آشنا می‌شوند. فیلم از طریق بازگشت به عقب داستان این دو مرد و رابطه‌‌اشان با این دو زن را روایت می‌کند.

با او حرف بزن جایزه بفتای بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان، جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی‎‌زبان و جایزه اسکار بهترین فیلم‌نامه غیراقتباسی را به خود اختصاص داد.

فیلم خلاصه‌ای از بهترین کیفیت‌های آثار آلمودوار را با خود به همراه دارد و بعضی مضامین مرکزی همچون تنهایی و ارتباط؛ همچنین اهمیت ارتباط را عمیق‌تر بررسی می‌کند.

فیلم از نظر طرح داستانی هم غافلگیری‌های جذابی را برای مخاطبان خود تدارک دیده است و هم‌زمان با انتقال مفاهیم عمیق‌تر از جمله آثار سرگرم‌کننده هنرمند اسپانیایی به حساب می‌آید.

۲- درد و شکوه (Pain and Glory‎)

• بازیگران: Antonio Banderas, Asier Etxeandia, Leonardo Sbaraglia
• تاریخ اکران: ۲۰۱۹
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰

اکثر فیلم‌های آلمودوار جزئیاتی مربوط به زندگی و حرفه او را در خود دارند. «درد و شکوه»‌ را باید خودزندگینامه‌ای‌ترین اثر کارنامه کاری او دانست.

باندراس در نقش اصلی فیلم که به واقع یکی از بهترین بازی‌های کل زندگی‌اش را ارائه داده و بابت آن جایزه بهترین بازیگری جشنواره کن را هم تصاحب کرده، نقش یک کارگردان پابه‌سن‌گذاشته را بازی می‌کند که با مشکلات مربوط به سلامت فیزیکی‌اش دست به گریبان است. او در عین حال توان نوشتن و فیلم‌ساختن را هم به نوعی از دست داده است و دچار بحران خلاقیت و آفرینندگی شده است.

برخورد او با یک دوست قدیمی کلاژی از خاطرات گذشته را در ذهن این کارگردان مشهور زنده می‌کند؛ کودکی، درک هویت جنسی، دهه ۱۹۸۰ مادرید، مصرف مواد مخدر و تکه‌هایی دیگر.

درد و شکوه را به صورت کلی باید یک کلاس آموزشی درجه یک در زمینه ساخت فیلم‌های غیرخطی بدون نقص در نظر گرفت.

۱- همه چیز درباره مادرم (All About My Mother)

• بازیگران: Cecilia Roth, Marisa Paredes, Candela Peña
• تاریخ اکران: ۱۹۹۹
• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰

«همه چیز درباره مادرم» یک کمدی درام بسیار مشهور و تحسین‌شده از پدرو آلمودوار است. فیلمی که برای او موفقیت تجاری و هنری گسترده‌ای در پی داشت و باعث شد بتواند جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان اسکار را علاوه بر جایزه بهترین فیلم خارجی گلدن گلوب و بفتا تصاحب کند.

طرح داستانی فیلم از «گل اسرار من» (The Flower of My Secret) که از آثار قدیمی‌تر آلمودوار است سرچشمه گرفته است. فیلم درباره مادری سوگوار است که فرزندش را در یک تصادف از دست می‌دهد. هم‌زمان با اهدای اعضای بدن فرزند، او زندگی محافظه‌کارانه‌اش در مادرید را دوباره ارزیابی می‌کند و تصمیم می‌گیرد به بارسلون برگردد و با مردی ملاقات کند که پدر فرزند او بوده اما هرگز از این ماجرا مطلع نشده است.

در واقع مسأله‌ی اهدای اعضای بدن نوعی خاصیت استعاری دارد و به فیلم نوعی عمق و پیچیدگی بخشیده تا مضامین مرکزی‌اش را بهتر منتقل کند. ایده‌هایی مرتبط با زنانگی، به رسمیت شناختن و تحسین هویت لیبرال کشور اسپانیا، ایمان و رگه‌هایی از تفکرات اگزیستانسیالیستی همه به نوعی درون فیلم جا گرفته‌اند.