انواع داروهای پوکی استخوان و عوارض جانبی مهم آن‌ها
پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که تراکم استخوان کاهش پیدا کرده و استخوان‌ها قدرت خود را از دست می‌دهند. این موضوع باعث تغییر کیفیت و ساختار استخوان‌ها شده و درنتیجه احتمال شکستگی استخوان را افزایش می‌دهد. معمولا بیماران مبتلا به پوکی استخوان هیچ علامتی ندارند. گاهی اوقات، فرد فقط در صورت شکستن استخوان از ابتلای خود به این بیماری مطلع می‌شود. استفاده از داروهای پوکی استخوان توسط این افراد احتمال شکستگی استخوان را کاهش می‌دهد.
امروزه، انواع مختلفی از داروهای پوکی استخوان در دسترس هستند که به‌شکل خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند. این داروها به‌صورت روزانه، هفتگی، ماهانه یا سالانه مصرف می‌شوند. اگرچه داروها از شکستگی استخوان در اثر کاهش تراکم آن جلوگیری می‌کنند، اما عوارض جانبی هم به‌دنبال دارند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، انواع داروهای پوکی استخوان را معرفی کرده و به معایب هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
آشنایی با بیماری پوکی استخوان و دلایل بروز آن
استخوان‌ها همانند داربست‌هایی هستند که قسمت‌های مختلف بدن را به یکدیگر متصل می‌کنند. ساختار داخلی استخوان‌ها شبیه‌ی لانه‌ی زنبور است که باعث می‌شود استخوان سفت و در عین حال نسبتاً سبک باشد. استخوان‌ها عمدتاً از پروتئین کلاژن ساخته شده‌اند که یک چارچوب نرم را تشکیل می‌دهد و فسفات کلسیم باعث تقویت این چارچوب می‌شود. بیش از ۹۹ درصد کلسیم بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره می‌شود.
در استخوان‌ها دو نوع سلول به نام‌های «استئوبلاست» (Osteoblast) و «استئوکلاست» (Osteoclast) وجود دارند. استئوبلاست‌ها مسؤول ساخت استخوان‌های جدید و ترمیم استخوان‌های قدیمی هستند. استئوکلاست‌ها، سلول‌های بزرگی هستند که طی فرآیندی به نام «جذب» باعث تجزیه‌ی استخوان می‌شوند. این سلول‌ها به بازسازی استخوان‌های آسیب‌‌دیده و ایجاد مسیرهایی برای عبور اعصاب و عروق خونی کمک می‌کنند.
در طول عمر، بافت استخوان دائماً توسط استئوکلاست‌ها جذب می‌شود. سپس استئوبلاست‌ها استخوان جدید را جایگزین آن می‌کنند. این پدیده باعث بازسازی و نو شدن استخوان می‌شود. در دوران کودکی و نوجوانی، ساخته شدن استخوان بیشتر از فرآیند جذب شدن است. اما در دوران سالمندی، فرآیند جذب از استخوان‌سازی پیشی می‌گیرد. درنتیجه، با افزایش سن تراکم استخوان کاهش و احتمال شکستگی افزایش می‌یابد.
احتمال ابتلا به پوکی استخوان به میزان تراکم استخوان شما در دوران جوانی بستگی دارد. هر چقدر تراکم استخوان در دوران جوانی بیشتر باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان کمتر است. میزان تراکم استخوان تا حدودی ارثی است.
زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. افزایش سن، یائسگی، دریافت کم کلسیم از طریق رژیم غذایی، مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها) و ابتلا به بعضی بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید و سلیاک، بی‌تحرکی و مصرف سیگار و الکل احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
نحوه‌ی مصرف داروهای پوکی استخوان و عوارض آن‌ها
داروهای پوکی استخوان به دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. عوامل ضد جذب
در گروه‌ی داروهای ضد جذب، دو نوع دارو به نام‌های «بیس فسفونات‌ها» و «مهارکننده‌های لیگاند RANK» وجود دارند:
بیس فسفونات‌ها
بیس فسفونات‌ها، داروهایی هستند که سرعت از دست دادن استخوان را کاهش می‌دهند. انواع مختلف این داروها عبارتند از:
- آلندرونات (Alendronate): آلندرونات به صورت قرص خوراکی یا قرص جوشان وجود دارد که می‌توان از آن‌ها به‌شکل روزانه یا هفتگی استفاده کرد.
- ایباندرونات (Ibandronate): بیماران می‌توانند از فرم خوراکی این دارو به‌صورت ماهانه و از فرم تزریقی آن به‌صورت سه ماه یکبار استفاده کنند.
- رزیدرونات (Risedronate): این دارو یک قرص خوراکی است که به‌صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه تجویز می‌شود.
- زولدرونیک اسید (Zoledronic acid): این دارو به شکل تزریقی وجود دارد و بیمار می‌تواند هر ۲-۱ سال یکبار از آن استفاده کند.
عوارض جانبی بیس فسفونات‌ها
همه‌ی داروهای پوکی استخوان فوق ممکن است باعث درد مفاصل، عضلات یا استخوان‌ها شوند. از سایر عوارض جانبی این داروها می‌توان به یووئیت یا التهاب چشم (Uveitis) اشاره کرد که در موارد نادر رخ می‌دهد. افرادی که از داروهای بیس فسفونات استفاده می‌کنند، ممکن است عوارض جانبی زیر را مشاهده کنند:
- حالت تهوع
- مشکل در بلع
- سوزش سر دل
- زخم معده
بیمارانی که برای درمان سوزش سر دل از داروهای مهارکننده‌ی پمپ پروتون مثل امپرازول استفاده می‌کنند، می‌توانند با پزشک درباره‌ی سایر داروهای پوکی استخوان که ممکن است برای آن‌ها مناسب‌تر باشند، صحبت کنند.
بعضی از بیمارانی که بیس فسفونات تزریقی دریافت می‌کنند، اندکی بعد از تزریق اولین دارو علائم شبه‌ی آنفولانزا را تجربه می‌کنند. معمولا این علائم بیش از ۳-۲ روز طول نمی‌کشد و در تزریق‌های بعدی مشاهده نمی‌شود. داروهای بیس فسفونات برای بیماران کلیوی یا افرادی که میزان کلسیم خونشان کم است، مناسب نیستند.
مهارکننده‌های لیگاند RANK
مهارکننده‌های لیگاند RANK می‌توانند تراکم استخوان و قدرت آن را بهبود دهند. این دسته از داروهای پوکی استخوان یک نوع پروتئین به نام لیگاند RANK را مهار می‌کنند. لیگاند RANK به‌طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود. مهار این پروتئین از تجزیه‌ی استخوان‌ها توسط سلول‌های استئوکلاست جلوگیری می‌کند.
عوارض جانبی مهارکننده‌های لیگاند RANK
بیماران مبتلا به پوکی استخوان ممکن است داروی دنوسوماب (denosumab) را به‌صورت تزریقی دریافت کنند. بعضی عوارض جانبی احتمالی این دارو عبارتند از:
- درد کمر، بازو و پا
- عفونت مجاری ادراری
- یبوست
- بثورات پوستی
عوارض جانبی نادر داروهای ضد جذب
در موارد نادر، ممکن است بیس فسفونات‌ها و دنوسوماب باعث شکستگی استخوان ران شوند که به آن «شکستگی غیرمعمول استخوان ران» می‌گویند. یکی دیگر از عوارض جانبی این داروها استئونکروز فک (ONJ) است که باعث از بین رفتن بخشی از استخوان فک می‌شود. در بیشتر موارد، دوز داروهای پوکی استخوان به اندازه‌ای نیست که روی استخوان فک اثر منفی داشته باشد. اما برای احتیاط، بیماران باید هنگام استفاده از داروهای ضد جذب از رعایت بهداشت دهان و دندان خود اطمینان حاصل کنند.
۲. داروهای هورمونی
هورمونی درمانی می‌تواند در زنان به درمان پوکی استخوان کمک کند. انواع هورمون درمانی عبارتند از:
- استروژن: این هورمون به‌صورت قرص که بیمار می‌تواند آن را روزانه مصرف کند یا به‌شکل پچ‌های پوستی که ۲-۱ بار در هفته استفاده می‌شود، در دسترس است.
- رالوکسیفن (Raloxifene): این دارو به‌شکل قرص خوراکی تولید شده و به‌صورت روزانه مصرف می‌شود.
- بازدوکسیفن (Bazedoxifene): این دارو به‌شکل قرص خوراکی عرضه می‌شود و بیمار می‌تواند آن را هر روز مصرف کند.
- کلسی‌تونین (Calcitonin): کلسی‌تونین به‌شکل اسپری بینی که باید روزانه استفاده شود یا به‌صورت تزریقی در بازار دارویی وجود دارد.
عوارض ناشی از هورمون درمانی
استروژن و رالوکسیفن تراکم مهره‌ها را افزایش و احتمال شکستگی ستون فقرات را کاهش می‌دهند. بعضی از این درمان‌های هورمونی ممکن است خطر ترومبوز ورید عمقی (DVT) را افزایش دهند. در مبتلایان به DVT، خون در سیاهرگ‌های عمقی بدن لخته می‌شود. DVT می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن رخ دهد، اما معمولا در سیاهرگ‌های پا دیده می‌شود.
کلسی‌تونین از تحلیل استخوان جلوگیری می‌کند، اما ممکن است مصرف آن عوارض جانبی زیر را به‌همراه داشته باشد:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- درد معده
- سرگیجه
- سردرد
- درد مفاصل، عضلات یا استخوان‌ها
- تغییر حس چشایی
۳. عوامل آنابولیک
عوامل آنابولیک با بازسازی استخوان‌ها، رفع نقایص جزئی و افزایش تراکم استخوان خطر شکستگی را کاهش می‌دهند. داروهای آنابولیک عبارتند از:
- روموزوزوماب (Romosozumab-aqqg): این دارو به مدت ۱۲ ماه و به‌صورت دو بار در ماه به بیماران مبتلا به پوکی استخوان تزریق می‌شود.
- تری پاراتاید (Teriparatide): بیماران باید هر روز داروی تری پاراتاید را تزریق کنند.
- آبالوپاراتید (Abaloparatide): این داروی پوکی استخوان به‌صورت تزریق روزانه تجویز می‌شود.
داروهای آنابولیک برای زنان یائسه‌ی مبتلا به پوکی استخوان تجویز می‌شوند. داروی تری پاراتاید برای مردان مبتلا به این بیماری هم گزینه‌ی مناسبی محسوب می‌شود.
عوارض جانبی داروهای آنابولیک
گاهی اوقات، استفاده از عوامل آنابولیک باعث بروز عوارض جانبی زیر می‌شود:
- گرفتگی عضلات پا
- حالت تهوع
- سرگیجه
استفاده از داروی تری پاراتاید ممکن است برای کودکان یا افراد دارای مشکلات زیر مناسب نباشد:
- بیماری پاژه
- سرطانی که به استخوان‌ها گسترش پیدا کرده باشد
- سابقه‌ی پرتودرمانی استخوان‌ها
- افزایش میزان کلسیم خون
عوارض احتمالی داروی آبالوپاراتید شامل موارد زیر می‌شود:
- وجود کلسیم اضافی در ادرار
- سرگیجه
- حالت تهوع
- سردرد
- تپش قلب
- خستگی
- درد در قسمت فوقانی شکم
داروی آبالوپاراتید برای افرادی که در معرض ابتلا به استئوسارکوم (نوعی تومور استخوانی) قرار دارند، مناسب نیست.
چشم‌انداز استفاده از داروهای پوکی استخوان
همه‌ی داروهای پوکی استخوان به کاهش خطر شکستگی که از ضعیف شدن استخوان‌ها ناشی می‌شود، کمک می‌کنند. نوع دارویی که افراد مصرف می‌کنند، مدت زمان مصرف و هرگونه درمان اضافی بین بیماران مختلف، متفاوت است.
قبل از تجویز دارو، پزشک با انجام آزمایش میزان کلسیم خون و عملکرد کلیه را بررسی می‌کند. این بررسی‌ها به پزشک اطمینان می‌دهد که مصرف انواع خاصی از داروهای پوکی استخوان برای بیمار بی‌ضرر است. با این حال، مهم است که بیماران عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای پوکی استخوان را به پزشک خود گزارش دهند.
پزشک با تست تراکم استخوان میزان اثربخشی درمان را ارزیابی می‌کند. درمان زمانی مؤثر است که میزان تراکم استخوان ثابت بماند یا بهبود پیدا کند و بیمار دچار شکستگی جدید نشود.
در کنار مصرف دارو، سبک زندگی هم می‌تواند تراکم استخوان را بهبود داده و از شکستگی استخوان جلوگیری کند. عوامل سبک زندگی که به درمان پوکی استخوان کمک می‌کنند، عبارتند از:
- از یک رژیم غذایی مناسب و سرشار از کلسیم و ویتامین D پیروی کنید.
- به‌طور منظم ورزش کنید. اما از انجام تمرینات شدید بپرهیزید.
- اگر سیگار می‌کشید، نسبت به ترک آن اقدام کنید. همچنین تا حد امکان از دود دست دوم (قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران) دوری کنید.
- محیط زندگی خود را به‌صورتی طراحی کنید که از زمین خوردن و شکستگی استخوان جلوگیری شود. به عنوان مثال، از کفپوش‌هایی استفاده کنید که باعث لیز خوردن شما نشوند یا توجه داشته باشید که محیط از روشنایی کافی برخوردار باشد.
کلام پایانی
طیف وسیعی از داروهای پوکی استخوان در دسترس هستند که همه‌ی آن‌ها می‌توانند از شکستگی استخوان در اثر کاهش تراکم آن پیشگیری کنند. هنگام تصمیم‌گیری برای انتخاب نوع دارو، پزشک سابقه‌ی پزشکی و ترجیحات شخصی فرد را در نظر می‌گیرد.
داروهای پوکی استخوان عوارض جانبی دارند و بیماران می‌توانند درباره‌ی نحوه‌ی مدیریت این عوارض با پزشک خود مشورت کنند. این داروها ممکن است به‌شکل قرص یا به‌صورت تزریقی تجویز شوند که بیماران می‌توانند روزانه، هفتگی، ماهانه یا سالانه از آن‌ها استفاده کنند.
قطع خودسرانه‌ی بعضی داروها به بروز عوارض جدی منجر می‌شود. مهم است که هر دارویی را دقیقاً طبق تجویز پزشک مصرف کنید. اگر تمایل دارید داروی خود را تغییر دهید یا مصرف آن را قطع کنید، بهترین کار این است که درخواست خود را با پزشک معالج مطرح کنید.
منبع: medicalnewstoday
