آرتروز زانو چیست؛ نکات کاربردی برای کنترل درد و بهبود کیفیت زندگی
استئوآرتریت یا آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات مفصلی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این بیماری معمولا با علائمی مانند درد، سفتی و کاهش دامنهی حرکتی همراه است و تاثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی شما دارد.
بالا رفتن سن، چاقی و صدمات ورزشی یا شغلی با آرتروز زانو مرتبط است. این بیماری اغلب با روشهای غیرجراحی مثل تغییر سبک زندگی و دارودرمانی کنترل میشود. اما در موارد شدید ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی علل، علائم و راه‌های درمان آرتروز زانو می‌پردازیم. اگر به این بیماری مبتلا هستید، این مقاله به شما کمک می‌کند که با آگاهی بیشتری به مقابله با آن بروید و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید.
آرتروز زانو چیست و چه انواعی دارد؟
آرتروز زانو چه علائمی دارد: بررسی نشانه‌های خطرناک
آرتروز زانو از چیست؟
آرتروز زانو چه عوارض و ضررهایی دارد؟
زمان مراجعه به پزشک
راه‌های تشخیص آرتروز زانو
آرتروز زانو را چگونه درمان کنیم؟
پیشگیری از آرتروز زانو
آرتروز زانو چیست و چه انواعی دارد؟
در پاسخ به این سوال که آرتروز زانو یعنی چه باید بگوییم که این بیماری بهدلیل تخریب غضروف مفصل زانو و درنتیجه ساییده شدن استخوانها به یکدیگر رخ می‌دهد. ساییدگی باعث درد، سفتی و گاهی‌اوقات تورم زانو میشود. آرتروز زانو درمان قطعی ندارد، اما راهکارهای زیادی برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری و تسکین علائم آن در دسترس است. آرتروز شدید زانو هم با جراحی کنترل میشود.
آرتروز زانو بسیار شایع است؛ به طوری که تقریبا ۴۶ درصد مردم در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند. بروز این بیماری چند سال طول می‌کشد. پزشکان معمولا از چهار مرحله برای توصیف پیشرفت آن استفاده می‌کنند. این مراحل عبارتند از:
مرحله‌ی یک: جزئی
در این مرحله، اشعه‌ی ایکس ممکن است هیچ آسیبی را نشان ندهد. اما زائده‌های استخوانی به‌نام استئوفیت می‌توانند نشانه‌ی اولیه‌ی بیماری باشند. سایر تغییرات شامل آسیبدیدگی جزئی غضروف و باریک شدن فضای بین استخوانها در محل مفصل است. در مرحله‌ی یک بعید است که درد یا ناراحتی خاصی را تجربه کنید. نحوه‌ی راه رفتن شما هم به احتمال زیاد تغییر نمی‌کند.
مرحله‌ی ۲: خفیف
در این مرحله، اشعه‌ی ایکس احتمالا باریک شدن فضای مفصل و خارهای استخوانی را نشان می‌دهد. همچنین ممکن است به‌خصوص پس از مدتی استراحت متوجه سفتی و درد مفاصل خود شوید. ناحیه‌ای که استخوانها و بافت‌ها به هم می‌رسند شروع به سفت شدن می‌کند. سفت شدن بافت‌ها با ضخیم و متراکم شدن استخوانها همراه است. لایه‌ی نازکی از استخوان هم در زیر غضروف مفاصل ایجاد میشود.
در آتروز خفیف ممکن است آسیب جزئی وجود داشته باشد، اما استخوانها روی هم ساییده نمی‌شوند. مایع سینوویال (Synovial) هم وجود دارد و به کاهش اصطکاک و حرکت زانو کمک می‌کند. این مایع در تغذیه‌ی مفاصل و حفظ سلامت آن‌ها نقش دارد و از وارد شدن فشار زیاد روی مفاصل جلوگیری می‌کند.
مرحله‌ی سه: متوسط
در این مرحله، اشعه‌ی ایکس میتواند موارد زیر را نشان دهد:
- باریک شدن واضح فضای مفصل
- ایجاد خار یا زائده‌ی استخوانی
- آسیبدیدگی جزئی غضروف و سایر بافت‌ها
- تغییر شکل انتهای استخوانها
علاوه بر این، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- احساس درد و ناراحتی در طول فعالیت‌های روزمره مانند دویدن، راه رفتن و خم شدن
- علائم اولیه‌ی التهاب مفاصل
- تورم و تجمع مایع در اطراف مفصل بهدلیل سینوویت (Synovitis) که گاهی‌اوقات مردم به آن «آب آوردن زانو» می‌گویند
با پیشرفت آرتروز زانو، غضروف به نازک شدن و تخریب ادامه می‌دهد. استخوانها هم با ضخیم شدن و تشکیل زائده‌های استخوانی به این وضعیت واکنش نشان میدهند.
مرحله‌ی چهار: شدید
در این مرحله، موارد زیر در عکسی که با اشعه‌ی ایکس گرفته میشود قابل مشاهده‌اند:
- باریک شدن شدید فضای مفصل که باعث میشود استخوانها به یکدیگر برسند و روی هم ساییده شوند
- افزایش خارهای استخوانی
- آسیبدیدگی واضح غضروف که ممکن است با تخریب کامل همراه باشد
- تغییر شکل انتهای استخوانها به‌شکل واضح
همچنین احتمال دارد با مشکلات زیر روبه‌رو شوید:
- سفتی مفصل
- التهاب مداوم
- کاهش مایع در اطراف مفصل
- افزایش اصطکاک در مفصل
- درد و ناراحتی قابل‌توجه حتی در حین انجام حرکات ساده
در این مرحله، پزشک ممکن است جراحی را برای کنترل علائم پیشنهاد دهد.
آرتروز زانو چه علائمی دارد: بررسی نشانه‌های خطرناک
درد شایع‌ترین علامت آرتروز زانو است. ممکن است وقتی زانوی خود را حرکت می‌دهید یا حتی زمانی که بی‌حرکت نشسته‌اید، درد داشته باشید. سایر علائم عبارتند از:
- زانوی شما سفت است، به‌ویژه زمانی که تازه از خواب بلند می‌شوید یا برای مدت طولانی نشسته‌اید.
- زانوی شما متورم یا پف‌کرده به نظر می‌رسد.
- هنگامی که زانوی خود را حرکت می‌دهید، صدای تق‌تق یا ساییدگی می‌شنوید.
- زانوی شما ناپایدار به نظر می‌رسد، گویی ممکن است خم شود یا از جا در برود.
- ممکن است زانویتان قفل کند یا احساس کنید که گیر کرده است.
آرتروز زانو از چیست؟
آرتروز زانو زمانی رخ می‌دهد که غضروف مفصل زانو از بین می‌رود یا آسیب می‌بیند. غضروف یک بافت سخت و لاستیکی است که در انتهای استخوانها قرار دارد و به شما امکان خم کردن و حرکت دادن زانو را می‌دهد. منیسک یک نوع غضروف هلالی‌شکل است که در زانو قرار دارد و به‌عنوان بالشتک عمل می‌کند. به عبارت دیگر، فشار واردشده بر زانو را جذب می‌کند تا از ساییدگی و فرسایش مفصل جلوگیری شود. هر زانو دارای ۲ منیسک (داخلی و خارجی) است.
آرتروز زانو زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می‌دهد. اکثر افراد پس از ۴۰ سالگی به این عارضه مبتلا می‌شوند. اما بعضی عوامل ممکن است باعث شوند در سنین پایین‌تر با آن مواجه شوید. این عوامل عبارتند از:
- شما به چاقی مبتلا هستید یا شاخص توده‌ی بدنی‌تان (BMI) بالاتر از ۳۰ است. افراد چاق هفت برابر بیشتر از کسانی که BMI پایین دارند در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو هستند.
- زانوی شما آسیب دیده است.
- در محل کار یا در حین ورزش به زانوی خود فشار وارد می‌کنید.
- از نظر ارثی مستعد ابتلا به این بیماری هستید.
- استخوانها یا مفاصل شما کج هستند. به‌عنوان مثال، زانوی ضربدری دارید.
آرتروز زانو چه عوارض و ضررهایی دارد؟
آرتروز با گذشت زمان مفاصل شما را سفت‌تر، ضعیف‌تر و دردناک‌تر می‌کند. درنتیجه، ممکن است نتوانید فعالیت‌هایی که به آن‌ها عادت دارید را مثل گذشته انجام دهید. حتی حرکت کردن هم ممکن است برایتان دشوارتر شود. عدم تحرک و ورزش نکردن خطر ابتلا به چاقی، پرفشاری خون، بیماری قلبی، دیابت و کلسترول بالا را افزایش می‌دهد.
درد ناشی از آرتروز معمولا خوابیدن را دشوار می‌کند. ممکن است در طول شب به‌خاطر درد از خواب بیدار شوید یا در ابتدا به‌سختی به خواب بروید. کمبود خواب هم به نوبه‌ی خود میتواند درد شما را تشدید کند. این موضوع خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد. همچنین باعث بدتر شدن علائم آرتروز میشود و توانایی شما را برای حرکت کردن به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که زانوی شما بی‌دلیل درد می‌کند یا درد آن به‌مرور در حال بدتر شدن است، با پزشک تماس بگیرید. اگر زانویتان در لمس گرم به نظر می‌رسد یا پوست آن قرمز شده است، فورا به اولین مرکز درمانی مراجعه کنید. چون این‌ها ممکن است نشانه‌ی عفونت باشند.
راه‌های تشخیص آرتروز زانو
اگر زانودرد داشته باشید، پزشک معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهد، دامنهی حرکتی زانو را بررسی می‌کند و سوالات زیر را از شما می‌پرسد:
- درد و سفتی در کدام نواحی احساس میشود و از چه زمانی ایجاد شده است؟
- آیا زانو هنگام حرکت صدا می‌دهد یا تق‌تق می‌کند؟
- درد در صبح چقدر طول می‌کشد؟
- این علائم چه تاثیری روی زندگی روزمره‌ی شما داشته‌اند؟
- چه داروهایی مصرف می‌کنید؟
- آیا زانو ناپایدار به نظر می‌رسد؟
- آیا شکل مفصل تغییر کرده است؟
- علائم یک یا هر ۲ زانو را تحت تاثیر قرار داده‌اند؟
درد ناشی از آرتروز زانو معمولا حدود ۳۰ دقیقه پس از بلند شدن از خواب بهبود می‌یابد. اما درد ناشی از آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) ممکن است ۴۵ دقیقه یا بیشتر طول بکشد.
تست‌های تشخیصی مورد نیاز
پزشک از تست‌های زیر برای تشخیص دقیق‌تر استفاده می‌کند:
- تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس برای ارزیابی آسیبدیدگی مفصل
- اسکن ام‌آرآی (MRI) برای کمک به تشخیص علائم اولیه که ممکن است اشعه‌ی ایکس قادر به نشان دادن آن‌ها نباشد
- آزمایش خون برای رد سایر بیماری‌ها که علائم مشابه ایجاد می‌کنند (مانند نقرس و روماتیسم)
در بعضی موارد، پزشک ممکن است آزمایش مایع مفصلی را توصیه کند که شامل برداشتن مقداری مایع با سوزن و ارسال آن به آزمایشگاه است. نتیجه‌ی این تست به کشف نشانگرهای التهابی کمک می‌کند. با این حال، متخصصان آن را فقط زمانی توصیه می‌کنند که نشانه‌هایی از تورم وجود داشته باشد.
آرتروز زانو را چگونه درمان کنیم؟
درمان آرتروز زانو شامل راهکارهای غیرجراحی و در بعضی موارد جراحی است. قبل از توصیه به جراحی معمولا پزشک روشهای حفظ سلامت زانو را به شما می‌آموزد و درمان‌های غیرجراحی را امتحان می‌کند. این درمان‌ها عبارتند از:
- استفاده از داروهای مسکن
- انجام فیزیوتراپی
- انواع تمرین برای تقویت زانو، حفظ ثبات مفصل و کاهش درد
- حفظ وزن در محدوده‌ی سالم
- استفاده از زانوبند
- استفاده از ارتزها مانند کفی طبی
- تزریق کورتیزون (استروئید)
در مراحل ابتدایی، درمان‌های خانگی زانو درد از جمله کاهش وزن، تمرینات کششی و کمپرس سرد یا گرم موثر هستند و به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کنند. مصرف بعضی از مکمل‌ها مثل گلوکزآمین و کندرویتین سولفات هم ممکن است مفید باشد. با این حال، نتایج مطالعات مختلف در مورد آن‌ها ضدونقیض است. از پزشک خود بپرسید که آیا به مکمل دارویی برای زانو درد نیاز دارید یا خیر.
۱. جراحی
در موارد زیر ممکن است پزشک جراحی را پیشنهاد دهد:
- علائم شما با درمان‌های غیرجراحی بهبود پیدا نکرده است.
- علائم بیماری روی کیفیت زندگی شما تاثیر گذاشته است.
- آزمایش‌ها نشان میدهند که مفصل زانوی شما در حال تجزیه است.
درمان‌های جراحی عبارتند از:
- پیوند غضروف
- استئوتومی زانو
- تعویض جزئی مفصل زانو
- تعویض کامل مفصل زانو
۲. درمان با سلول‌های بنیادی
محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا درمان با سلول‌های بنیادی میتواند غضروف را در افراد مبتلا به آرتروز بازسازی کند یا خیر. با این حال، چالش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان مثال، استفاده از سلول‌های بنیادی هزینه‌بر است و احتمال دارد به چند دوره درمان نیاز داشته باشد. علاوه بر این، اگر شاخص توده‌ی بدنی شما بالاتر از ۳۵ باشد، درمان احتمالا بی‌اثر است.
بعضی از کلینیک‌ها درمان با سلول‌های بنیادی را برای کنترل علائم آرتروز ارائه میدهند. اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به مردم هشدار داده است که این تبلیغات را باور نکنند. کالج روماتولوژی آمریکا (ACR) و بنیاد آرتروز (AF) هم توصیه می‌کنند که از سلول‌های بنیادی برای درمان این بیماری استفاده نکنید. چون هیچ دستورالعمل استانداردی برای آن وجود ندارد.
عوارض جانبی درمان غیرمجاز با سلول‌های بنیادی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- واکنش‌های نامطلوب در محل تزریق
- تکثیر سلول‌ها در مکان نامناسب
- عدم عملکرد سلول‌ها به‌شکل مورد انتظار
- خطر ایجاد تومور
اگر به آرتروز زانو مبتلا هستید و به درمان با سلول‌های بنیادی فکر می‌کنید، با پزشک خود درباره‌ی فواید و عوارض احتمالی این روش مشورت کنید.
پیشگیری از آرتروز زانو
پیشگیری از آتروز همیشه امکان‌پذیر نیست. با این حال، با اقدامات زیر میتوان خطر ابتلا به آن را کاهش داد:
- وزن خود را در محدوده‌ی سالم حفظ کنید و در صورت لزوم، لاغر شوید.
- به اندازه‌ی کافی استراحت کنید.
- روی چمن یا سطوح نرم بدوید.
- با انجام تمرینات سبک مثل شنا و دوچرخه‌سواری، به برنامه‌ی ورزشی خود تنوع ببخشید.
- تمرینات قدرتی سبک را به برنامه‌ی خود اضافه کنید.
اگر در مورد نحوه‌ی پیشگیری از آرتروز به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، با پزشک مشورت کنید.
کلام پایانی
با وجود اینکه آرتروز زانو قابل درمان نیست، اما روشهای متعددی برای مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد. از درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی و مصرف دارو گرفته تا در موارد شدیدتر جراحی همگی می‌توانند به تسکین علائم آزاردهنده‌ی این بیماری کمک کنند.
اگر زانودرد شما شدید است یا مدت زمان زیادی است که ادامه دارد، به پزشک مراجعه کنید. پزشک میتواند با تشخیص دقیق بیماری و تنظیم برنامه‌ی درمانی مناسب به شما کمک کند زندگی راحت‌تری داشته باشید. هر چقدر زودتر به مشکل خود رسیدگی کنید، نتیجه‌ی بهتری خواهید گرفت.
منابع: my.clevelandclinic, medicalnewstoday
