آیا نوسفراتو همان دراکولا است؟
اولین حضور نوسفراتو در سینما به دهه ۱۹۲۰ برمی‌گردد. این شخصیت و فیلم هم‌نامش به کارگردانی فردریش ویلهلم مورنائو، به نمادی از اکسپرسیونیسم آلمانی در هنر و سینما تبدیل شد. «نوسفراتو» از آن زمان تاکنون یک بازسازی در دهه ۱۹۷۰ داشت و الهام‌بخش آثار بی‌شماری شد. حالا قرار است در سال ۲۰۲۴ بازسازی دیگری توسط رابرت اگرز صورت بگیرد و این موضوع سوالی قدیمی را دوباره در ذهن‌ها روشن کرده است. آیا نوسفراتو همان دراکولا است؟ به دلایل مختلف، بسیاری از سینمادوست‌ها در مورد ارتباط بین نوسفراتوی فیلم مورنائو و دراکولای رمان برام استوکر سردرگم هستند. قطعا بین این دو، دراکولا شخصیت مشهورتری است، اما هر دوی این‌ها به هم مرتبطند. در واقع ممکن است نوسفراتو هم‌نام خون‌آشام افسانه‌ای نباشد، اما یکی از بهترین تجسم‌ها و اقتباس‌ها از شخصیت دراکولای رمان برام استوکر است.
آیا نوسفراتو همان دراکولا است؟
بسیاری از سینمادوست‌ها به شباهت‌های داستانی بین نوسفراتوی فیلم مورنائو و دراکولای رمان برام استوکر اشاره می‌کنند؛ حتی اگر تنها ارتباطشان همین باشد. برخی دیگر ممکن است بگویند شخصیت‌ها و داستان‌ها کاملا یکسان هستند، اما این را هم نمی‌توان با اطمینان گفت. در عین حال، انکارناپذیر است که دراکولا پدرخوانده نوسفراتو بوده و بدون وجود دراکولا، نوسفراتو هم شکل نمی‌گرفت. واقعیت این است که فیلم صامت «نوسفراتو» (Nosferatu) محصول سال ۱۹۲۲ یک اقتباس غیررسمی از رمان دراکولای برام استوکر است. در همین راستا با وجود تغییرات اندک، خط داستانی کاملا یکسانی دارد. قابل توجه‌ترین تغییر، نام شخصیت‌ها است، مانند خون‌آشام قدرتمند داستان که دیگر نامش دراکولا نیست.
کنت دراکولا به کنت اورلاک تغییر نام داد. او شخصیت بسیار متفاوتی نسبت به شروری بود که بازیگرانی مانند بلا لوگوسی، کریستوفر لی، جک پالانس و گری اولدمن نقشش را ایفا کردند. در حالی که دراکولا به عنوان یک مرد اشرافی و اغلب جذاب به تصویر کشیده می‌شد، اورلاک (با لقب پرنده مرگ) هیچ شباهتی به او نداشت. اورلاک با ظاهر حیوانی و تقریبا شبیه موش، به عنوان موجود اهریمنی به نام بلیال شناخته می‌شد و این در ظاهر او هم نمایان بود. اورلاک با گاز گرفتن قربانیان آن‌ها را به خون‌آشام تبدیل نمی‌کرد، بلکه آن‌ها را می‌کشت. این کشتار بی‌وقفه باعث شده بود که روستاییان محلی از او وحشت داشته باشند. او به خاطر ظاهر نفرت‌انگیزش، معشوقی هم نداشت که منطقی هم به نظر می‌رسد. با این حال فراتر از این تغییرات داستان فیلم «نوسفراتو» مطابق با دراکولا است، به همین دلیل است که برخی اورلاک را صرفا ادامه‌ی دراکولا می‌دانند.
نام نوسفراتو به چه معنا است؟
کلمه‌ی نوسفراتو اکنون مترادف با خون‌آشام شده است، اگرچه از نظر معنی کاملا یکسان نیستند. نوسفراتو برگردان کلمه رومانیایی نسوفریتو (Nesuferitu) به معنای مهاجم یا موجود غیرقابل تحمل است. تعریف اول قطعا برای کنت اورلاک مناسب است، زیرا او هم ظاهری مخوف داشت و هم در بین کسانی که به آن‌ها حمله می‌کرد به عنوان یک عامل وحشت شناخته می‌شد. از طرف دیگر، کلمه خون‌آشام که اکنون مرسوم است، ریشه‌هایی مرتبط با هر دو معنای جادوگر و هیولای خون‌خوار دارد. برعکس دراکولا از کلمه دراگولی (draguli) گرفته شده که به معنی پسر شیطان است. در واقع کلمه‌ی نوسفراتو به عنوان جانشین خون‌آشام، برای توصیف گونه‌ی کنت اورلاک به کار رفته است و بر خلاف باور عموم نام او نیست.
اورلاک تعریف واقعی ندارد و صرفا نام شرور داستان است، هرچند می‌توان گفت از دراکولا بسیار ترسناک‌تر به نظر می‌رسد. قابل ذکر است که بازسازی ۱۹۷۹ با عنوان «نوسفراتو، خون‌آشام» (Nosferatu the Vampyre) اساسا ترکیبی از فیلم ۱۹۲۲ و اثر اصلی (رمان دراکولا) است. اگرچه شرور این اثر شبیه کنت اورلاک با ظاهری شبیه موش است، اما او را با نام دراکولا صدا می‌زنند و سایر شخصیت‌ها نیز نام‌های خود را از رمان برام استوکر حفظ کرده‌اند. نکته اصلی که فراتر از ظاهر فیزیکی اورلاک دست نخورده باقی ماند، فضای آلمانی فیلم بود و حتی نسخه‌ای از آن به زبان آلمانی هم منتشر شد. البته نزدیکی بیش از حد فیلم اصلی به رمان، از همان ابتدا موضوع مهمی بود.
چرا استفاده از نام نوسفراتو مرسوم نیست؟
تغییرات متعدد نام در فیلم «نوسفراتو» محصول ۱۹۲۲ و بعد از آن به خاطر جلوگیری از نقض احتمالی حق تکثیر و کپی‌برداری از دراکولای برام استوکر انجام می‌شد. البته این تغییر نام با وجود اشاره مستقیم فیلم به رمان به عنوان منبع اقتباس کمک چندانی به حفظ حقوق ناشر نکرد. در نتیجه ورثه برام استوکر شکایت کردند و حکم دادگاه به نابودی تمام نسخه‌های فیلم منجر شد. خوشبختانه چندین نسخه از فیلم باقی ماند و «نوسفراتو» ساخته فریدریش ویلهلم مورنائو به یکی از تاثیرگذارترین و محبوب‌ترین فیلم‌های ترسناک تمام دوران تبدیل شد.
در واقع برخی از عناصری که در فیلم «نوسفراتو» دیده می‌شد با دراکولای برام استوکر مطابقت داشت. برای مثال در رمان اصلی دراکولا فقط با نور خورشید ضعیف می‌شود، اما همچنان می‌تواند به راحتی در طول روز در فضای باز راه برود. از طرف دیگر، اورلاک مجبور بود کل روز را بخوابد، زیرا نور خورشید او را می‌کشت. این موضوع اکنون به بخش مهمی از افسانه‌های خون‌آشام تبدیل شده است، حتی اگر بر اساس تصورات غلط و خارج از منبع اصلی باشد. با تمام تفاوت‌ها و حتی اگر کنت اورلاک و اولین فیلم او دراکولای واقعی نبودند، به طور قطع تاثیر عمیقی روی برخی از بینندگان گذاشتند.
کدام فیلم دراکولا توقیف شد؟
با وجود اینکه «نوسفراتو» اقتباس رسمی از رمان دراکولا نبود، اما تنها نسخه‌ای بود که توقیف شد. این فیلم برای سال‌ها به طور کامل در سوئد ممنوع شد و این ممنوعیت تا ۵۰ سال بعد، یعنی در سال ۱۹۷۲ ادامه داشت. تنها هفت سال قبل از اکران نسخه‌ی بازسازی «نوسفراتو» سوئدی‌ها این شانس را پیدا کردند تا سرانجام از تماشای این فیلم نمادین لذت ببرند. دلیل ممنوعیت به خاطر ترسناک بودن فیلم عنوان شد، زیرا عناصر فیلم ترسناک برای علاقه‌مندان به سینما در این کشور شمال اروپایی خارج از حد تحمل بود. در حالی که بسیاری از فیلم‌های کلاسیک ژانر وحشت ممکن است برای مخاطبان امروزی اصلا ترسناک به نظر نرسند، اما قطعا در مورد نگرانی‌هایی که سانسورچی‌های سوئدی درباره «نوسفراتو» داشتند صدق می‌کند.
به لطف ظاهر و اعمال کنت اورلاک، تمام فضای فیلم صامت «نوسفراتو» آکنده از ترس و دلهره است. این وجهی است که فیلم در آن بسیار موفق‌تر از دراکولای تاد براونینگ با بازی بلا لوگوسی عمل می‌کند. «نوسفراتو» فراتر از هر چیزی، یک فیلم ترسناک گوتیک است که تماشاگران را در تک تک صحنه‌ها مضطرب می‌کند. با استفاده از سایه‌ها و تکنیک‌های دیگر، حتی در لحظاتی که اورلاک حضور ندارد، حس وحشت و کنجکاوی فراگیرنده‌ای القا می‌شود. فیلم همچنین به طور موثری از موش‌ها و سایر جانوران موذی استفاده می‌کند و باعث می‌شود که اورلاک موش‌مانند، به موجودی مترادف با نکبت و نحسی پیوند بخورد.
برخی این طراحی را مورد انتقاد قرار داده‌اند و آن را در نهایت یهودی‌ستیزانه می‌دانند، به ویژه با توجه به مکان فیلمبرداری در آلمان و موضع ضدمهاجرتی قابل بحث رمان. فیلم فضایی واقعی از یک شبح وحشتناک و شرور را به تصویر می‌کشد که به دنبال ایجاد آشوب در میان شهروندان آرام است و اینکه چنین ظاهر غیرانسانی و پلیدی دارد، مقاومت در برابر او را حتی دشوارتر می‌کند. با این حال، این انتقادات بحث‌برانگیز است و لزوما نظر عموم نیست. اکنون، «نوسفراتو» قرار است بازسازی جدیدی توسط رابرت اگرز داشته باشد و به نظر می‌رسد این فیلم با دقت لحن گوتیک تاریک نسخه اصلی را به تصویر می‌کشد.
برخلاف نسخه ۱۹۷۹، این فیلم اسامی فیلم مورنائو را حفظ می‌کند و به مخاطبان اجازه می‌دهد تا ۱۰۰ سال پس از اکران نسخه اصلی، برداشت خودشان را از این افسانه داشته باشند. بیل اسکاشگورد در نقش شخصیت شرور اصلی، جایگزین مکس شریک و کلاوس کینسکی می‌شود. در صورت موفقیت کافی، این فیلم ممکن است باعث شود نام‌های اورلاک و نوسفراتو حتی از دراکولا هم محبوب‌تر شوند. این امر به ویژه با توجه به شکست نسبی بسیاری از فیلم‌های خون‌آشام‌های اخیر قابل توجه است، به‌ویژه آن‌هایی که به دراکولا مرتبط هستند. اکنون تماشاگران در سراسر دنیا متوجه خواهند شد که اورلاک نوسفراتو با دراکولای خون‌آشام یکسان نیست؛ او موجودی بسیار بسیار شوم‌تر است.
منبع: cbr
