۹ راه‌حل کاربردی برای آرام نشستن کودک بی‌قرار در مدرسه
اگر کودک شما سرشار از انرژی و بی‌قراری یا اصطلاحا بیش‌فعالی است، نشستن طولانی مدت روی صندلی ممکن است برای او دشوار باشد، گویی که با یک چالش روبه‌رو شده است. بچه‌هایی که در ثابت نشستن مشکل دارند، ممکن است میزها یا صندلی‌های خود را تکان دهند، از صندلی‌هایشان بیرون بیایند یا کارهایی انجام دهند که معلم را آزار دهد بدون اینکه حتی متوجه این رفتارشان باشند. بنابراین اجازه دادن به کودکان برای تخلیه‌ی هیجان خود با جنب‌وجوش در طول روز به آنها این فرصت را می‌دهد تا وقتی در حالت ایدئال نشسته‌اند تمرکز و دقت بهتری داشته باشند.
در ادامه‌ی این مقاله از دیجی‌کالا مگ به دلایلی که باعث بروز فعالیت بیش‌ازحد در کودکان می‌شود و راه‌حل‌هایی برای برطرف کردن این مساله می‌پردازیم.
دلایل تحرک بیش‌ازحد کودک
قبل از اینکه با برخی از استراتژی‌ها شروع کنیم، باید بدانیم که دلایلی برای این مساله که کودک نمی‌تواند مدت زمان طولانی آرام بماند، وجود دارد. پس در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
عوامل رفتاری
یکی از این عوامل رفتاری است، در واقع کودک از ابتدا در محیط خانواده اینگونه پرورش یافته است که مدام در حال جنب‌وجوش و تحرک باشد و هیچ‌گونه علل روانشناختی‌ای به‌عنوان ریشه‌ی آن وجود ندارد. در این مواقع بهترین راه‌حل استفاده از یک استراتژی پیشگیرانه و آموزنده یا یک استراتژی پاسخگو است. کودک با استفاده از قوانینی که برای او در نظر گرفته می‌شود، کم‌کم خود را با شرایط موجود وفق می‌دهد و در کلاس‌های درس و مدرسه نیز نسبت به فضای خانه، با تحرک کمتری رفتار خواهد کرد.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
با افزایش اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در بین دانش‌آموزان، احتمالاً شناسایی و تشخیص این اختلال با توجه به نشانه‌هایی که برای آن بیان شده است در بین کودکان، کار سختی نباشد. علایمی مانند بی‌قراری، بی‌توجهی، عدم تمرکز و رفتارهای تکانشی می‌تواند از دلایل اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی باشد، اما باز هم تشخیص آن باید توسط یک متخصص انجام شود.
اختلال تنظیم خواب و رژیم غذایی
عوامل دیگری که ممکن است منجر به انرژی بالا در کودکان شوند، موارد مربوط به رژیم غذایی یا چرخه‌ی خواب است. رژیم غذایی بر توانایی ما برای نشستن و تمرکز تاثیر می‌گذارد. برای مثال، یک دانش‌آموز ممکن است به‌دلیل مصرف زیاد قند یا حتی گرسنگی دچار یک نگرانی و چالش شود که نتواند تمرکز خود را حفظ کند.
همچنین کودکان به‌دلیل عدم دریافت خواب کافی، ممکن است در طول روز برای تمرکز و بی‌حرکت نشستن دچار مشکل شوند. در این شرایط تذکرات شفاهی بزرگسالان نیز اغلب کافی نیست و احتمالاً منجر به آزار، ناامیدی و خستگی هم برای شما و هم برای کودکتان خواهد شد. پس شاید بهتر باشد روش‌های دیگری مانند مشورت با یک متخصص را در برنامه‌ی خود قرار دهید.
راه‌های آرام نشستن کودک
با به‌کارگیری روش‌های زیر می‌توانید کمی از جنب‌وجوش و بیش‌فعالی کودک خود را در محیط مدرسه کنترل کنید و مدیریت بهتری نسبت به آنها داشته باشید.
فعالیت‌های حسی/حرکتی
فعالیت‌هایی مثل دویدن، پریدن، پاک کردن تخته، مرتب کردن قفسه‌های کتاب، تراشیدن مداد و بریدن کاغذ یکی از بهترین فعالیت‌های حسی-حرکتی است که کودک می‌تواند در مدرسه و محیط تحصیل خود انجام دهد. همچنین استفاده از این روش‌ها که سبب تخلیه‌ی انرژی کودک می‌شود به تنظیم سطح برانگیختگی، تمرکز و توانایی او برای بی‌حرکت نشستن یا انجام یک کار کمک بیشتری خواهد کرد.
آموزش مهارت‌های آرامش‌بخش
آموزش چند تکنیک کاربردی آرامش به کودک این فرصت را می‌دهد تا هر زمان که در مدرسه با این احساس که نیاز به جنب‌وجوش دارد و نمی‌تواند بر روی صندلی خود بنشیند، مواجه شد، بتواند آنها را به کار بگیرد و آرامش خود را حفظ کند. به عنوان مثال، به کودک پیشنهاد کنید، هر زمان که در کلاس احساسِ نیاز به حرکت کرد، یک نفس عمیق بکشد، آن را تا پنج شماره نگه دارد و سپس به صورت بازدم از دهان خارج کند (این کار را ۲ تا ۳ بار تکرار کند). همچنین ممکن است به او پیشنهاد دهید که صحنه‌ای مثبت و آرامش‌بخش را تجسم کند، این استراتژی‌ها می‌توانند استرس او را کاهش دهند و کانالی سازنده برای انرژی سرکوب‌شده‌ی کودک فراهم کنند.
نرم‌افزارهای بصری و زمان‌بندی شده
زمانی‌که یک نرم‌افزار بصری برای کودکان در نظر گرفته شود و آنها به‌صورت دقیق ساعت تعطیلی خود را بدانند، سبب می‌شود تا به کودک کمک کند، در مدت زمان مشخص شده در کلاس درس طاقت آورده و تحرک کمتری را تجربه کند. همچنین اگر دسترسی به اینگونه نرم‌افزارها ممکن نباشد با استفاده از روش‌های ساده‌ای مثل یک برنامه‌ی نوشته شده روی تخته یا یک گوشی همراه که سر یک ساعت مشخص به صدا درآید و زمان استراحت را مشخص کند، می‌توان این فرآیند را برای افزایش آستانه‌ی تحمل کودک عملی کرد.
رژیم غذایی مغذی
فرستادن کودک به مدرسه با یک صبحانه‌ی متعادل حاوی کربوهیدرات‌ها و پروتئین به او کمک می‌کند تا در کلاس درس توجه بهتری داشته باشد. همچنین، از آنجایی که تحقیقات جدید ارتباط بین غذای ناسالم و رفتارهای مرتبط با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی را نشان می‌دهد، بهتر است تا حد امکان مصرف فست فودها را کاهش دهید.
داشتن خواب کافی
خواب ناکافی در شب (کمتر از ۸ یا ۹ ساعت) می‌تواند کودک را در معرض بی‌توجهی و تحریک‌پذیری برای روز بعد قرار دهد. پس بهترین راه‌حل این است که زمان‌‌های ثابتی را برای خوابیدن کودک تنظیم کنید و دسترسی او برای استفاده از رسانه‌ها را یک ساعت قبل از خواب محدود کنید. همچنین به کودک خود کمک کنید تا با بالش‌های نرم، حیوانات عروسکی و هر چیز دیگری که برای او مناسب است، بتواند خواب راحتی را تجربه کند.
میز و صندلی مجزا
ترکیب یکپارچه‌ی میز و صندلی برای بچه‌های پرجنب‌وجوش خطرناک است، زیرا با تکان خوردن صندلی، میز نیز تکان می‌خورد و ممکن است تمام اشیای بر روی آن به سمت اطراف پرتاب شوند. پس بهتر است برای کودک شما یک میز با یک صندلی جداگانه در نظر گرفته شود تا او بتواند راحت‌تر بر روی صندلی خود بنشیند.
کوسن صندلی
یک بالشتک لاستیکی نیمه متورم با برآمدگی‌هایی نه چندان بلند، می‌تواند به کودک شما فضایی راحت برای تکان خوردن بدهد. اما باید توجه کنید که قطر بالشتک نباید به‌صورتی باشد که کودک برای خارج شدن از آن با زحمت زیادی روبه‌رو شود. در واقع یک بالشتک متورم بزرگ با سوراخی وسیع در وسط آن، احتمالا آن راه‌حلی نباشد که شما به دنبال آن هستید. پس بهتر است قبل از تهیه‌ی این وسیله حتما این نکات را مد نظر داشته باشید. همچنین نکته‌ی دیگری که وجود دارد این است که با افزایش سن کودک، مجددا باید بالشتی مناسب با سن کودک برای او تهیه شود.
استفاده از باندهای کششی
یکی دیگر از راه‌حل‌های این مساله، ایجاد برانکارد پا برای صندلی کودک است. به این شکل که پایه‌های صندلی را با استفاده از باندهای کشی که خاصیت درمانی دارند و معمولا برای تمرینات مقاومتی استفاده می‌شوند، بپیچید. زمانی که کودک پاهای خود را به باند فشار می‌دهد به‌دلیل خاصیت ارتجاعی آن و همچنین نداشتن هرگونه سروصدایی، مقداری از بی‌قراری او با این وسیله برطرف می‌شود.
زیرپایی
بچه‌هایی که پاهایشان به زمین نمی‌رسد، اغلب احساس بی‌قراری و عدم تعادل می‌کنند و در نتیجه بیشتر احتمال دارد روی صندلی‌هایشان تکان بخورند. پس در این شرایط شما باید به فکر خرید یا درست کردن یک زیرپایی مناسب برای آنها باشید. برای درست کردن زیرپایی تنها کافی است که وسایل در دسترس خود را مجدد بررسی کنید. اشیایی همچون آجر، جعبه یا وسایل سنگین که کودک نتواند آن را به اطراف هل دهد، بهترین گزینه است. اما تمامی این وسایل باید طوری زیر پای کودک قرار بگیرند که پاهایش با زاویه‌ی راحت خم شود و بتواند حرکت کند.
وسایلی که بالاتر پیشنهاد شد به‌دلیل اینکه ظاهری مناسب ندارند، احتمالا برای محیط خانه مناسب‌تر هستند. پس اگر این وسیله قرار است در یک محیط آموزشی و خارج از منزل مورد استفاده قرار بگیرد، بهتر است کمی شکیل‌تر باشد تا کودک نیز به استفاده از آن رغبت داشته باشد.
نکته‌ی پایانی
با توجه به اینکه اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در حال افزایش است و گزارش‌ها حاکی از این موضوع است که تقریبا ۱۱ درصد کل کودکان مبتلا به این اختلال هستند، اولین و بهترین روش، درخواست راهنمایی از یک متخصص است. اگر شما در حال حاضر به هر دلیلی به یک متخصص دسترسی ندارید با استفاده از روش‌های بالا تا حدی می‌توانید این تحرک‌‌ها در کودکتان کنترل کنید تا هم برای او و هم محیطی که در آن در حال تحصیل و آموزش است، مشکلی بحرانی ایجاد نشود.
در صورتیکه متوجه شدید که کودک شما دارای اختلال بیش‌فعالی است، حتما این مورد را با معلم او درمیان بگذارید تا کودک دچار آسیب‌های روانشناختی که به‌دلیل عدم آگاهی افراد در محیط مدرسه برای آنها اتفاق می‌افتد، نشود.
سلام، با شناخت و آشنایی با ذات کودک و کودکی مشکل ما با بی قراری او حل می شود. اینکه بدانیم کودکان اصولا با تحرک و عمل هم یاد می گیرند (learning by ding) و هم انرژی شان را تخلیه می کنند. هم ذات کنجکاو کودک او را به تحرک وا می دارد و هم اینکه طبق اعلام انجمن پزشکان اطفال آمریکا باید کودکان هر روزه ۳ تا ۵ ساعت فعالیت بدنی شدید داشته باشند. این تحرک برای رشد همه جانبه شان حیاتی هست. پس به جای اینکه رنبال راهکار برای سرکوب تحرک آنان باشیم باید بستر را برای تحرک آزادشان فراهم کنیم. کاش این مقاله با استفاده از منابع علمی نوشته می شد و نه صرفا منابع عامه پسند بدون پشتوانه علمی.
سلام وقت بخیر
ممنون از شما که مقاله را مطالعه کردید. ولی موضوع بر سر این نیست که کودک نباید تحرک داشته باشد یا مانع از بازی و فعالیت‌های او شویم.
این مقاله برای کودکانی صدق می‌کند که دارای بیش‌فعالی هستند و با استفاده از برخی از راهکارها می‌توان کودک را در مسیر مناسب‌تری که برای خود او نیز بهتر است، سوق داد.
امروزه با رشد سبک زندگی آپارتمان نشینی و از بین رفتن مفهوم محله و بالطبع کم تحرکی شدید بین کودکان که مانع تخلیه انرژی شان می شود برچسب بیش فعالی به کودکان رشد زیادی داشته است، در حالیکه همین کودکان اگر در محیط آزاد انرژی شان تخلیه شود بی قراری نمی کنند و این برچسب به آنها زده نمی شود. من حوزه کاری و علاقه ام کودک است و تا به حال با ۱۰ ها کودک سروکار داشته ام که با برچسب بیش فعالی آمده اند ولی وقتی آنها را با کودکان دیگر در محیط آزاد و باز مشاهده کنید نمی توانید بگویید کدام برچسب بیش فعالی دارد.