نقد فیلم «پسری از بهشت»؛ یک تریلر جاسوسی پیچیده در فضای مذهبی مصر (جشنواره کن ۲۰۲۲)
فیلم سینمایی «پسری از بهشت» (Boy from Heaven) جدیدترین فیلم طارق صالح کارگردان مصری-سوئدی از جمله آثار شرکت‌کننده در بخش مسابقه جشنواره بین‌المللی فیلم کن ۲۰۲۲ است.
پسری از بهشت محصول مشترک چندین کشور اروپایی از جمله فرانسه، سوئد، فنلاند و دانمارک است. طارق صالح فعالیت جدی هنری را سال ۲۰۰۹ با ساخت انیمیشن علمی-تخیلی «متروپیا» (Metropia) آغاز کرد. او سال ۲۰۱۷ فیلم «حادثه نیل هیلتون» (The Nile Hilton Incident) را کارگردانی کرد که در کشور سوئد مورد توجه قرار گرفت.
فیلم پسری از بهشت به موضوعی می‌پردازد که صالح به واسطه رگ و ریشه مصری‌اش به خوبی با آن آشناست. پسر یک ماهیگیر، برای شرکت در دوره‌های آموزشی دانشگاه مشهور الازهر در قاهره بورس تحصیلی دریافت می‌کند. هنگامی که شیخ الازهر به طور ناگهانی می‌میرد، جنگ قدرت بر سر جانشینی او آغاز می‌شود. ابراهیم یکی از نیروهای امنیتی دولت وظیفه دارد از نامزد مد نظر رئیس جمهور حمایت کند. هنگامی که مخبر و نیروی نفوذی ابراهیم در دانشگاه الازهر به طرز وحشیانه‌ای به قتل می‌رسد، او سعی می‌کند پسر دریافت‌کننده بورس تحصیلی را به عنوان جایگزین جدید خود استخدام کند چرا که کاملا با مشخصات فردی که می‌تواند یک نفوذی نه‌چندان شک‌برانگیز باشد مطابقت دارد. در نتیجه، این جوان بازیچه‌ی نخبگان مذهبی و سیاسی مصر می‌شود.
نقد فیلم پسری از بهشت
اسکرین‌دیلی – وندی آید
«روحت هنوز پاک است اما هر ثانیه حضور در این مکان روحت را فاسد خواهد کرد.» مشخص می‌شود این جملات که خطاب به آدم (با بازی توفیق برهوم)، دانشجوی تازه‌وارد دانشگاه الازهر در قاهره گفته می‌شود، جنبه پیش‌گویانه دارد. الازهر مرکز قدرت اسلام سنی به ریاست امام بزرگ محل آموزش دینی است. اما در این تریلر پرپیچ و خم ولی رضایت‌بخش ساخته طارق صالح، این مکان در عین حال جولانگاه هم‌دستی‌ها و دسیسه‌ها است.
پس از مرگ ناگهانی شیخ الازهر آدم خود را درگیر دسیسه‌هایی می‌یابد که به قصد نفوذ بر روند انتخاب رییس بعدی در پشت صحنه ماجرا جریان دارد. این وضعیت برای او مخاطره‌آمیز است، به یادگیری با شیب بسیار تند و مانورهای سیاسی ماهرانه نیاز دارد و البته در صورتی که ناخواسته با فرد اشتباه روبرو شود خطر پرداخت هزینه‌های سنگین وجود دارد.
فیلم بعدی صالح پس از «حادثه نیل هیلتون» با آن اثر از نظر رویکرد داستانی و استفاده از «فارس فارس» بازیگر عالی نقش اصلی نوعی شباهت غیرمستقیم دارد. گرچه شاید این فیلم به اندازه نیل هیلتون در داستان‌سرایی مفید و مختصر نباشد اما یک داستان پیچیده جاه‌طلبانه درباره جاسوسی مذهبی است. در واقع می‌شود این فیلم را به عنوان فیلمی شبیه به «نام گل سرخ» (The Name of the Rose) درک کرد که به محیط اسلامی منتقل شده باشد اما در عین حال در پس زمینه جناح‌ها و بازی‌های قدرت و در خط سیر شخصیت محوری‌اش شباهت‌های زیادی هم با فیلم «یک پیامبر» (A Prophet) اثر ژاک اودیار دارد… این اثر سینمایی پتانسیل‌های تجاری روشنی دارد و این موضوع با این واقعیت که فیلم همین حالا هم به مجموعه سینمایی پیکچرهاوس در بریتانیا فروخته شده تصدیق می‌شود.
گاردین – پیتر بردشاو
طارق صالح کارگردان سوئدی-مصری است که فیلم «حادثه نیل هیلتون» را سال ۲۰۱۷ ساخت، فیلمی زیرکانه و ناراحت‌کننده درباره فساد رسمی در مصر که باعث قیام میدان التحریر شد. اکنون در عصری که مسلما بهار عربی دیگر به خاطره‌ای تلخ و شیرین تبدیل شده است، او این درام جاسوسی تماشایی را به بخش مسابقه جشنواره کن آورده؛ درامی که فساد درون نهادهای دینی و دولتی را به سخره می‌گیرد.
آدم (با بازی توفیق برهوم) پسر ماهیگیری در شهر شمالی منزله است که از دریافت خبری مبنی بر دریافت حمایت مالی سخاوتمندانه دولتی برای تحصیل اندیشه اسلامی در دانشگاه معتبر بین‌المللی الازهر قاهره بسیار خوشحال است.
زمانی که جوان به دانشگاه می‌آید، از نظم، سختگیری و فضای پرهیزگاری موجود غافلگیر می‌شود، اما وقتی مضطرب می‌شود که یکی از همکلاس‌هایش سیگاری به او تعارف می‌کند و او را به گذراندن یک شب به شیوه‌ای کاملا دنیوی در شهر دعوت می‌کند. هنگامی که امام بزرگ سالخورده در حین سخنرانی در جمع دانشجویان بر اثر سکته قلبی جان خود را از دست می‌دهد، الازهر در حیرت فرو می‌رود و بلافاصله فریبکاری‌های سیاسی از سوی سایر چهره‌های برجسته درباب اینکه چه کسی جایگاهی با این نفوذ سیاسی عظیم را به دست بگیرد، آغاز می‌شود.
ورایتی – پیتر دبروج
همانطور که همه می‌دانند، انتخابات رخداد بسیار مهمی است که نمی‌توان آن را به شانس واگذار کرد؛ از همین رو جهان دائماً در حال اختراع راه‌هایی برای اطمینان از نتیجه مطلوب انتخابات است. در مصر، جایی که ماجرا به انتخاب یک امام اعظم جدید مربوط می‌شود – یک انتصاب مادام العمر با امکان صدور فتواهایی که بر قوانین ملی تأثیر می‌گذارد – این روند حتی تظاهر به دموکراتیک‌بودن هم نمی‌کند: نامزد از درون یک شورای عالی علمی کوچک با ملاحظاتی انتخاب می‌شود که دنیای بیرون هرگز از آن ملاحظات مطلع نمی‌شود اما می‌توانیم در این باره کنجکاوی به خرج دهیم و دقیقا همین جاست که طارق صالح، فیلمساز سوئدی-مصری با فیلمش وارد میدان می‌شود؛ یک تریلر شبیه به آثار جان گریشام را تصور کنید که در دانشگاه مشهور الازهر قاهره می‌گذرد.
این کارگردان که از سال ۲۰۱۷ هنگام ساخت فیلم «حادثه نیل هیلتون» اکران آثارش در مصر ممنوع شده با انتخاب این طرح داستانی دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد؛ طرحی که در آن دولت مصر در توطئه‌ای جهت پرکردن جای خالی بالاترین مقام مذهبی کشور با نامزد منتخب رئیس جمهور – معادل دخالت سازمان سیای آمریکا در انتخاب پاپ – شرکت می‌کند.
هالیوود ریپورتر – جردن مینتزر
فیلم «پسری از بهشت» یک اثر هیجان‌انگیز و با این حال یک تریلر متعارف است که در فضای بسیار نامتعارفی جریان دارد؛ اثر جان‌دار و محکم دیگری از طارق صالح که با فیلم سال ۲۰۱۷ خود به عنوان فیلم‌سازی مطرح شد که با مهارت از قواعد ژانر بهره می‌گیرد تا وضعیت درهم‌ریخته مصر مدرن را بکاود.
این بار او روی پیوندهای کج و معوج میان نهادهای دینی و نهادهای سیاسی تمرکز کرده طرح داستانی خود را در دانشگاه الازهر قاهره پیش می‌برد؛ جایی که یکی از برجسته‌ترین موسسات آموزشی اسلام سنی در جهان و یکی از اجزای اصلی جامعه مصر برای قرن‌ها بوده است.
جهان بسته الازهر مکانی است که هم فتوژنیک به حساب می‌آید (فیلم در ترکیه و سوئد ساخته شده) و هم دراماتیک است؛ این‌ها از طریق جنگ قدرت درونی، خنجرزدن از پشت و معاملات پشت پرده که اساسا ضروریات یک فیلم جاسوسی است ساخته می‌شود.
