کتاب‌های تونی موریسون؛ اولین زن سیاه‌پوست برنده جایزه نوبل ادبیات
«تونی موریسون» یکی از مهم‌ترین نویسندگان آمریکایی- آفریقایی‌تبار در قرن بیستم و بیست و یکم است. آثار او بیشتر به زندگی هم‌تبارانش می‌پردازد و ما را با درد و رنج‌های آن‌ها در طول تاریخ آمریکا آشنا می‌کند. «تونی موریسون» اولین زن سیاه‌پوست است که توانسته جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کند. او به عنوان یک نویسنده افکار نوگرایانه و انقلابی‌ای دارد. موفقیت «تونی موریسون» الهام‌بخش بسیاری از هم‌نژادانش در آمریکا بوده است تا با تبعیض مبارزه کنند و بتوانند زندگی موفق و سعادت‌مندی را داشته باشند. آثار موریسون تصویر هولناک نژادپرستی را آشکار می‌کند و از خواننده می‌خواهد تا در برابر نژادپرستی بایستد. در این یادداشت با زندگینامه و تعدادی از آثار مهم «تونی موریسون» آشنا خواهیم شد.
کودکی و نوجوانی «تونی موریسون»
«تونی موریسون» با نام اصلی کلوئی آنتونی ووفورد در ۱۸ فوریه سال ۱۹۳۱ در شهر لورین ایالت اوهایو به دنیا آمد. او به خانواده‌ای فقیر تعلق داشت و فرزند دوم خانواده‌ای سیاه‌پوست از طبقه کارگر بود. پدر آن‌ها کشاورزی می‌کرد و به سختی می‌توانست امورات زندگی خودش را بگذراند. «تونی موریسون» در حالی کودکی و نوجوانی خود را گذراند که درد فقر و تبعیض را حس کرده بود. تونی در کتاب‌هایش به این نکته اشاره کرده است که پدربزرگش یک برده بود.
جوانی «تونی موریسون» و آغاز مسیر حرفه‌ای
«تونی موریسون» به اصرار پدرش به کالج رفت؛ همانطور که گفتیم خانواده موریسون بسیار فقیر بودند و برای تامین مالی هزینه‌های کالج تونی، مشکلات جدی داشتند. اما پدرش به هر وسیله‌ای که بود؛ توانست هزینه تحصیل دخترش را فراهم کند. موریسون جوان در دانشگاه درخشید. او در سال ۱۹۵۳ از دانشگاه هاروارد با مدرک کارشناسی فارغ‌التحصیل شد و ارشدش را دو سال بعد از دانشگاه کورنل دریافت کرد. او دل‌باخته زبان انگلیسی و ادبیات آمریکا بود. این نویسنده در سال ۱۹۵۷ به دانشگاه هاورارد بازگشت و مدتی را در آن‌جا تدریس کرد. پس از آن در دانشگاه پرینستون مشغول به تدریس شد. موریسون اولین زن سیاهپوستی بود که در اوایل دهه شصت به عنوان ویراستار به انتشارات راندوم هاوس راه پیدا کرد. اولین رمان این نویسنده به نام «آبی‌ترین چشم» در سال ۱۹۷۰ به چاپ رسید و او را به شهرت رساند.
زندگی شخصی «تونی موریسون»
«تونی موریسون» در سال ۱۹۵۸ با معمار جامائیکایی «هارولد موریسون» ازدواج کرد؛ حاصل این ازدواج دو فرزند بود، اما رابطه آن‌ها بیش از شش سال دوام پیدا نکرد و این دو از یک‌دیگر طلاق گرفتند. پس از این طلاق بود که تونی به نیویورک نقل مکان کرد و به عنوان ویراستار مشغول به کار شد.
مواجهه انتقادی «تونی موریسون» با سیاست و اجتماع
رمان‌های «تونی موریسون» دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی بالایی دارند؛ این نویسنده در آثارش تلاش می‌کند به جای پرداختن صرف به روابط بین فردی و غرق شدن در توصیفات ادبی به مسائل اجتماعی و سیاسی بپردازد. سبک زندگی «تونی موریسون» و تعلق او به جامعه سیاهپوستان آمریکایی باعث شده است توجه نویسنده به موضوعاتی نظیر عدالت، فقر و تبعیض نژادی دوچندان شود. در حقیقت تونی موریسون معتقد به رسالت اجتماعی نویسنده است و به جایی که از ادبیات برای توصیف حالات انتزاعی استفاده کند؛ به سراغ توصیف جامعه و مشکلات موجود در آن می‌رود. ولی رویکرد او به عنوان یک فعال حقوق زنان به موضوعات اجتماعی به هیچ عنوان کلیشه‌ای نیست. او مسائل مورد بحث در کتاب‌هایش را به شیوه‌ای منحصر به فرد و از زوایای گوناگون می‌نویسد. روایت‌های تبعیض نژادی در جهان، عموما مردانه‌اند اما در کتاب‌های «تونی موریسون»، زنان هم محور تبعیض نژادی قرار می‌گیرند. گاهی اوقات تبعیض نژادی و تبعیض جنسیتی در هم می‌آمیزند و فشار دوچندانی به شخصیت اصلی داستان وارد می‌شود.
افتخارات «تونی موریسون»
موریسون یکی از پرافتخارترین نویسندگان زن آمریکایی است؛ او از چندین دانشگاه دکترای افتخاری دارد. تونی نخستین زن سیاهپوستی بود که کرسی تدریس به نام خود در دانشگاه پرینستون داشت. او در سال ۱۹۷۷ جایزه حلقه منتقدان کتاب ملی آمریکا را بابت اثر «آواز سلیمان» از آن خود کرد. در سال ۱۹۸۸ نیز به خاطر نوشتن رمان «دلبند» جایزه پولیتزر را گرفت و نهایتا در سال ۱۹۹۳ بود که برنده جایزه نوبل ادبیات شد. از دیگر جوایز او می‌توان به نشان آزادی رئیس‌جمهوری آمریکا و جایزه بنیاد قلم آمریکا اشاره کرد. «تونی موریسون» در تاریخ ۵ اوت سال ۲۰۱۹ در شهر نیویورک درگذشت. او هنگام فوت ۸۸ سال داشت. موریسون در طول حیات خود ۱۱ رمان، ۵ داستان کودک، دو نمایشنامه و یک اپرا نوشت.
در ادامه با تعدادی از کتاب‌های این نویسنده آشنا می‌شویم.
۱. کتاب «آبی‌ترین چشم»
داستان «آبی‌ترین چشم» اولین داستان تالیف شده توسط «تونی موریسون» است. او این کتاب را هنگام نگهداری از پسرش روی تکه‌های کاغذ نوشته است. داستان «آبی‌ترین چشم» در اوهایو و در سال‌های پس از رکود بزرگ آمریکا اتفاق می‌افتد. شخص اول کتاب پکولا بریدلاو نام دارد که دانش‌آموز مدرسه‌ای در شهر لورین ( زادگاه نویسنده) است. او توسط همکلاسی‌های مدرسه خود تحقیر می‌شود و آن‌ها مدام به پکولا می‌گویند که زشت است. این حرف‌ها کم‌کم بر روی پکولا اثر می‌گذارد و او احساس می‌کند که واقعا زشت است. از این رو دعا می‌کند تا معجزه‌ای اتفاق بیافتد و رنگ پوست او به جای سیاه، سفید شود و چشم‌هایش آبی‌رنگ باشند؛ «آبی‌ترین چشم» یک داستان تراژیک است و معیارهای زیبایی‌شناختی را که توسط رسانه‌ها ترویج می‌شود؛ نقد می‌کند. از سوی دیگر به لایه‌های مختلف تبعیض نیز اشاره می‌کند؛ پکولا محروم از تحصیل نیست و در مدرسه آن‌ها تفکیک نژادی صورت نمی‌گیرد؛ اما با این حال به خاطر باورهای نژادپرستانه کودکان، او رنج می‌کشد و زندگی‌اش رو به نابودی می‌رود. در این کتاب متوجه می‌شویم که مقابله با نگرش‌های نژادپرستانه در همان سنین کودکی چه اهمیت زیادی دارد، از سوی دیگر به درد و رنج‌های پنهانی که سیاهپوستان هر روز با آن‌ها روبرو می‌شوند؛ پی می‌بریم. کتاب فوق نثری شاعرانه و گیرا دارد و انسانیت ما را خطاب قرار می‌دهد. کتاب «آبی‌ترین چشم» توسط «نیلوفر شیدمهر» و «علی آذرنگ» و انتشارات دریچه به فارسی ترجمه شده است. برای خواندن آن به حدودا ۵ ساعت زمان نیاز داریم.
۲. کتاب «سرود سلیمان»
کتاب «سرود سلیمان» سومین رمان « تونی موریسون» و یکی از مهم‌ترین آثار اوست، نویسنده در این داستان از عناصر رئالیسم جادویی و خیال استفاده کرده است. کتاب «سرود سلیمان» زندگی جوانی به نام میلک من را روایت می‌کند که مردی سیاه‌پوست است. او در میشیگان زندگی می‌کند و تمام عمرش را در همان‌جا سپری کرده است؛ در سال تولد او مردی که رویای پرواز داشته است، خود را از ارتفاع پرت می‌کند و می‌میرد؛ داستان این کتاب در شرایط رکود بزرگ آمریکا اتفاق می‌افتد. در این دوران بسیاری از آمریکایی‌ها شغل خود را از دست می‌دهند و در شرایط ناگواری قرار می‌گیرند. برخی نیز با بحران‌های روحی و هوینی روبرو می‌شوند. میلک من نیز چنین وضعیتی را دارد. او برای جستجوی ریشه‌های هویتی خود و پیدا کردن گنجی پنهان، عازم جنوب کشور می‌شود و در این راه با چیزهای عجیب و غریبی روبرو خواهد شد که به داستان معنا و مفهوم می‌بخشند. کتاب «سرود سلیمان» در سال ۱۹۷۷ به چاپ رسید و در همان سال جایزه حلقه منتقدین کتاب را از آن خود کرد. روزنامه گاردین این رمان را در لیست برترین رمان‌های انگلیسی خود قرار داده است. کتاب «سرود سلیمان» یکی از الهام‌بخش‌ترین آثار «تونی موریسون» محسوب می‌شود؛ زیرا تاریخ آمریکا و زندگی سیاهپوستان در این کشور را روایت می‌کند. این کتاب توسط «علیرضا جباری» و نشر چشمه به فارسی ترجمه شده است و برای مطالعه آن به ۸ ساعت زمان نیاز داریم.
۳. کتاب «دلبند»
در رمان «دلبند» زمان حال و گذشته با ظرافتی تمام در هم تنیده می‌شوند؛ این داستان در سال ۱۹۸۷ نوشته شده است و پنجمین رمان نویسنده محسوب می‌شود. کتاب فوق شاهکار نویسنده به شمار می‌آید و معروف‌ترین اثر اوست. رمان «دلبند» داستان زنی به نام ست را روایت می‌کند که سی ساله است. ست با دختر ۱۸ ساله خود دنور در یک خانه زندگی می‌کند. همسایگان ست از خانه او دوری می‌گزینند، چون به نظر آن‌ها این خانه توسط ارواح تسخیر شده است. این ماجرا به سال‌های ۱۸۷۰ و اندکی پس از جنگ داخلی آمریکا بازمی‌گردد. تحت تاثیر این نبرد، بسیاری از آمریکایی‌ها در حال جابجایی در ایالت‌های مختلف هستند. در این‌جا شخصیتی به نام پل دی وارد داستان می‌شود. او روح خانه ست را می‌راند؛ پل دی هم پیش از این مانند ست در ایالت کنتاکی برده بوده و در مزارع اربابانش کار کرده است. اما باید بدانیم که کنار گذاشتن گذشته کار ساده‌ای نیست. ست زمانی که در ایالت کنتاکی برده بود، فرزند نوزادی داشت؛ فرزندان بردگان بر اساس قانون به برده تبدیل می‌شدند و والدین آن‌ها حقی برای نگهداری کودکان‌شان نداشتند. این قانون هولناک به اربابان اجازه می‌داد هر زمان که اراده کردند، فرزندان بردگان را از والدینشان جدا کنند. سرنوشت این کودکان نیز معلوم بود و باید درد و رنج‌های بسیاری را تحمل می‌کردند؛ ست چند سال قبل از این‌که از کنتاکی به اوهایو بیاید و در زمانی‌که هنوز برده بود؛ نوزاد شیرخواره‌اش را کشت تا فرزندنش مانند او مجبور به بردگی و تحمل رنج‌های بی‌شمار نشود. روحی که توسط پل دی از خانه آن‌ها رانده می‌شود در حقیقت روح همان نوزاد است. ۱۸ سال از این ماجرا می‌گذرد و ست هنوز نتوانسته است به آرامش و رهایی دست پیدا کند. کتاب «دلبند» پر از درگیری و رویدادهای خشونت‌آمیز است که به شکلی شاعرانه روایت شده‌‌اند. این کتاب معروف‌ترین اثر «تونی موریسون» به شمار می‌آید و در سال ۱۹۸۸ برنده جایزه پولیتزر شده است. در سال ۱۹۹۸ فیلمی به کارگردانی جاناتان دم از این کتاب ساخته شد. ترجمه اثر فوق را از نشر چشمه و به قلم شیریندخت دقیقیان می‌توانیم بخوانیم. مطالعه کامل این کتاب ۷ ساعت طول می‌کشد.
۴. کتاب «خانه»
کتاب «خانه» روایتی از زندگی یک سرباز است که از جنگ کره به خانه‌اش بازمی‌گردد. او یک سرباز آفریقایی‌تبار و سیاه‌پوست است به همین خاطر روایت او از ماجرای جنگ اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. فضای قصه مربوط به دوران دهه پنجاه میلادی در آمریکا است. هنوز در ایالت‌های جنوبی تبعیض نژادی و قوانین تفکیک میان سیاهپوستان و سفیدپوستان وجود دارد. در رمان فضایی ضدجنگ حاکم است و در آن به سختی‌ها و مشکلات هولناکی که در جنگ اتفاق می‌افتد اشاره می‌شود. حال ما با شخصیت اصلی‌ای روبرو هستیم که رویدادهای هولناکی را پشت سر گذاشته است اما در شهر و خانه خود نیز آن آرامش و آسایشی را که باید داشته باشد ندارد و با درد و رنج‌های ناشی از دوران جنگ نیز دست به گریبان است. این سرباز فرانک مانی نام دارد و داستان زندگی خود در کتاب را یک سال پس از بازگشت از کره تعریف می‌کند. در این کتاب به ارتباط بین فرانک با لیلی همسرش و سی خواهرش نیز اشاره شده است. این دو زن نیز در داستان، زندگی شنیدنی و تاثیرگذاری دارند. رمان «خانه» در سال ۲۰۱۱ به چاپ رسیده است و اثری کم‌حجم محسوب می‌شود که برای خواندنش به دو ساعت زمان نیاز پیدا می‌کنیم. این رمان توسط «میچکا سرمدی» و نشر چشمه به فارسی ترجمه شده است و دهمین رمان نویسنده به شمار می‌آید. کتاب «خانه» توسط «یگانه وصالی» و انتشارات مروارید نیز به فارسی ترجمه شده است.
۵. کتاب «یک بخشش»
کتاب «یک بخشش» در سال ۲۰۰۸ نوشته شده است و به سال‌های نخستین صنعت برده داری ارتباط پیدا می‌کند. در دهه ۱۶۸۰ به تدریج برده‌داری در آمریکای شمالی و جنوبی گسترش می‌یابد. شخصیت اصلی این داستان، جیکوب وارک دارای مزرعه‌ای کوچک در آمریکای شمالی است. او علاقه‌ای به نگهداری برده‌ها ندارد. اما با اکراه مجبور می‌شود دختر بچه برده‌ای را به عنوان بخشی از طلب مزرعه‌دار دیگری به نام ماریلند بپذیرد. نام این برده فلورنس است؛ او توانایی خواندن و نوشتن دارد و جیکوب به این فکر می‌کند که این دختر بچه می‌تواند جایی به دردش بخورد. فلورنس دختری است که از مادرش طرد شده است. او در این داستان چند باری عشق را تجربه می‌کند. کتاب «یک بخشش» تلاش دارد که لایه‌های زیرین برده‌داری را به ما نشان دهد و به تدریج از روابط میان این مادر و دختر سخن بگوید. برای خواندن کتاب فوق به حدودا سه ساعت زمان احتیاج است. رمان «یک بخشش» به وسیله «علی قادری» و به همت انتشارات مروارید به فارسی ترجمه شده است.
۶. کتاب «خاستگاه دیگران»
کتاب «خاستگاه دیگران» کتابی نوشته «تونی موریسون» است که اولین بار در سال ۲۰۱۷ منتشر شد. این کتاب به موضوعاتی اشاره می‌کند که نقش اساسی در حرفه این نویسنده و دنیای سیاست دارند. در این اثر درباره نژاد، مرزها، جنبش‌های اجتماعی و تعدادی از سوالات بنیادین و مهم صحبت می‌شود. این کتاب توسط «احمد حسینی» و نشر جغد ترجمه شده است و برای مطالعه کامل آن به سه ساعت زمان احتیاج داریم.
