۱۰ دیالوگ ماندگار سینما که آن‌ها را با صدای جادویی منوچهر اسماعیلی به یاد می‌آوریم

لقب منوچهر اسماعیلی مرد هزار صدای دوبله بود. با آن صدای بم متشخص این توانایی را داشت که حتی در یک فیلم به جای چند شخصیت جوری دیالوگ بگوید که نمی‌توانستید حدس بزنید دوبلور این طیف متنوع از شخصیت‌ها و صداها یکی است. او یکی از بازماندگان نسل هنر طلایی دوبلاژ ایران کنار ایرج ناظریان و حسین عرفانی بود که روز اول شهریور ماه ۱۴۰۱ در سن ۸۳ سالگی به دلیل سکته‌ی قلبی درگذشت. فوت اسماعیلی ضایعه‌ی جبران‌ناپذیری برای هنر دوبله‌ی ایران است که از پیش از انقلاب کنار دوبله‌های ایتالیایی توانسته بود جایگاه هنری والایی برای خودش دست و پا کند. منوچهر اسماعیلی در سینمای ایران به جای بهروز وثوقی ماندگارترین دیالوگ‌ها را خلق کرد و در سینمای جهان به جای همفری بوگارت، گریگوری پک، ویلیام هولدن، ریچارد برتون، یول براینر، برت لنکستر، آنتونی کویین، ایو مونتان و ده‌ها ستاره‌ی دیگر دیالوگ‌هایی را ادا کرد که در حافظه‌ی جمعی سینمادوستان ماندگار شده است.

منوچهر اسماعیلی متولد فروردین ماه ۱۳۱۸ در کرمانشاه بود. دهه‌ی ۳۰ آغاز رونق دوبله در ایران بود و اسماعیلی از اواسط دهه‌ی ۳۰ با نقش‌های دوم و سوم کار دوبله را شروع کرد و از ابتدای دهه‌ی ۴۰ موفق شد مدیر دوبلاژ فیلم‌های مهم تاریخ سینما شود که در آن زمان تقریبا همزمان با اکران جهانی‌شان در ایران دوبله و اکران می‌شدند.

اگر می‌خواهید متوجه هنر اسماعیلی شوید کافی است سراغ سریال «هزاردستان»، از بهترین سریال‌های تاریخ ایران ساخته‌ی علی حاتمی بروید. اسماعیلی در این سریال به جای شعبان جعفری یا همان شعبان بی‌مخ، رضا تفنگچی (رضا خوشنویس) و خود هزاردستان صحبت کرد. شعبانی جعفری فردی لمپن و بی‌سواد بود که در حرف زدنش کلمات را گاها اشتباه تلفظ می‌کرد و صدایش باید رعب و وحشت به جان مخاطب می‌انداخت و سبعیت و بدوی بودن او را انتقال می‌داد. رضا تفنگچی که بعدتر تبدیل به رضا خوشنویس می‌شود مردی اهل قلم بود با صدایی آرامش‌بخش. صدایی که متانت ویژگی اصیل آن بود. هزاردستان که معروف بود از شخصیت شازده فرمانفرما برداشته شده مردی متنفذ بود و البته تحصیل‌کرده. با صدایی که بلند نمی‌شد اما تحکمی در خودش داشت که از شازده بودنش می‌آمد. طیف گسترده‌ی شخصیت را ببینید که به جای همه‌شان منوچهر اسماعیلی صحبت می‌کرد و صدای هر کدام کاراکتر شخصیت را کامل ساخته بود.

برای تجلیل از منوچهر اسماعیلی و بزرگداشت خاطره‌ی او مروری داریم روی ۲۰ دیالوگ ماندگار فیلم‌های ایرانی و خارجی که آن‌ها را با صدای منوچهر اسماعیلی به خاطر داریم و بعد از خواندن این مطلب خوب است بروید و بگردید با صدای خود اسماعیلی آن‌ها را بشنوید.

۱) «قیصر» به جای بهروز وثوقی در نقش قیصر

کی واسم قد یه نخود مردونگی رو کرد که من واسش یه خروار رو کنم… این دنیا واسم همیشه کلک بوده و نامردی… به هرکی گفتم نوکرتم با خنجر کوبید تو این جیگرم… دیدم فرمون که می‌تونس یه محلی رو جابه جا، وقتی زجرش می‌دادن می‌رفت عرق می‌خورد و عربده می‌کشید، دیوارا تکون می‌خوردنو و هرچی نامرد بود عینهو موش تو سراغ راه آبا قایم می‌شدن… چی شد؟… رفت زیارتو گذاشت کنارو مث یه مرد شروع کرد کاسبی کردنو پول حلال خوردن، اما مگه گذاشتن… این نظام روزگاره، یعنی این روزگاره خان دایی… نزنی، می‌زننت… حالا داش فرمون کجاس؟ اون فاطی که تو دنیا آزارش به یه مورچه هم نرسید کجاس؟… همه دلخوشیش تو این دنیا ما بودیمو و همه سرگرمیش اون رادیو… الهی نور به قبرشون بباره… چقد شبای ماه رمضون منو داش فرمون راه میوفتادیم و می‌رفتیم هر چی اون کاسبی کرده بود برای فقیر فقرا سحری می‌خرید و پول افطاریشونو می‌داد… سه تا بی معرفت… سه تا از خدا بی خبر مث من، اونا رو فرستادن زیر خاک… منم این کار رو می‌کنم… منم می‌فرستمشون زیر خاک… تازه این اولیش بود… تو نمره رو پاهام افتاده بود… نمیدونی چه التماسی می‌کرد ننه… چشاش داشت از کاسه درمیومد خان دایی… می‌فهمی، چشاش داشت از کاسه درمیومد… اونارم وادار به التماس می‌کنم، حساب یکی یکیشونو می‌رسم… بدتون نیاد دیگه برای خودتون عمر خودتونو کردین… منم دو تا گیر کوچیک دارم، یکی اینکه به این ننه مشدی قول دادم ببرمش مشد زیارت، یکی هم یه جوری مهرمو از دل اعظم بیارم بیرون… فقط همینو همین… خیال می‌کنی چی میشه خان دایی… کسی از مردن ما ناراحت میشه؟ نه ننه… سه دفه که آفتاب بیوفته سر اون دیفالو و سه دفم که اذون مغربو بگن، همه یادشون میره ما چی بودیمو واسه چی مردیم… همین طور که ما یادمون رفته… دیگه تو این دوره زمونه کسی حوصله داستان گوش کردن نداره.

۲) «مردی برای تمام فصول» به جای پل اسکافیلد در نقش سر توماس مور

وقتی مردیم و تو به خاطر عمل کردن مطابق وجدانت به بهشت رفتی و من به خاطر امتناع به جهنم، حاضر می‌شی با من بیای؟ به خاطر دوستی؟

یا:

اگر وجدانت را در مقابل تمام دنیا بدهی نفعی نبردی، چه برسد به ولز!

۳) «سوته‌دلان» به جای بهروز وثوقی در نقش مجید ظروفچی

خوش به سعادتتون که می‌رین روضه، جاتون وسط بهشته، ما که دنیامون شده آخرت یزید. کیه ما رو ببره روضه؟ آقا مجید تو رو چه به روضه؟ روضه خودتی، گریه کن نداری وگرنه خودت مصیبتی، دلت کربلاست!

۴) «هزاردستان» به جای جمشید مشایخی در نقش رضا خوشنویس (تفنگچی)

آزردمت انگشتک؟ دوست داری آتش از اسلحه بچکانی یا مرکب از قلم نئین؟ خون می‌طلبی یا جوهر؟ انگشت کی در این میان باشه گرانقدرتری خوشنویس یا تفنگچی؟

۵) «هزاردستان» به جای عزت‌الله انتظامی در نقش خان مظفر (هزاردستان)

برخلاف نظر شما این ملت ظاهرا سر به اطاعتند. در خانه خود هر کس خدایی است و ولایتی ساخته باب طبع. باطنا این مردم هیچوقت زیر بار زور نرفتن و اعتقادات و عواطف خودشون رو در حوادث تاریخی بیشمار حفظ کردند.

۶) «کمال‌الملک» به جای جمشید مشایخی در نقش کمال‌الملک

من آرزو طلب نمی‌کنم، آرزو می‌سازم.

۷) «کمال‌الملک» به جای عزت‌الله انتظامی در نقش ناصرالدین شاه

هنر مزرعه‌ی بلال نیست که محصولش بهتر شود. از ستاره‌های آسمان هم یکی می‌شود کوکب درخشان، الباقی ای، سوسو می‌زند.

۸) «ایرما خوشگله» به جای لو جاکوبی در نقش سبیل (موسیو)

تو می‌تونی هرجا و هر زمان و از هرکسی متنفر باشی. ولی اگه یه کم مهربونی، یه شونه که روش گریه کنی، یه لبخند که بهت دلگرمی بده بخوای، باید تو پستوی خونه مخفیش کنی، مثل یه جنایت. عشق غیرقانونیه اما تنفر نه.

۹) «لورنس عربستان» به جای الک گینس در نقش شاهزاده فیصل

هیچ عربی عاشق صحرا نیست. ما عاشق آب و درختان سبز هستیم. هیچ چیزی توی صحرا نیست.

۱۰) «پرنده‌باز آلکاتراز» به جای برت لنکستر در نقش رابرت استراد

دیکشنری وبستر می‌گه که کلمه‌ی «اصلاح»، از ریشه لاتین Habilis میاد. معنیش اینه: کسب مجدد عزت. آیا توی شغل تو، برگشت دادن عزت از دست رفته یک نفر جایی داره؟ تنها دغدغه‌ی شما اینه که اون چطور رفتار می‌کنه. این رو مدت‌ها قبل به من گفتی و من هیچ وقت فراموش نمی‌کنم: «تو باید طبق معیارهای ما رفتار کنی». و در این ۳۵ سال، حتی یک اینچ از این موضع عقب‌نشینی نکردی. تو دوست داری زندانی‌هات، اون بیرون مثل عروسک خیمه شب بازی باشن، با ارزش‌هایی که تو تایید کردی، با مفهوم تو از مطابقت، با مفهوم تو از رفتار، با مفهوم تو از اخلاق. به همین دلیله که شکست خوردی، هاروی. تو و همه علم کیفرشناسی. چون شما مهم‌ترین چیز زندانی‌ها رو ازشون می‌دزدین: هویت‌شون. اون بیرون گم می‌شن، مثل یک ماشین زندگی می‌کنن. اما پشت این، یک نفرت عمیقه، به خاطر کاری که شما باهاشون کردین. در اولین فرصتی که بتونن، به جامعه ضربه می‌زنن. نتیجه؟ بیشتر از نصف‌شون دوباره برمی‌گردن زندان. حالا این‌ها روی توی کتابم نوشتم. بهت پیشنهاد می‌دم که کامل بخونیش.

• ۷ دیالوگ پایانی ماندگار تاریخ سینما؛ حرف آخر