۱۵ راز مخفی مدیریت اضطراب دانش آموزان
مدیریت اضطراب دانش آموزان در مدرسه یکی از چالش‌های اساسی معلمان است که تأثیر زیادی بر فرایند یادگیری و سلامت روانی دانش‌آموزان دارد. اضطراب می‌تواند بر تمرکز، توجه و حتی سلامت جسمی دانش‌آموزان تأثیر منفی بگذارد و ممکن است مشکلات جدی در روند تحصیلی و اجتماعی آن‌ها ایجاد کند. از آنجا که اضطراب به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند، شناسایی آن و کمک به کاهش آن می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات آموزشی و روانشناختی باشد. در این مقاله، روش‌های مختلفی برای مدیریت اضطراب در دانش‌آموزان معرفی می‌شود که می‌تواند به معلمان کمک کند تا محیطی حمایتی و سالم برای دانش‌آموزان خود فراهم کنند و در نهایت به بهبود کیفیت یادگیری آن‌ها کمک نمایند. این مقاله از وبسایت “مشاوره مدرسه‌ای با دل و جان” ترجمه شده است.
نقش معلم در کاهش اضطراب دانش آموزان
در نقش یک معلم، اگر بتوانید به مدیریت اضطراب در دانش آموزان کمک کنید، در واقع به آن‌ها در بهبود فرآیند یادگیری کمک کرده‌اید. احتمالاً خودتان می‌دانید که وقتی یک دانش‌آموز دچار اضطراب مزمن یا شدید می‌شود، این موضوع می‌تواند توانایی او در موفقیت تحصیلی را تحت تأثیر قرار دهد. جالب اینجاست که بسیاری از رفتارهای ظاهری مانند عصبانیت، بی‌تفاوتی، مخالفت، بیش‌فعالی یا حواس‌پرتی، در واقع ریشه در اضطراب دارند. به عبارت دیگر، کودکان و نوجوانان اضطراب را فقط از طریق نگرانی بیش از حد نشان نمی‌دهند. زمانی که این نکته را متوجه شوید، احتمالاً با خودتان می‌گویید: «آها! این که فکر می‌کردم رفتار سرکشانه یا مخالف است، ممکن است در حقیقت اضطراب باشد که در قالب دیگری ظاهر شده.»
دانش‌آموزانی که با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، به عمد این احساسات را بروز نمی‌دهند، زیرا سیستم عصبی آن‌ها به‌طور خودکار به محرک‌های خاصی واکنش نشان می‌دهد که باعث فعال شدن پاسخ استرس «جنگ-فرار-یخ زدن» می‌شود. رفتارهایی مانند تعلل، بی‌قراری، عدم تمرکز یا فرار از مسئولیت‌ها، ممکن است در واقع نشانه‌هایی از اضطراب در یک دانش‌آموز باشند.
کاهش اضطراب چگونه به دانش آموزان شما کمک می‌کند
اضطراب می‌تواند تأثیر زیادی بر عملکرد تحصیلی و سلامت کلی دانش‌آموزان شما داشته باشد. زمانی که یک دانش‌آموز دچار اضطراب شدید می‌شود، ممکن است در تمرکز، توجه و حفظ اطلاعات دچار مشکل شود. برای جلوگیری از استرس بیشتر، او ممکن است از رفتن به مدرسه امتناع کند یا حداقل از انجام کارهای چالش‌برانگیز خودداری کند؛ مسأله‌ای که می‌تواند به مشکلات تحصیلی و اجتماعی منجر شود. علاوه بر این، اضطراب مزمن می‌تواند بر سلامت جسمی دانش‌آموز تأثیر منفی بگذارد، مانند سردرد، دل‌درد و خستگی. اگر خودتان این تجربه‌ها را داشته‌اید، می‌دانید که با چنین شرایطی، یادگیری و تمرکز چقدر سخت می‌شود.
به عبارت ساده‌تر، با کمک به دانش‌آموزان برای کاهش اضطراب، می‌توانید محیطی حمایتی و مثبت برای یادگیری ایجاد کنید. این کار به معنای دستیابی به نتایج تحصیلی بهتر و سلامت جسمی و روانی بهتر برای دانش‌آموزان است. زمانی که یک دانش‌آموز احساس اضطراب کمتری دارد، شانس بیشتری برای تمرکز و توجه به کار خود خواهد داشت. همچنین، زمانی که دانش‌آموز احساس اعتماد به نفس بیشتری در مدیریت اضطراب خود داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که با چالش‌ها روبه‌رو شود، برای رسیدن به اهداف خود تلاش کند و تاب‌آوری بیشتری پیدا کند.
۱۵ راهکار برای کمک به مدیریت اضطراب دانش آموزان
اگر یکی از دانش‌آموزان شما دچار اضطراب است، گفتن جملاتی مانند «فقط آرام باش» یا «نگران نباش» به هیچ وجه نمی‌تواند به او در عبور از واکنش‌های استرس‌آور کمک کند. سیستم عصبی مضطرب معمولاً این گونه پیام‌ها را درک نمی‌کند. در عوض، روش‌های مؤثر و کاربردی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها برای حمایت از دانش‌آموزان مضطرب در کلاس استفاده کنید.
۱. گنجاندن تمرینات ذهن‌آگاهی در طول روز
اگر شما هم مانند بسیاری از معلمان، از تمرینات استراحت مغزی در طول روز تحصیلی استفاده می‌کنید، باید بدانید که این تمرینات می‌توانند به آرامش کلاس‌های شلوغ کمک کرده و انتقال بین فعالیت‌ها را روان‌تر کنند. این زمان مناسبی است تا تمرینات ذهن‌آگاهی مانند تنفس آگاهانه را وارد برنامه کلاسی کنید. استراحت‌های مغزی با تمرکز ذهن‌آگاهی به آرامش بدن و ذهن کمک می‌کنند. به ویژه، تنفس آگاهانه به مغز پیامی ارسال می‌کند که به او یادآوری می‌کند در امنیت هستید و همه چیز تحت کنترل است.
۲. برنامه‌ریزی منظم و ساختارمند
در کلاس خود برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشید. رعایت یک برنامه روزانه ثابت و روتین‌های قابل پیش‌بینی، موجب کاهش احساس عدم قطعیت می‌شود. وقتی دانش‌آموزان بدانند که چه چیزی در انتظارشان است، احساس کنترل بیشتری خواهند داشت و اضطراب کمتری در مورد اتفاقات بعدی خواهند داشت. علاوه بر این، روتین‌های منظم به ایجاد یک محیط امن و پایدار کمک کرده و استقلال و خودتنظیمی دانش‌آموزان را تقویت می‌کند. سعی کنید برای هر روز (یا نیم‌روز) یک برنامه به دانش‌آموزان بدهید که بتوانند به تدریج رویدادها را ثبت کنند. در صورت تغییر در برنامه، حتماً به دانش‌آموزان فرصت کافی برای اطلاع‌رسانی بدهید.
۳. حفظ قوانین و انتظارات روشن در کلاس
داشتن قوانین و انتظارات واضح در کلاس درس می‌تواند به ایجاد حس نظم، ساختار و پیش‌بینی‌پذیری کمک کند، عواملی که می‌توانند اضطراب دانش آموزان را کاهش دهند. زمانی که دانش‌آموزان بدانند از آن‌ها چه انتظاراتی می‌رود و پیامد عدم رعایت این انتظارات چه خواهد بود، احساس عدم قطعیت در آن‌ها کمتر خواهد شد. مرزهای روشن باعث ایجاد اعتماد و چیزی قابل اتکا می‌شود که می‌توان به آن تکیه کرد.
۴. ایجاد یک محیط آرام در کلاس درس
کلاس را به گونه‌ای طراحی کنید که حس آرامش و امنیت برای دانش‌آموزان فراهم کند. این کار می‌تواند شامل استفاده از نورپردازی ملایم، افزودن گیاهان یا عناصر طبیعی، و اجتناب از صداهای بلند و ناگهانی باشد. رنگ‌های ملایم مانند آبی، سبز و بنفش می‌توانند جو آرامش‌بخشی در کلاس ایجاد کنند. شاید بهتر باشد دیوارها را با این رنگ‌ها رنگ کنید یا از پوسترها و نمودارهای با رنگ‌های ملایم استفاده نمایید. در مواقع مناسب، پخش موسیقی آرامش‌بخش مانند موسیقی کلاسیک یا صداهای طبیعی می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا آرام شوند و تمرکز بیشتری پیدا کنند.
۵. ایجاد یک گوشه آرامش در کلاس
داشتن یک فضای مخصوص برای آرامش در کلاس می‌تواند پناهگاهی آرام برای دانش‌آموزانی که نیاز به استراحت از شلوغی کلاس دارند، فراهم کند. در این گوشه می‌توان ابزارهایی مانند چک‌لیست احوالات، پیشنهادها و نشانه‌های بصری برای استفاده از ابزارهای مقابله‌ای مناسب در کلاس، وسایل حسی (مثل توپ‌های ضد استرس یا شن متحرک)، بالشتک‌های راحت، عروسک‌های پشمالو، کتاب‌هایی با عکس‌های زیبا، رنگ‌ها و مدادهای رنگی برای نقاشی و رنگ‌آمیزی، کاغذ و مداد برای نوشتن یادداشت یا نامه، و نشانه‌هایی برای تمرینات تنفسی قرار داد.
۶. ارتباط مستمر با دانش‌آموزان و تمرکز بر ایجاد روابط
دانش‌آموزانی که اضطراب دارند ممکن است با خودشان خیلی سخت‌گیر باشند. استفاده از قانون ۴ به ۱، یعنی دادن بازخورد مثبت هرچه بیشتر، به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بهترین جنبه‌های کار خود را ببینند و گفتار درونی خود را تغییر دهند. اگر دانش‌آموز با یک کار سخت مواجه است، بهتر است با او یک گفتگوی یک به یک داشته باشید تا ببینید آیا تکلیف را متوجه شده و می‌داند از کجا شروع کند. همچنین، با دانش‌آموزان چک کنید تا بدانید حالشان چگونه است. آن‌ها چه احساسی دارند؟ در مورد چه چیزی فکر می‌کنند؟ چه انتظاراتی از آینده دارند؟
۷. تشویق به گفتار درونی مثبت
دانش‌آموزان را تشویق کنید تا گفتار درونی منفی را با تأکیدات مثبت و جملات مبتنی بر رشد جایگزین کنند. به آن‌ها بیاموزید که افکار منفی را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار مثبت جایگزین کنند. برای مثال، اگر دانش‌آموزی فکر می‌کند «من نمی‌توانم این را انجام دهم»، او را تشویق کنید که به جای آن بگوید «اگر تمام تلاشم را بکنم، می‌توانم این را انجام دهم». در کلاس درس خود پوسترهای زیبا و انگیزشی نصب کنید که به دانش‌آموزان نشان دهد چگونه می‌توانند افکار غیرمفید را به افکار مفید تبدیل کنند. این موضوع به تقویت هوش هیجانی دانش‌آموزان کمک می‌کند، در این رابطه می‌توانید مقاله روانشناختی رازهای ناگفته از هوش هیجانی را بخوانید.
۸. تعیین اهداف قابل دسترسی
به دانش‌آموزان کمک کنید تا اهداف واقع‌بینانه تعیین کرده و آن‌ها را به مراحل کوچک‌تر و قابل مدیریت‌تر تقسیم کنند. زمانی که دانش‌آموزان اهداف روشن و واقع‌بینانه‌ای برای کار کردن دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که احساس انگیزه کنند و در یادگیری خود مشارکت بیشتری داشته باشند. این می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساس کنترل بیشتری داشته و کمتر تحت فشار قرار گیرند. از سوی دیگر، تعیین اهداف غیرواقعی یا بیش از حد بلندپروازانه می‌تواند منجر به احساس استرس، ناامیدی و اضطراب شود.
۹. ایجاد یک جامعه قوی در کلاس
با تشویق به همکاری و کار تیمی، حس تعلق به کلاس را در دانش‌آموزان ایجاد کنید. وقتی دانش‌آموزان احساس کنند که بخشی از یک جامعه حمایتگر هستند، احتمال کمتری دارد که اضطراب یا احساس تنهایی کنند. ساخت یک جامعه قوی در کلاس می‌تواند راهی مؤثر برای کمک به دانش‌آموزان در کاهش اضطراب و ارتباط بیشتر با همکلاسی‌ها و معلمان باشد.
زمانی که دانش‌آموزان احساس کنند بخشی از یک جامعه حمایتگر و دلسوز هستند، بیشتر احتمال دارد که احساس راحتی کنند و افکار و احساسات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و زمانی که به کمک نیاز دارند، درخواست کمک کنند. این موضوع برای دانش‌آموزانی که با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که ممکن است در تجربه‌های خود احساس تنهایی کنند. با ایجاد حس تعلق در کلاس، می‌توانید به دانش‌آموزان کمک کنید روابط مثبت بسازند و احساس امنیت و اعتماد پیدا کنند.
برای ایجاد یک جامعه کلاسی می‌توان از استراتژی‌های مختلفی مانند فعالیت‌های تیم‌سازی، پروژه‌های گروهی و حتی برنامه‌های مربی‌گری یا تدریس همتا استفاده کرد.
۱۰. ارائه انتخاب به دانش‌آموزان برای کار کردن به‌تنهایی یا با دیگران
دادن این انتخاب به دانش‌آموزان که بخواهند به‌تنهایی کار کنند یا در گروه، می‌تواند راهی مؤثر برای کاهش اضطراب باشد، به‌ویژه برای دانش‌آموزانی که درون‌گرا هستند یا حساسیت بالایی دارند. در حالی که کار گروهی بخش مهمی از فرایند یادگیری است، برخی دانش‌آموزان ممکن است زمانی که مجبور به کار گروهی می‌شوند، احساس استرس یا اضطراب کنند.
با دادن این انتخاب به دانش‌آموزان که کار کنند یا به‌تنهایی یا در گروه، می‌توانید به آن‌ها کمک کنید تا احساس کنترل بیشتری بر محیط یادگیری خود داشته و اضطراب کمتری را تجربه کنند. این روش همچنین به این نکته توجه می‌کند که کار کردن به‌تنهایی برای برخی از دانش‌آموزان می‌تواند نقطه قوتی باشد که به آن‌ها اجازه می‌دهد تمرکز بیشتری داشته باشند. با شناخت و ارزیابی سبک‌ها و ترجیحات مختلف یادگیری، معلمان می‌توانند محیطی بیشتر فراگیر و حمایتی در کلاس ایجاد کنند که به نفع تمامی دانش‌آموزان خواهد بود.
۱۱. ورزش و حرکت؛ راهی برای کاهش اضطراب
اگر شما از جمله معلمانی هستید که در برنامه روزانه کلاس خود از استراحت‌های مغزی استفاده می‌کنید، حتما از مزایای حرکت و ورزش برای یادگیری آگاهید. حرکات بدنی نه تنها به مغز و بدن اکسیژن می‌رساند، بلکه می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود خلق و خو در دانش‌آموزان کمک کند. ورزش با آزاد کردن اندورفین‌ها باعث کاهش استرس و بهبود وضعیت عمومی بدن می‌شود. برای مثال، می‌توانید تمرینات کششی، یوگا یا حتی یک بازی کلاسی ترتیب دهید. این فعالیت‌ها می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا احساس آرامش بیشتری پیدا کنند و تمرکز بهتری داشته باشند. در رابطه با تاثیر بازی بر رشد کودکان حتما مقاله بازی چگونه به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان کمک می‌کند؟ را مطالعه کنید.
۱۲. کتاب‌هایی برای آشنایی با اضطراب
کتاب‌های تصویری می‌توانند ابزار مفیدی برای مدیریت اضطراب دانش آموزان باشند. از طریق داستان‌ها، دانش‌آموزان با شخصیت‌هایی آشنا می‌شوند که اضطراب دارند و می‌توانند با آن‌ها همذات‌پنداری کنند و راه‌حل‌هایی برای مدیریت احساسات خود بیاموزند. برخی از کتاب‌های معروف در این زمینه در مقاله ۹ کتاب مصور برای سرگرم شدن کودکان در تعطیلات سال نو آمده است. این کتاب‌ها علاوه بر آموزش اضطراب، حس امید و توانمندی را نیز به دانش‌آموزان منتقل می‌کنند.
۱۳. مدل‌سازی رفتارهای مقابله‌ای
آیا خود شما هم در شرایطی احساس اضطراب می‌کنید؟ در این مواقع می‌توانید با انجام تمرینات ساده مانند نفس عمیق کشیدن یا نوشیدن آب، نشان دهید که چطور اضطراب خود را مدیریت می‌کنید. بچه‌ها معمولاً از شما الگوبرداری می‌کنند، پس هر چه بیشتر استراتژی‌های مقابله‌ای سالم را برای آن‌ها مدل‌سازی کنید، بیشتر از آن‌ها استفاده خواهند کرد. این نشان می‌دهد که مدیریت اضطراب فقط مختص دانش‌آموزان نیست و حتی معلمان هم نیاز به آرامش و کنترل احساسات خود دارند.
۱۴. تأیید احساسات دانش‌آموزان
در مواجهه با دانش‌آموزانی که اضطراب دارند، مهم است که احساسات آن‌ها را تأیید کنید. این کار می‌تواند به کاهش و مدیریت اضطراب دانش آموزان کمک کند. برای مثال، می‌توانید بگویید: «من می‌فهمم که چرا ممکن است از ارائه در برابر کلاس نگران باشی. من هم اگر جای تو بودم، همین احساس را داشتم.» با این روش، احساسات دانش‌آموزان محترم شمرده می‌شود و این موضوع به ایجاد اعتماد و ارتباط میان معلم و دانش‌آموز کمک می‌کند.
۱۵. ارجاع به مشاوران مدرسه
گاهی برخی از دانش‌آموزان نیاز به کمک‌های بیشتری دارند که در چارچوب کلاس درس قابل ارائه نیست. در این شرایط، معلمان باید دانش‌آموزان را به مشاور مدرسه ارجاع دهند. در برخی موارد، ممکن است دانش‌آموزان به خدمات ویژه یا سازگاری‌های خاص نیاز داشته باشند که از طریق برنامه‌های آموزشی می‌توانند این خدمات را دریافت کنند. همکاری با مشاوران، خانواده‌ها و سایر متخصصان می‌تواند کمک کند تا دانش‌آموزان از منابع و پشتیبانی‌های لازم برای غلبه بر اضطراب خود بهره‌مند شوند.
