فشار خون پایین: علائم، دلایل، تشخیص و درمان
به فشار خونی که بسیار کمتر از حد انتظار است و به زیر ۹۰/۶۰ میلی‌متر جیوه می‌رسد، فشار خون پایین یا هیپوتانسیون (Hypotension) می‌گویند. ممکن است افت فشار خون هیچ علامتی نداشته باشد، اما در بعضی از افراد به بروز علائم ناخوشایندی مثل سرگیجه، غش و… منجر می‌شود. در بعضی موارد، هیپوتانسیون خطرناک است و به همین دلیل تشخیص و درمان به‌موقع آن اهمیت زیادی دارد. با ما در این مقاله از دیجی‌کالا مگ همراه شوید تا درباره‌ی این مشکل اطلاعات بیشتری کسب کنید.
فشار خون پایین چیست؟
هیپوتانسیون هم می‌تواند به‌تنهایی یک بیماری محسوب شود و هم ممکن است علامت ابتلا به طیف گسترده‌ای از مشکلات پزشکی باشد. دو تعریف برای هیپوتانسیون وجود دارد:
- افت فشار خون مطلق: فشار خون شما در حالت استراحت کمتر ۹۰/۶۰ میلی‌متر جیوه است.
- افت فشار خون ارتواستاتیک (وضعیتی): وقتی از حالت نشسته به حالت ایستاده تغییر وضعیت می‌دهید، فشار خون شما در عرض سه دقیقه کاهش می‌یابد. میزان این تغییر باید برای فشار سیستولیک حداقل ۲۰ میلی‌متر جیوه و برای فشار دیاستولیک حداقل ۱۰ میلی‌متر جیوه باشد.
میزان فشار خون با دو عدد و بر حسب میلی‌متر جیوه (mmHg) مشخص می‌شود:
- سیستولیک (عدد بالاتر): فشار خون سیستولیک فشاری است که با هر بار تپیدن قلب روی شریان‌ها وارد می‌شود.
- دیاستولیک (عدد پایین‌تر): این عدد میزان فشاری را نشان می‌دهد که بین ضربان‌های قلب (زمان استراحت قلب) به شریان‌ها وارد می‌شود.
به لطف پیشرفت‌های فناوری، دستگاه‌های مدرنی ساخته شده‌اند که می‌توانند فشار خون را به‌طور اتوماتیک اندازه‌گیری کنند. کار کردن با این دستگاه‌ها بسیار راحت است و به همین دلیل توصیه می‌شود به جای دستگاه‌های قدیمی از آن‌ها استفاده کنید.
هیپوتانسیون چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
هیپوتانسیون می‌تواند همه‌ی افراد را در گروه‌های سنی مختلف درگیر کند. با این حال، احتمال بروز آن در افراد مسن بیشتر است (به‌ویژه افت فشار خون ارتواستاتیک). ممکن است این مشکل در کسانی که از نظر جسمی بسیار فعال هستند، به‌خصوص افراد جوان، بدون علامت باشد.
شیوع این مشکل چقدر است؟
با توجه به اینکه فشار پایین در بسیاری از موارد بدون علامت است، نمی‌توان به‌طور دقیق میزان شیوع آن را مشخص کرد. با این حال، به نظر می‌رسد که شیوع هیپوتانسیون ارتواستاتیک با افزایش سن بیشتر می‌شود. به طوریکه حدود ۵ درصد افراد در سن ۵۰ سالگی به آن مبتلا می‌شوند و این رقم در افراد بالای ۷۰ سال به بیش از ۳۰ درصد می‌رسد.
فشار خون پایین چه تأثیری روی بدن دارد؟
در شرایط عادی، بدن شما می‌تواند به‌طور خودکار فشار خون را کنترل و از افت بیش از حد آن جلوگیری کند. بدن سعی می‌کند با افزایش سرعت ضربان قلب یا انقباض عروق خونی هیپوتانسیون را جبران کند و اگر در این کار ناموفق باشد، علائم هیپوتانسیون ظاهر می‌شوند.
در بسیاری از افراد، هیپوتانسیون هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل تا زمانی که فشار خود را اندازه‌گیری نکنید، به بروز آن پی نمی‌برید. در صورت بروز علائم، تأثیر فشار خون پایین به علت بروز آن و سرعت پیشرفت آن بستگی دارد. افت سریع فشار خون میزان خون‌رسانی به بعضی از نقاط بدن را کاهش می‌دهد و می‌تواند اثرات ناخوشایند، مخرب یا حتی خطرناک داشته باشد.
علائم فشار خون پایین چیست؟
شایع‌ترین علائم هیپوتانسیون از کاهش خون‌رسانی به مغز ناشی شده و عبارتند از:
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- غش یا سنکوپ
- حالت تهوع یا استفراغ
- تاری دید
- تنفس سریع و کم‌عمق
- خستگی، ضعف یا بی‌حالی
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- بی‌قراری یا سایر تغییرات غیرعادی در رفتار شخص
چه عواملی باعث افت فشار خون می‌شوند؟
هیپوتانسیون به دلایل مختلفی رخ می‌دهد:
- هیپوتانسیون ارتواستاتیک: زمانی اتفاق می‌افتد که شما خیلی سریع از جای خود بلند می‌شوید و بدن نمی‌تواند با همان سرعت خون‌رسانی به مغز را افزایش دهد.
- بیماری‌های دستگاه‌ی عصبی مرکزی: بیماری‌هایی مانند پارکینسون بر نحوه‌ی کنترل فشار خون توسط سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند. افرادی که به دلیل ابتلا به این نوع بیماری‌ها دچار هیپوتانسیون می‌شوند، ممکن است بعد از غذا خوردن، اثرات فشار خون پایین را احساس کنند. چون دستگاه‌ی گوارش آن‌ها از خون بیشتری برای هضم غذا استفاده می‌کند.
- کاهش حجم خون: از دست دادن خون در اثر صدمات شدید می‌تواند باعث هیپوتانسیون شود. کم‌آبی هم در کاهش حجم خون نقش دارد.
- بیماری‌های تهدیدکننده‌ی زندگی: مشکلاتی مانند ریتم نامنظم قلب (آریتمی)، آمبولی ریه، حمله‌ی قلبی، آنافیلاکسی و واکنش‌های ایمنی به عفونت‌های شدید (سپسیس) همگی می‌توانند باعث هیپوتانسیون شوند.
- بیماری‌های قلبی و ریوی: وقتی قلب شما خیلی سریع یا خیلی کند می‌زند یا عملکرد ریه‌هایتان مختل می‌شود، ممکن است فشار خون به کمتر از حد طبیعی برسد.
- بعضی داروها: گاهی اوقات، هیپوتانسیون با مصرف داروهایی که برای درمان پرفشاری خون، نارسایی قلبی، اختلال نعوظ، مشکلات عصبی، افسردگی و… تجویز می‌شوند، مرتبط است. بعضی مکمل‌های گیاهی یا ویتامین‌ها هم ممکن است روی فشار خون تأثیر داشته باشند. بنابراین، باید مصرف آن‌ها را به پزشک اطلاع دهید.
- مصرف الکل یا مواد مخدر: هم نوشیدنی‌های الکلی و هم مواد مخدر می‌توانند باعث هیپوتانسیون شوند. تأثیر الکل بر افت فشار خون مدت کوتاهی دوام می‌آورد و مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند به پرفشاری خون منجر شود.
- تغییرات شدید دما: هوای خیلی گرم یا خیلی سرد می‌تواند بر افت فشار تأثیر بگذارد و باعث تشدید اثرات آن شود.
چگونه می‌توان افت فشار خون را تشخیص داد؟
تشخیص هیپوتانسیون به‌خودی‌خود راحت است و فقط به اندازه‌گیری فشار خون نیاز دارد. با این حال، پی بردن به علت بروز آن داستان دیگری است. اگر هیپوتانسیون با علامت همراه باشد، پزشک از آزمایش‌های مختلف برای تشخیص علت بروز آن و میزان خطری که ممکن است برای شما ایجاد کند، استفاده می‌کند.
چه آزمایشاتی به تشخیص کمک می‌کنند؟
آزمایشاتی که می‌توانند به شناسایی علت هیپوتانسیون کمک کنند، شامل موارد زیر می‌شوند:
تست‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون و ادرار مشکلات احتمالی زیر را تشخیص می‌دهند:
- دیابت
- کمبود ویتامین
- مشکلات تیروئید یا سایر بیماری‌های هورمونی
- کاهش آهن خون (کم‌خونی)
- بارداری (برای هر کسی که ممکن است باردار باشد)
تصویربرداری
اگر پزشک به یک مشکل قلبی یا ریوی مشکوک باشد، احتمالاً از روش‌های تصویربرداری برای تأیید یا رد این موضوع استفاده می‌کند. این روش‌ها عبارتند از:
- اشعه‌ی ایکس
- اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (CT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی (MRI)
- اکوکاردیوگرام (اکو قلب) یا سایر تست‌های مبتنی بر اولتراسوند (امواج فراصوت)
سایر تست‌های تشخیصی
با استفاده از روش‌های زیر می‌توان به بروز مشکلات خاص در قلب یا سایر سیستم‌های بدن پی برد:
- الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (ECG یا EKG)
- تست ورزش
- تست تیلت یا Tilt table test (به تشخیص هیپوتانسیون ارتواستاتیک کمک می‌کند)
آیا می‌توان فشار خون پایین را درمان کرد؟
معمولاً درمان هیپوتانسیون با پیدا کردن علت وقوع آن شروع می‌شود. چون اگر علت بروز آن درمان شود، افت فشار خون هم خودبه‌خود بهبود می‌یابد. به‌عنوان مثال، اگر هیپوتانسیون از آسیب‌دیدگی و خونریزی ناشی شود، ترمیم آن آسیب و جایگزینی خون از دست رفته (تزریق خون) می‌تواند به تنظیم فشار خون کمک کند. اگر داروهای مصرفی شما باعث هیپوتانسیون شده باشند، پزشک دوز آن‌ها را تغییر می‌دهد یا از شما می‌خواهد آن دارو را به‌طور کامل کنار بگذارید.
چه داروها و درمان‌هایی وجود دارد؟
معمولاً درمان مستقیم هیپوتانسیون به یکی از سه روش زیر انجام می‌شود:
- افزایش حجم خون: در این روش که شامل تزریق خون، پلاسما یا مایعات داخل وریدی (IV) می‌شود، مایعات وارد خون می‌شوند.
- انقباض عروق خونی: همان‌طور که بعضی از داروها با شل کردن عروق خونی باعث کاهش فشار خون می‌شوند، داروهایی هم وجود دارند که اثر معکوس داشته و با انقباض عروق فشار خون را بالا می‌برند.
- تغییر نحوه‌ی تنظیم مایعات بدن: کلیه‌های شما مسؤول حفظ تعادل مایعات در بدن هستند. بعضی از داروها به کلیه‌ها در حفظ مایعات و نمک و درنتیجه درمان هیپوتانسیون کمک می‌کنند.
عوارض جانبی درمان
عوارض جانبی به نوع دارو یا درمان انتخاب شده برای شما بستگی دارد. پزشک می‌تواند به بهترین شکل عوارض جانبی را برای شما توضیح دهد و با توجه به شرایط خاص شما، از جمله وضعیت سلامتی، داروهایی که مصرف می‌کنید و موارد دیگر، درمان مناسب را توصیه کند.
آیا می‌توان از افت فشار خون جلوگیری کرد؟
معمولاً پیشگیری از هیپوتانسیون ممکن نیست. تنها استثناء اجتناب از شرایط یا اقداماتی است که می‌توانند به کاهش فشار خون منجر شوند، مانند پرهیز از مصرف مواد مخدر یا داروهای گیاهی که باعث کاهش فشار خون می‌شوند.
افت فشار خون چقدر طول می‌کشد؟
اینکه این وضعیت چقدر طول بکشد تا حد زیادی به علت ایجاد آن بستگی دارد. اگر به دلیل افزایش سن دچار هیپوتانسیون هستید، احتمالاً تا پایان عمر با آن درگیر خواهید بود.
فشار خون پایین چه عوارضی دارد؟
اگر علامتی نداشته باشید، بعید است که هیپوتانسیون بتواند برای شما مشکلی ایجاد کند. اما اگر هیپوتانسیون با علامت همراه باشد، می‌تواند در توانایی شما برای ایستادن، مراقبت از خود، آشپزی، رانندگی و بسیاری از فعالیت‌های دیگر اختلال ایجاد کند. به همین دلیل است که درک شرایط و پیروی از راهنمایی‌های پزشک برای به حداقل رساندن تأثیر این وضعیت بر زندگی روزمره بسیار مهم است. سایر عوارضی که ممکن است به دلیل هیپوتانسیون رخ دهند، عبارتند از:
- زمین خوردن و آسیب ناشی از آن: گاهی اوقات، فشار خون پایین با سرگیجه و غش همراه بوده و باعث زمین خوردن می‌شود. زمین خوردن می‌تواند به شکستگی استخوان، ضربه‌ی مغزی و سایر آسیب‌های جدی یا حتی تهدیدکننده‌ی زندگی منجر شود. اگر فشار خونتان پایین است، پیشگیری از زمین خوردن باید یکی از بزرگ‌ترین اولویت‌های شما باشد.
- شوک: وقتی فشار شما پایین است، به دلیل کاهش خون‌رسانی بسیاری از اندام‌های بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرند که این موضوع می‌تواند باعث آسیب اندام یا حتی شوک شود.
- مشکلات قلبی یا سکته‌ی مغزی: فشار خون پایین باعث می‌شود که قلب خون را سریع‌تر یا شدیدتر پمپاژ کند. با گذشت زمان، این وضعیت می‌تواند به آسیب دائمی قلب و حتی نارسایی قلبی منجر شود و باعث ایجاد مشکلاتی مانند ترومبوز ورید عمقی و سکته‌ی مغزی شود. چون خون آن‌طور که باید جریان ندارد و در داخل عروق لخته تشکیل می‌دهد.
چگونه از خودم مراقبت کنم؟
اگر افت فشار خون با علائم همراه است، بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که از راهنمایی‌های پزشک برای مدیریت این بیماری پیروی کنید. معمولاً توصیه‌های پزشک شامل یکی از موارد زیر می‌شود:
- رژیم غذایی خود را کنترل کنید. پیروی از توصیه‌های تغذیه‌ای، به‌خصوص میزان نمکی که باید در رژیم غذایی خود داشته باشید، می‌تواند به جلوگیری از علائم هیپوتانسیون کمک کند.
- داروهای خود را مصرف کنید. استفاده از این داروها به کنترل علائم و پیشگیری از بروز اثرات مخرب بیماری کمک می‌کند.
- جوراب فشاری بپوشید. جوراب‌های فشاری که به پاهای شما کمی فشار وارد می‌کنند، می‌توانند خون را به سمت بالا حرکت داده و به افزایش فشار کمک کنند.
- از تغییر وضعیت سریع بپرهیزید. اگر به هیپوتانسیون ارتواستاتیک مبتلا هستید، خیلی سریع از جای خود بلند نشوید. رعایت این نکته از بروز سرگیجه و غش در اثر هیپوتانسیون جلوگیری می‌کند.
- بنشینید. اگر متوجه شدید که احساس سرگیجه یا سبکی سر دارید، بنشینید. زمین خوردن و سقوط از ارتفاع می‌تواند شما را در معرض آسیب‌های جدی مانند شکستگی لگن، ضربه‌ی مغزی، شکستگی جمجمه یا شکستگی دنده‌ها قرار دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر می‌دانید که افت فشار خون دارید و علائم شدیدی را تجربه می‌کنید که روی زندگی‌تان تأثیر گذاشته یا فعالیت‌های معمول شما را مختل کرده، باید به پزشک مراجعه کنید. اگر نمی‌دانید که دچار افت فشار هستید یا خیر، در صورت بروز مکرر سرگیجه یا غش باید با پزشک مشورت کنید. در این شرایط تماس با پزشک بسیار مهم است. چون این علائم ممکن است با سایر بیماری‌ها که بعضی از آن‌ها خطرناک هستند، مرتبط باشد.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر فشارتان پایین است، باید در موارد زیر به بیمارستان مراجعه کنید:
- درد قفسه‌ی سینه (آنژین)
- بی‌هوش شدن یا غش کردن
- زمین خوردن به دلیل سبکی سر و وارد آمدن ضربه به سر (به‌خصوص اگر داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مصرف می‌کنید)
- بروز علائم شوک شامل احساس سرما، تعریق، تنفس سریع یا افزایش سرعت ضربان قلب و کبود یا آبی شدن پوست و ناخن‌ها
کلام پایانی
فشار خون پایین وضعیتی است که ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و به همین دلیل بسیاری از مردم نمی‌دانند که به آن مبتلا هستند. در افرادی که افت فشار خون با علامت همراه است، احتمال دارد زندگی روزمره مختل شود. اگر فکر می‌کنید فشار خون شما بیش از حد پایین است، حتماً به پزشک مراجعه کنید. چون تشخیص و درمان به‌موقع از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند از زمین خوردن و سایر عوارض جلوگیری کند. خوشبختانه، در بیشتر موارد این مشکل قابل درمان است و پزشک می‌تواند به شما در کنترل آن کمک کند.
منبع: my.clevelandclinic
