نقدها و نمرات فیلم لینگویی؛ داستانی زنانه از قلب آفریقا (جشنواره کن ۲۰۲۱)
فیلم سینمایی «لینگویی، پیوندهای مقدس» (Lingui, The Sacred Bonds) جدیدترین فیلم محمد صالح هارون کارگردان اهل کشور چاد در بخش مسابقه جشنواره بین‌المللی کن ۲۰۲۱ است.
تا به حال چندین فیلم دیگر هارون همچون «گری‌گریس» (Grigris) و «مرد جیغ‌کش» (A Screaming Man) در بخش مسابقه جشنواره کن شرکت کرده‌اند؛ مرد جیغ‌کش موفق شد جایزه هیأت داوران جشنواره سال ۲۰۱۰ را تصاحب کند. فیلم جدید هارون روایتگر داستان زنی است که با دختر ۱۵ ساله‌اش زندگی می‌کند. وقتی زن در می‌یابد که دختر نوجوانش حامله شده و قصد دارد بچه را سقط کند شرایط به‌شدت پیچیده می‌شود چرا که سقط جنین در کشور چاد هم از نظر قانونی و هم از نظر عرفی ممنوع و مذموم در نظر گرفته می‌شود.
نگاه منتقدان انگلیسی‌زبان به فیلم هارون مثبت بوده و ۹۰ درصد ۱۰ نقدی که در وب‌سایت راتن‌تومیتوز گردآوری شده فیلم را رضایت‌بخش ارزیابی کرده‌اند. نگاه منتقدان بین‌المللی مجله فیلم اسکرین که هر سال ارزیابی‌های خود از فیلم‌های بخش مسابقه را منتشر می‌کنند اما چندان نسبت به فیلم مثبت نبوده و از مجموع ۴ ستاره به فیلم ۱٫۸ ستاره داده‌اند؛ در این رده‌بندی فیلم ۱ ستاره اثری ضعیف و فیلم ۲ ستاره اثری متوسط ارزیابی شده است.
در ادامه تکه‌هایی از نقدهای نوشته شده درباره‌ی فیلم لینگویی، پیوندهای مقدس را می‌خوانیم.
اسکرین‌دیلی – وندی آید
آمنه یک مادر بیوه که در حومه انجامنا پایتخت کشور چاد زندگی می‌کند نه تنها باید دشواری‌های تأمین مخارج خود و دختر ۱۵ ساله‌اش ماریا را تحمل کند بلکه باید با انگ و قضاوت جامعه درباره مجرد بودنش هم کنار بیاید.
در این داستان تمثیلی و ساده وقتی این زن متوجه می‌شود دختر نوجوانش باردار است، از شرایط متزلزلی که دارد به سوی یک سقوط ناامیدانه و شدید سوق داده می‌شود. وضعیتی که در حقیقت یادآور شرایط زندگی خودش به‌عنوان یک مادر تنها است.
این اثر سینمایی هفتمین فیلم بلند سینمایی هارون است که از شرکت‌کنندگان همیشگی جشنواره کن است و پیش از این هم در سال ۲۰۱۰ جایزه هیأت داوران این رویداد را برای فیلم مرد جیغ‌کش به خود اختصاص داده بود؛ او همچنین برنده جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره ونیز برای فیلم «فصل خشک» (Dry Season) است. گرچه فیلم جدید هارون قدرتمند و از نظر اجتماعی درگیرکننده است اما بعید به نظر می‌رسد سرنوشت دو فیلم جایزه‌برده دیگر او را داشته باشد.
با توجه به روایت نسبتا آشنای فیلم از زنی تحت سلطه نیروهای مردسالار و محافظه‌کار سنتی به نظر می‌رسد فیلم شرایط دشواری را برای ارتباط برقرارکردن با مخاطبانی فراتر از مخاطبان جشنواره‌ها تجربه کند.
البته با این وجود فیلم لحظه‌هایی جذاب و بسیار آگاهی‌بخش دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به صحنه افتتاحیه این اثر سینمایی اشاره کرد.
تلگراف – تیم روبی
چاد سینما ندارد، موضوعی که خود کارنامه کاری پربار محمد صالح هارون را شبیه به یک معجزه جلوه می‌دهد. فیلم‌های او در کشور خودش در کلوب‌ها به شکل زیرزمینی نمایش داده می‌شوند و در دسترس حلقه‌های محدودی از افراد قرار دارند.
لینگویی، پیوندهای مقدس رقیب شایسته‌ای برای آثار بخش مسابقه امسال جشنواره کن است. اسم فیلم یعنی لینگویی از یک کلمه به زبان چادی با مفهوم پیوند و ارتباط گرفته شده. در کل لینگویی به فولک‌های زنانه شهر انجامنا و در نگاهی جزئی‌تر به رابطه و پیوند مادر و دختر این فیلم اشاره دارد.
شیوه‌ی قصه‌گویی لینگویی از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسد ظریف‌تر است اما احتمالا توجه مخاطب بیشتر به غنای بصری محیط طبقه‌کارگری فیلم جلب می‌شود. کیفیت شدید نور خورشید بر دیوارهای حومه شهر و صحنه‌های اتاق‌های خواب تیره و تاریک تجربه بصری پرتضادی را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد.
هارون در استفاده از صدا هم نبوغ به خرج می‌دهد و ما را هنگام گریختن ماریا به مرکز شهر درون صداهای طاقت‌فرسای مردانه از صدای موتور سیکلت‌ها تا ضرب و شتم‌ها غرق می‌کند.
گاردین – پیتر بردشاو
درون فیلم می‌توان به ایده پیوندهای گروهی و تلاش افراد برای ارتباط گرفتن با یکدیگر اشاره کرد. اما چنین گروه و انجمنی در حقیقت گروهی مخفی از زنان است که دور از چشم نهادهای سنتی جامعه چاد تشکیل شده. از سوی دیگر شاهد حضور براهیم خواستگار غیررمانتیک اما مرفه آمنه هم هستیم که همه حلقه‌های مختلف فیلم را به هم متصل می‌کند: آیا این مرد راه خروج آمنه و دخترش از بن بست است؟ یا پیوندی نامقدس است که این مادر و دختر را دوباره به سوی بردگی و بندگی هدایت می‌کند؟
بازی قوی و متمرکز دو بازیگر زن اصلی فیلم این درام را در وضعیتی بسیار پرحساسیت نگه می‌دارد؛ ما کاملا آگاهیم که چه چیزهایی در معرض خطر قرار دارند و چطور این مادر و دختر برای بقا مبارزه می‌کنند در حالی که هم‌زمان با شرمی ناشناخته هم دست‌به‌گریبان‌اند. نمی‌توانم با اطمینان ادعا کنم که هارون خشونت شوکه‌کننده موجود در وضعیت را با همه تبعاتش به درام تبدیل کرده باشد اما فیلم از جدیت مطلق و داستان آرام و بی‌شتابش قدرت می‌گیرد.
هالیوود ریپورتر – لوویا گیارکی
در پایان فیلم سال ۲۰۱۳ محمد صالح هارون یعنی گری‌گریس، شخصیت اصلی و دوستش به روستا فرار می‌کنند تا از شر خشم انتقامجویانه یک قاچاقچی نفت در امان باشند. وقتی جای این دو توسط یکی از مزدوران قاچاقچی کشف می‌شود که قصد کشتن گری‌گریس را دارد، زنان روستا جان او را نجات می‌دهند. این زنان که با عمل مشترک خود پیوند خورده‌اند سوگند یاد می‌کنند که تا پای گور رازشان را حفظ کنند.
این اولین بار بود که در فیلم این کارگردان اهل چاد زنان چنین نقشی ایفا کردند. آن‌ها دیگر فقط نقش‌های مکمل نبودند بلکه یک نیروی جمعی انرژی‌بخش بودند که با قوانین خودشان اداره می‌شدند و با درک مشترکشان به هم پیوند می‌خوردند.
حال جدیدترین فیلم هارون، فیلم باشکوه و تأثیرگذار لینگویی، پیوندهای مقدس اهمیت آن لحظه در فیلم قبلی‌اش را حتی آشکارتر از قبل می‌کند. در واقع از برخی جهات زنان در هر دو فیلم با یکدیگر نوعی گفت‌وگو را شکل می‌دهند.
گویی فیلم بر زیربنای آن لحظات پایانی گری‌گریس بنا شده و با استفاده از عمق پیوند میان زنان، مادران و دختران، خواهران، دوستان و حتی غریبه‌ها، نشان می‌دهد آن‌ها حاضرند تا کجاها برای حمایت از یکدیگر بروند.
هارون در این اثر سینمایی مانند سایر فیلم‌هایش رویکردی آرام و مراقبه‌آمیز را در قصه‌گویی پی می‌گیرد. شهر و چشم‌انداز آن به خودی خود با مخاطب حرف می‌زنند. سکوت حساب‌شده داستان را به جلو حرکت می‌دهد و حالات چهره هنگامی که زبان برای بیان قاصر است، انگیزه‌های افراد را آشکار می‌کند.
