آیا «آواتار: راه آب» یک فیلم نژادپرستانه است؟
کمتر از دو ماه از انتشار قسمت دوم از مجموعه فیلم‌های «آواتار» در سینماهای سراسر جهان می‌گذرد. ساخت این فیلم که «آواتار: راه آب» نام دارد، از سال ۲۰۱۰ که قسمت اول این مجموعه منتشر شد، شروع شده و هنوز هم سایر قسمت‌های آن در حال تولید است. جمیز کامرون کارگردان و خالق «آواتار» از دهه ۹۰ میلادی برای خلق این داستان و ساخت آن به شکل فیلم، وقت صرف کرده و تصوراتش از داستان آنقدر جلوتر از زمانه خودش بوده که برای هر قسمت چند سال منتظر مانده تا تکنولوژی لازم برای ساخت ایده‌هایش به وجود بیاید. این مجموعه فیلم علمی تخیلی و حماسی، حالا دو رکورد را هم در تاریخ سینما به نام خود ثبت کرده؛ پرهزینه‌ترین پروژه و پر فروش‌ترین محصول سینمایی جهان تا به امروز. قسمت دوم این فیلم یعنی «آواتار: راه آب» در مدت ۴۰ روز به فروشی بالغ بر ۲ میلیارد دلار در گیشه رسیده.
علاوه بر فروش، قسمت دوم این مجموعه، از منتقدان هم نظرات مثبت بسیار زیادی گرفته و در بیشتر سایت‌های مهم نقد فیلم و امتیازدهی به آثار هالیوودی، در صدر جدول فیلم‌های سال ۲۰۲۲ قرار دارد. همچنین «آواتار: راه آب» کاندید دریافت چهار جایزه اسکار هم است. اما در کنار همه این موفقیت‌ها برای این فیلم، حاشیه‌هایی هم به صورت موازی در کنار آن در حرکت هستند. یکی از برجسته‌ترین این حاشیه‌ها موضوعی است که محققان مسایل مربوط به قبیله‌ها و افراد بومی مناطق مختلف جهان را نسبت به این فیلم بدبین کرده. آنها معتقدند «آواتار: راه آب» یک فیلم نژادپرستانه است که به مسایل مربوط به قومیت‌ها توهین می‌کند. در ادامه بیشتر به این تفکر و اتهاماتی که به آخرین ساخته جیمز کامرون وارد شده می‌پردازیم.
شکل‌گیری کمپین
یوه بیگیه، یکی از هنرمندان مشهور ناواهو، از قدیمی‌ترین قبایل سرخپوستی ایالات متحده آمریکا و رییس کمیته مشترک سازمان حمایتی بومیان، در شروع هفته سوم ماه دسامبر، توییتی جنجالی را منتشر کرد. پس از ۱۶ دسامبر ۲۰۲۲ که فیلم «آواتار: راه آب» اکران سراسری خود را شروع کرده بود، نظرهای مثبت و اتفاق نظر بسیاری از منتقدان درباره این فیلم، جایگاه آن را در همان روزهای ابتدایی تثبیت کرد. این فیلم تا پیش از توییت این هنرمند سرخپوست بیش از ۳۰۰ میلیون دلار هم در گیشه فروش رفته بود. اما بیگیه، در توییتر به فیلم جمیز کامرون حمله کرد. متن توییت او با این جمله شروع می‌شود :««آواتار: راه آب» را تماشا نکنید. برای تحریم این فیلم وحشتناک و نژادپرستانه به بومیان و دیگر گروه های بومی در سراسر جهان بپیوندید.»
پس از آن، بیگیه، اینفوگرافی‌ها و مستنداتی را در توییترش ارائه داده و در میان آن به واکنش‌ها و تصمیم‌های گذشته کامرون درباره مسله بومیان هم اشاره کرد. این سرخپوست معتقد بود:«در سری فیلم‌های کامرون از فرهنگ بومیان سراسر جهان به شکل اشتباه و افراطی برای ارضای حس ناجی بودن سفید‌پوست‌ها در تمامی مسایل، استفاده شده»
یک اتهام قدیمی
در سال ۲۰۱۰، پس از اکران اولین قسمت از مجموعه «آواتار» گاردین گزارشی متفاوت درباره مقاومت و ایستادگی جیمز کامرون در برابر ساخت سد آبی غول پیکر در منطقه آمازون کار کرده بود. در این گزارش آمده که کامرون و ستارگان فیلم «آواتار» برای جلوگیری از یک تخریب محیط زیستی جلوی این پروژه ایستادگی کردند. پروژه‌ای که کامرون معتقد بود اگر اجرا شود باعث آواره شدن صدها هزار نفر می‌شود. در این گزارش به نقل از کامرون آمده که او با سفری که به آمازون داشته و مشکلات بومیان آن منطقه را از نزدیک دیده، جرقه اولیه فیلم «آواتار» در ذهنش شکل می‌گیرد.
کامرون مدتی را در میان سرخپوست‌ها زندگی کرده و سال‌ها درباره آنها به تحقیق پرداخته. حتی او در یکی از مصاحبه‌هایش گفته: «مطمنم اگر جنگجویان بومی سرخپوست، پنجره‌ای رو به آینده داشتند و می‌توانستند امروز را ببیند که بیشتر آمار خودکشی در آمریکا مربوط به فرزندان این قوم است، حتما بیشتر می‌جنگیدند» این حرفها و دیدگاه کامرون نشان می‌دهد که چندان نظر بدی نسبت به بومیان قدیمی ندارد. اما طرفداران حقوق بومی‌ها و قبلیه‌های قدیمی قاره آمریکا، اتهامی دیگر را هم به فیلم وارد می‌کنند و آن بومی نبودن هیچ‌کدام از بازیگران فیلم است. از طرفی فعالان این حوزه شباهت داستان فیلم به زندگی لاکوتا سیویکس، یکی از اقوام مبارز و مشهور سرخپوست بدون اینکه هیچ نامی از منبع اقتباس و حتی نماینده‌ای از این قوم در فیلم باشد را محکوم کرده‌اند.
یوه بیگیه سرخپوست نبودن هیچ‌کدام از بازیگران را شکلی از اصطلاح کاریکاتوری نژادپرستانه، مشهور به صورت آبی می‌داند. براساس پست‌های بیگیه در توییتر، اصطلاح صورت آبی ( Blueface) پس از اولین قسمت «آواتار» در سال ۲۰۰۹ ساخته شد. دلیل به وجود آمدن این اصطلاح مضحکه کننده، حمایت کامرون از افراد غیر بومی بود که برای بازی در نقش اهالی سرزمین ناوی (یا همان نژادی بیگانه که کامرون خلق کرده) انتخاب کرده بود. یوه بیگیه در تفسیر این اصطلاح گفته که آن به خالق این شخصیت‌ها اشاره دارد، کسی که فرهنگ‌های اقوام بومی و غیر سفیدپوست زیادی را در اختیار گرفته، آنها را با منظور یا بدون فکر به تبعاتش با هم ترکیب کرده و از سفیدپوستان می‌خواهد با استفاده از داستان‌های تخیلی، برای اعتبار بخشیدن به قدرت و اثربخشی این قوم، به جای شخصیت‌های بومی بازی یا صداپیشگی کنند. بیگیه حتی در ادامه توضیح اصطلاح صورت آبی، آن را ترکیبی از رنگ‌های دیگر مردم جهان یعنی، سیاه‌پوست، سرخپوست، زردپوست و.. می‌داند که تنها یک سلاح نژادپرستانه را در اختیار کارگردان قرارداده تا حرف‌هایش را درباره قومیت‌های بومی بزند.
این فعال حوزه قومیت‌ها، برای رفع و رسیدگی به این مشکل فیلم «آواتار»، از طرفداران و مخاطبان این سری فیلم‌ها می‌خواهد که از دیدن آخرین ساخته جیمز کامرون خودداری کنند. حتی او مردم را دعوت می‌کند که به جای دیدن «آواتار» و شنیدن دغدغه‌های یک کارگردان سفیدپوست، از راه‌های قانونی که وجود دارد به قومیت‌ها و مردم بومی سراسر جهان کمک کنند. علاوه بر این توییت جنجالی و دعوت به تحریم، بیگیه یک پیام طولانی را که مستقیما خطاب به جیمز کامرون نوشته و آن را از طریق صفحه شخصی این کارگردان برای او در اینستاگرام ارسال کرده، به اشتراک گذاشته. او در این پیام از سازنده این فیلم‌های پرهزینه خواسته تا از تظاهر به اینکه خود را به عنوان رهبر و نجات‌دهنده مردم بومی می‌داند، دست بردارد و در عوض برای رفع اندکی از مشکلات آنها، افراد بومی را در پروژه های خود استخدام کند.
منبع: parade.com
