سندرم روده‌ تحریک‌پذیر چیست؟ علائم، علت‌ها و درمان

مهرنوش قربانی

۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ | ۰۲:۰۰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۱۰ دقیقه

سندرم روده‌ تحریک‌پذیر (IBS) یک اختلال شایع است که روده‌ بزرگ را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم و نشانه‌های آن شامل گرفتگی شکم، درد شکم، نفخ، گاز معده و اسهال یا یبوست است. این سندرم یک بیماری مزمن است که درمان قطعی ندارد و باید در طولانی مدت آن را مدیریت کرد.

عموما تعداد محدودی از افراد مبتلا به این سندرم علائم و نشانه‌های شدیدی از خود بروز می‌دهند. اکثر مبتلایان می‌توانند با مدیریت رژیم غذایی، سبک زندگی و استرس علائم خود را کنترل کنند. علائم شدیدتر را هم می‌توان با دارو و مشاوره درمان کرد.

افراد مبتلا به سندرم روده‌ تحریک‌پذیر معمولا درد و گرفتگی شکمی را تجربه می‌کنند.

برخی از پژوهشگران معتقدند که این اختلال گوارشی ناشی از نقص در ارتباط بین روده و مغز است. با این حال تحقیقات درباره‌ی دلیل ابتلای افراد به این بیماری هنوز ادامه دارد و محققین شواهد فزاینده‌ای یافته‌اند که نشان می‌دهد میکروب‌ها در حین گاستروانتریت عفونی ممکن است یک واکنش طولانی مدت ایجاد کنند؛ حتی ممکن است روزی چنین نتیجه‌گیری شود که روده‌ این افراد به طور خاص به استرس یا برخی غذاها حساس است.

تخمین زده می‌شود که حدود ۱۲ درصد از بزرگسالان با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند. همچنین تحقیقات نشان داده که زنان دو برابر بیشتر از مردان به این سندرم مبتلا می‌شوند و این بیماری در افراد زیر ۵۰ سال شیوع بیشتری دارد.

پزشکان از این بیماری همچنین به‌عنوان کولیت اسپاستیک، کولیت مخاطی و روده بزرگ عصبی یاد می‌کنند. این سندرم یک بیماری مزمن است. با این حال، علائم سندرم روده تحریک پذیر طی سالیان تغییر می‌کند. با یادگیری مدیریت شرایط، علائم بیماری معمولا بهبود می‌یابد.

در این مقاله از دیجی‌کالا مگ ما درباره‌ی علائم سندرم روده تحریک پذیر، علت ایجاد، شیوه درمان و چگونگی تأثیر رژیم غذایی بر سندرم روده‌ تحریک‌پذیر بحث می‌کنیم. با ما همراه باشید.

سندرم روده تحریک پذیر چیست؟

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) نوعی بیماری است که بر اساس علایم بالینی تشخیص داده می‌شود و با عوارضی مانند درد شکمی، تغییرات در رفتار روده، یبوست، اسهال یا ترکیبی از این علائم همراه است. این بیماری از شایع‌ترین علل مراجعه به پزشک در بخش گوارش است.

علت دقیق بروز این بیماری هنوز مشخص نیست، اما می‌توان به عوامل مختلفی شامل رژیم غذایی، استرس، عوامل ژنتیکی و عفونت‌ها به عنوان علل موثر در بروز آن اشاره کرد. اگرچه بیشتر مراجعین با IBS دچار علائمی هستند که می‌تواند زندگی روزمره آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، اما این بیماری قابل درمان است. روند درمان IBS شامل تغییرات در رژیم غذایی، مدیریت استرس، داروهای تجویز شده توسط پزشک و در برخی موارد مشاوره روانشناسی می‌شود.

علائم سندرم روده تحریک پذیر

شایع‌ترین علائم سندرم روده‌ تحریک‌پذیر به شرح زیر هستند؛

تغییر در حرکات روده‌ای
درد و گرفتگی شکم، که اغلب پس از دفع مدفوع کاهش می‌یابد.
احساس خالی نبودن روده پس از دفع مدفوع
دفع بیش از حد گاز
دفع مخاط از مقعد
نیاز فوری و ناگهانی به استفاده از سرویس بهداشتی
تورم یا نفخ شکم

علائم این بیماری اغلب بعد از خوردن غذا بدتر می‌شوند. تحریک روده ممکن است چندین روز طول بکشد و سپس علائم بهبود می‌یابند یا به طور کامل برطرف می‌شوند.

علائم و نشانه‌های این اختلال در افراد مختلف، متفاوت است. این علائم اغلب شبیه علائم بیماری‌ها و اختلالات دیگر هستند و می‌توانند ارگان‌های مختلف بدن را تحت تأثیر خود قرار دهند.

علائم دیگر سندرم روده تحریک پذیر معمولا شامل موارد زیر است؛

تکرر ادرار
هالیتوز، یا بوی بد دهان
سردرد
درد مفاصل یا عضلات
خستگی مزمن
در زنان، رابطه جنسی دردناک یا دیس پارونی
قاعدگی‌های نامنظم

در مبتلایان به این بیماری اضطراب و افسردگی هم ممکن است رخ دهد که اغلب به دلیل احساس ناراحتی و خجالت ناشی از این بیماری است.

مسمومیت غذایی؛ علائم، دلایل و درمان‌های خانگی

رژیم غذایی برای سندرم روده تحریک پذیر

رژیم غذایی می‌تواند در ایجاد علائم این بیماری نقش بسزایی داشته باشد.

علائم سندرم روده تحریک پذیر اغلب پس از مصرف برخی از مواد غذایی مانند شکلات، شیر یا الکل بدتر می‌شوند. یعنی ممکن است باعث بروز یبوست یا اسهال شوند.

برخی از میوه‌ها، سبزیجات و نوشابه‌های گازدار باعث ایجاد نفخ و ناراحتی گوارشی می‌شوند. هنوز مشخص نیست که آیا آلرژی غذایی در بروز این نشانه‌ها نقش دارد یا عدم تحمل دستگاه گوارش.

غذاهایی که در بیماران مبتلا به این اختلال گوارشی معمولا باعث بروز گرفتگی یا نفخ شکمی می‌شود، شامل اقلام زیر است؛

لوبیا
کرفس
پیاز
هویج
کشمش
موز
زردآلو
آلو خشک
جوانه‌ی بروکسل
چوب بری
شیرینی

غذاهای دیگری که می‌توانند باعث تحریک روده‌ افراد مبتلا به این بیماری شوند در ادامه آمده‌اند؛

محصولات لبنی
آدامس بدون قند
برخی از آب نبات‌ها
محصولی حاوی کافئین

در صورت تدوین یک برنامه خاص یا رژیم غذایی برای سندرم روده تحریک پذیر خطر تحریک شدن روده کاهش می‌یابد. این رژیم شامل اقدامات زیر است؛

مدیریت مصرف فیبر: برخی از افراد مبتلا به این اختلال باید میزان فیبر دریافتی خود را افزایش دهند، در حالی که برخی دیگر از این افراد باید مقدار مصرف فیبر خود را کاهش دهند. سطح متعادل فیبر در رژیم غذایی فرد می‌تواند به هضم سالم و بدون تحریک روده کمک کند.

مکمل‌های پروبیوتیک: مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به برخی از افراد مبتلا به این بیماری کمک کند. پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که به سلامت روده کمک می‌کنند. ممکن است فرد بلافاصله اثرات مصرف پروبیوتیک را احساس نکند، بنابراین باید مصرف آن‌ها را برای چند هفته ادامه دهد تا تأثیرشان را بر روی سلامت روده خود ارزیابی کند.

ثبت رویدادهای غذایی: ثبت سوابق مرتبط به غذاهای خاص و ارزیابی تأثیرات جسمی آن‌ها به فرد کمک می‌کند تا غذاهای تحریک کننده روده را شناسایی کند.

تغییر در عادات غذایی هم می‌تواند به کنترل علائم این سندرم کمک کند. هیچ رژیم غذایی برای همه‌ی افراد مبتلا به این اختلال مفید نیست. بنابراین، معمولا یک فرد برای یافتن یک رژیم غذایی راحت و سازگار نیاز به گذراندن مراحل آزمایش و خطا دارد.

علل بروز سندرم روده‌ تحریک‌پذیر

هنوز مشخص نیست که چه عواملی باعث به وجود آمدن سندرم روده‌ تحریک‌پذیر می‌شود، اما متخصصان معتقدند که عوامل میکروبی ممکن است نقشی اساسی در شکل‌گیری این اختلال داشته باشد.

دانشمندان این سندرم را همچنین با مسمومیت غذایی مرتبط می‌دانند. در حقیقت، از هر ۹ نفر که مسمومیت غذایی را تجربه می‌کنند، بعدا ۱ نفر دچار سندرم روده‌ تحریک‌پذیر می‌شود. به نظر می‌رسد میکروب‌های درگیر در گاستروانتریت عفونی ممکن است بر روی سیستم ایمنی بدن تأثیراتی داشته باشند که منجر به تغییرات طولانی مدت در روده می‌شود.

عوامل دیگری که ممکن است در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشند به شرح زیر هستند؛

رژیم غذایی
عوامل محیطی مانند استرس
عوامل ژنتیکی
هورمون‌ها
اندام‌های گوارشی با حساسیت زیاد به درد
پاسخ غیرمعمول به عفونت
نقص در عضلاتی که غذا را در بدن حرکت می‌دهند.
ناتوانی سیستم اعصاب مرکزی (CNS) در کنترل سیستم هاضمه
وضعیت روحی و روانی فرد هم می‌تواند در ایجاد سندرم روده‌ تحریک‌پذیر نقش داشته باشد. افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این سندرم هستند.

سندرم روده‌ تحریک‌پذیر مسری نیست و ارتباطی هم با انواع سرطان ندارد.

تغییرات هورمونی می‌تواند علائم این بیماری را وخیم‌تر کند. به‌عنوان مثال، علائم سندرم روده‌ تحریک‌پذیر معمولا در زنان در نزدیکی زمان قاعدگی شدیدتر است.

عفونت‌هایی مانند گاستروانتریت هم ممکن است باعث سندرم روده‌ تحریک‌پذیر پس از عفونت (PI-IBS) شوند.

۱۲ علامت خاموش استرس و اضطراب شدید

آیا سندرم روده‌ تحریک‌پذیر قابل درمان است؟

به سختی می‌توان از درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر سخن گفت. با این حال اگر فرد مبتلا به این سندرم از عوامل تحریک کننده روده جلوگیری کند، رژیم غذایی را تنظیم کند و از دستورات پزشک خود پیروی کند، می‌تواند به طور قابل توجهی خطر بروز تحریک روده و ناراحتی گوارشی را کاهش دهد.

هدف از گزینه‌های درمانی موجود برای سندرم روده‌ تحریک‌پذیر، کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان است.

درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر

درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر معمولا شامل اعمال برخی از تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی و همچنین یادگیری نحوه‌ی کنترل استرس است.

مدیریت رژیم غذایی

مراحل زیر می‌تواند به کاهش و بهبود علائم کمک کند و از طریق آن‌ها در مسیر درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر حرکت کنیم:

اجتناب از جایگزین‌های شکر در برخی از آدامس‌ها، غذاهای رژیمی و شیرینی‌های بدون قند، زیرا این مواد می‌توانند باعث اسهال شوند.
مصرف مواد غذایی بر پایه‌ی جو دوسر برای کاهش گاز یا نفخ شکم
صرف تمام وعده‌های غذایی
غذا خوردن در یک ساعت مشخص به طور روزانه
آهسته غذا خوردن
محدود کردن مصرف الکل
خودداری از مصرف نوشیدنی‌های شیرین و گازدار مانند نوشابه
محدود کردن مصرف برخی میوه‌ها و سبزیجات
نوشیدن حداقل ۸ فنجان مایعات در روز

پرهیز از مصرف گلوتن هم می‌تواند خطر تحریک روده را کاهش دهد. در حال حاضر محصولات غذایی فاقد گلوتن به طور گسترده در دسترس هستند.

اضطراب و استرس برای درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر

کارهای زیر ممکن است به کاهش یا تسکین علائم سندرم روده تحریک‌پذیر کمک کند؛

تکنیک‌های آرام‌سازی، از جمله ورزش یا مراقبه
تمریناتی مانند تای چی یا یوگا
ورزش جسمانی منظم
مشاوره استرس یا درمان شناختی رفتاری (CBT)

داروی سندرم روده تحریک پذیر

شاید علاوه بر همه نکات فوق به یافتن داروی سندرم روده تحریک پذیر هم فکر کرده باشید. داروهای زیر می‌تواند به بهبود علائم سندرم روده تحریک‌پذیر کمک کنند؛

داروهای ضد اسپاسم برای درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر: این داروها با شل کردن عضلات روده، گرفتگی و درد شکمی را کاهش می‌دهند.

ملین‌ها: این داروها می‌توانند به فرد در رفع یبوست کمک کنند. افراد باید با احتیاط از آن‌ها استفاده کنند.

داروهای ضد تحرک: این داروها می‌توانند علائم اسهال را کاهش دهند. یکی از گزینه‌های متداول لوپرامید است که باعث کاهش سرعت انقباضات عضلات روده می‌شود.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای برای درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر: این داروها اغلب به کاهش درد و گرفتگی شکم کمک می‌کنند.

داروهای اختصاصی برای درمان روده‌ تحریک‌پذیر شامل اقلام زیر هستند؛

آلوسترون: برای درمان اسهال در زنان مبتلا به سندرم روده‌ تحریک‌پذیر
آمیتیزا: برای درمان یبوست غالب در زنان مبتلا به سندرم روده‌ تحریک‌پذیر
ریفاکسیمین: آنتی بیوتیکی است که می‌تواند به کاهش اسهال در افراد مبتلا به مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر کمک کند.
الوکسادولین

این‌ها معمولا آخرین خط درمان هستند که وقتی تغییر شیوه زندگی یا مداخلات درمانی شکست خورده‌اند و علائم همچنان شدید هستند، استفاده می‌شوند.

درمان روده تحریک پذیر از طریق شیوه‌های روان‌شناختی

بعضی از افراد درمان روان‌شناختی را در کاهش علایم مربوط به تحریک روده مفید می‌دانند؛

هیپنوتیزم درمانی: این نوع درمان می‌تواند در تغییر نحوه‌ی پاسخ دادن ذهن ناخودآگاه به علائم جسمی کمک کند.

درمان شناختی رفتاری: این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی و نگرش مثبت، استراتژی‌هایی برای واکنش متفاوت به شرایط ایجاد کنند.

ورزش هم می‌تواند به کاهش علائم این بیماری در برخی افراد کمک کند.

مطالعات پژوهشگران درباره‌ی ارتباط احتمالی بین این سندرم و فعالیت میکروبی، امیدهایی را به وجود آورده که روزی، درمان‌های جدیدتری در دسترس قرار بگیرند که تحریک روده را به حداقل میزان ممکن خود برسانند.

۲۴ خوراکی کم کالری که بدون عذاب وجدان می‌توانید بخورید

تشخیص سندرم روده‌ تحریک‌پذیر

تا همین اواخر، هیچ روش آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر وجود نداشت. با این حال، متخصصان اکنون یک نوع آزمایش خون ایجاد کرده‌اند که می‌تواند به طور دقیق مشخص کند آیا فرد مبتلا به این سندرم هست یا نه.

در حین تشخیص، پزشک باید احتمال وجود بیماری‌های دیگری را که علائمی مشابه این سندرم ایجاد می‌کند، رد کند. پزشکان همچنین از روش مشخصی برای دسته‌بندی علائم پیروی می‌کنند.

سه گونه‌ی اصلی از سندرم روده تحریک‌پذیر وجود دارد؛

سندرم روده تحریک‌پذیر با یبوست: فرد دچار درد معده، ناراحتی گوارشی، نفخ، حرکات نامنظم روده همراه با تأخیر و دفع مدفوع سفت یا برآمده.

سندرم روده تحریک‌پذیر با اسهال: درد معده، ناراحتی گوارشی، نیاز فوری به توالت، حرکات روده‌ای بسیار مکرر به همراه مدفوع آبکی یا شل.

سندرم روده تحریک‌پذیر با الگوی مدفوع متناوب: فرد هم حالت یبوست و هم اسهال را به طور متناوب تجربه می‌کند.

بسیاری از افراد به مرور زمان انواع مختلف این سندرم را تجربه می‌کنند. پزشک معمولا می‌تواند این بیماری را با پرسیدن علائم و پرسش‌هایی مشخص تشخیص بدهد، به‌عنوان مثال:

آیا در عادات روده‌ای شما یعنی بروز حالات اسهال یا یبوست، تغییری ایجاد شده است؟
آیا درد و ناراحتی در شکمی دارید؟
هر چند وقت یک‌بار احساس نفخ می‌کنید؟

آزمایش خون می‌تواند به رد سایر شرایط احتمالی کمک کند، از جمله:

عدم تحمل لاکتوز
رشد بیش از حد باکتری در روده‌ کوچک
بیماری سلیاک

اگر علائم یا نشانه‌های خاصی دال بر یک بیماری دیگر مشاهده شد، ممکن است آزمایش‌های بیشتر لازم باشد. این علائم شامل:

کم خونی
تورم موضعی در مقعد و شکم
کاهش وزن بدون دلیل
درد شکمی در شب‌ها
وخیم‌تر شدن تدریجی علائم
دفع مقادیر قابل توجه خون در مدفوع
سابقه‌ی خانوادگی بیماری التهابی روده، سرطان روده بزرگ یا بیماری سلیاک

ممکن است افرادی که سابقه سرطان تخمدان دارند یا افراد بالای ۶۰ سال با تغییر عادات روده‌ای، نیاز به آزمایش‌های بیشتر داشته باشند. این نشانه‌ها می‌تواند دال بر احتمال ابتلا به سرطان روده باشد.