کم‌خونی فقر آهن در بارداری؛ علائم، عوارض، درمان و پیشگیری
کم خونی فقر آهن در بارداری از شایع‌ترین مشکلاتی است که ممکن است زنان با آن روبه‌رو شوند. چون در این دوران، بدن برای حفظ سلامت مادر و جنین خون بیشتری تولید می‌کند و برای ساخت هموگلوبین، پروتئینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن حمل می‌کند، به آهن بیشتری نیاز دارد. اگر کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری اتفاق بیفتد، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی را به بافت‌های مختلف بدن برساند و درنتیجه ممکن است مادر احساس ضعف و خستگی کند.
پزشکان کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون، کاهش هماتوکریت یا کاهش غلظت هموگلوبین را به‌عنوان کم‌خونی تعریف می‌کنند و زنان بارداری را که غلظت هموگلوبین آن‌ها کمتر از ۱۱ گرم در دسی‌لیتر است، کم‌خون در نظر می‌گیرند. با توجه به تأثیر مخرب کم‌خونی روی سلامت مادر و جنین، در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی علائم، عوارض و درمان این مشکل می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
علائم کم خونی فقر آهن در زنان باردار
کم‌خونی فقر آهن در بارداری روی مادر و جنین در حال رشد او تأثیر منفی دارد و به بروز علائم زیر منجر می‌شود:
- خستگی
- ضعف
- پوست رنگ‌پریده
- زرد شدن پوست
- سردی دست‌ها و پاها
- ضربان قلب نامنظم
- تپش قلب
- درد قفسه‌ی سینه
- تنگی نفس
- مشکلات خواب
- سرگیجه
- شکنندگی ناخن‌ها
- ریزش مو
- سردرد
عوارض کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری
کم خونی فقر آهن برای مادر و جنین عوارض جدی دارد و خطر بروز مشکلات زیر را افزایش می‌دهد:
- عفونت
- پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری
- خونریزی
- بستری شدن در بیمارستان
کم‌خونی فقر آهن احتمال بروز افسردگی پس از زایمان را افزایش می‌دهد و تغذیه‌ی کودک با شیر مادر را با مشکل روبه‌رو می‌کند. علاوه بر این، نوزادانی که از مادران مبتلا به کم‌خونی متولد می‌شوند، در معرض خطر مرگ و میر و بروز عوارض زیر قرار دارند:
- سقط جنین خودبه‌خود
- زایمان زودرس (زایمان قبل از هفته‌ی ۳۷ بارداری)
- مرده‌زایی
- وزن کم هنگام تولد (LBW)
- کوچک بودن برای سن حاملگی (SGA)
- فشار خون بالا
- مشکلات عصبی
- مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی چیست؟ (از علائم و دلایل تا عوارض و درمان)
علت کم‌خونی فقر آهن در بارداری
کم‌خونی در زنان شایع‌تر از مردان است. همچنین نیاز مادران باردار به آهن در مقایسه با زنان غیرباردار بیشتر است و به همین دلیل احتمال ابتلا به کم‌خونی فقر آهن در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. چون بدن برای تولید گلبول‌های قرمز و حفظ سلامت جفت و جنین باید آهن زیادی دریافت کند. علاوه بر این، باید خونریزی و از دست دادن آهن در زمان زایمان جبران شود.
به‌طور کلی، علت اصلی کم‌خونی در بارداری دریافت ناکافی آهن از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌های غذایی است. خونریزی و ابتلا به بعضی از بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک و کرون هم به دلیل کاهش جذب آهن در روده در بروز کم‌خونی نقش دارد.
زنان باردار به حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم آهن در طول بارداری نیاز دارند. تقریباً ۳۵۰ میلی‌گرم از این مقدار برای رشد جنین و جفت و حدود ۵۰۰ میلی‌گرم آن برای افزایش توده‌ی گلبول قرمز صرف می‌شود. علاوه بر این، خونریزی در زمان زایمان باعث از دست رفتن حدود ۲۵۰ میلی‌گرم آهن می‌شود. اگر آهن دریافتی مادر این نیازها را برآورده نکند، ممکن است دچار کم‌خونی فقر آهن شود.
تقریباً ۸۰ درصد موارد کم‌خونی فقر آهن در مکان‌هایی رخ می‌دهد که افراد دچار سوء تغذیه مزمن و کمبودهای تغذیه‌ای هستند. بنابراین، کم‌خونی فقر آهن بیشتر در کشورهای کم‌درآمد اتفاق می‌افتد. با این حال، ساکنان کشورهای با درآمد متوسط و بالا هم احتمال دارد مشکلات مرتبط با کم‌خونی فقر آهن را تجربه کنند. در کشورهای در حال توسعه، ممکن است از دست دادن خون به دلیل وجود انگل‌های گوارشی در کمبود آهن نقش داشته باشد.
عوامل خطر کم‌خونی
عوامل زیر احتمال ابتلا به کم‌خونی فقر آهن در بارداری را افزایش می‌دهند:
- بین دو بارداری شما فاصله‌ی زمانی خیلی کمی وجود داشته باشد
- چند قلو باردار باشید
- به دلیل تهوع صبحگاهی به‌طور مداوم استفراغ کنید
- قبل از بارداری خونریزی شما در دوران قاعدگی شدید باشد
- قبل از بارداری سابقه‌ی کم‌خونی داشته باشید
- آهن کافی در رژیم غذایی شما وجود نداشته باشد
درمان کم‌خونی فقر آهن در بارداری
اکثر پزشکان در ابتدای بارداری و سپس در سه‌ی ماهه‌ی دوم و سوم بارداری غربالگری انجام داده و وضعیت مادر را از نظر ابتلا به کم‌خونی بررسی می‌کنند. درمان کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری به علائم و سلامت عمومی مادر و همچنین شدت کم‌خونی بستگی دارد.
در صورتی که کم‌خونی فقر آهن در غربالگری سه‌ی ماهه‌ی دوم بارداری تشخیص داده شود، پزشک به شما مکمل خوراکی آهن می‌دهد. اگر در طول غربالگری سه‌ی ماهه‌ی سوم مشخص شود که کم‌خونی بهبود نیافته یا بدتر شده است، بسیاری از پزشکان آهن داخل وریدی (IV) تجویز می‌کنند. در این شرایط، آهن به شکل مایع از طریق یک سوزن مستقیماً وارد ورید یا سیاهرگ (معمولاً ورید بازو) می‌شود.
مکمل‌های خوراکی آهن
مکمل آهن خوراکی خط اول درمان کم‌خونی فقر آهن است. این مکمل‌ها که معمولاً به‌طور روزانه یا چند بار در روز دریافت می‌شوند، باید حاوی ۴۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم آهن عنصری باشند. اگرچه مکمل‌های آهن پیوسته رهش (sustained-release) هم وجود دارند، اما بدن نمی‌تواند به‌خوبی آن‌ها را جذب کند. قرص‌های پیوسته رهش یا طولانی اثر به‌صورت تدریجی و در مدت زمان طولانی‌تری در بدن آزاد می‌شوند.
برای اینکه جذب آهن در بدن به حداکثر برسد، باید مکمل آهن با معده‌ی خالی و همراه با منابع ویتامین C مثل آب پرتقال مصرف شود. علاوه بر این، باید یک ساعت قبل و دو ساعت بعد از دریافت آن از مصرف مواد زیر خودداری شود:
- چای
- قهوه
- شیر
- محصولات سویا
- تخم‌مرغ
- داروهای آنتی‌اسید مثل آلومینیوم ام‌جی‌اس که با خنثی کردن اسید معده به درمان سوء هاضمه و سوزش سر دل کمک می‌کنند
- مهار‌کننده‌های پمپ پروتون مثل امپرازول و پنتوپرازول که برای درمان مشکلات گوارشی و سوزش سر دل مصرف می‌شوند
- مکمل‌های حاوی کلسیم
- داروی تیروکسین که کم‌کاری تیروئید را درمان می‌کند
پزشکان پاسخ فرد به مکمل آهن خوراکی را دو تا چهار ماه پس از شروع درمان با اندازه‌گیری سطح هموگلوبین بررسی می‌کنند. پس از نرمال شدن سطح هموگلوبین، فرد باید مصرف مکمل آهن را برای حداقل سه ماه و تا ۶ هفته پس از تولد نوزاد ادامه دهد.
آهن داخل وریدی (IV)
اگر مادر یکی از ویژگی‌های زیر را داشته باشد، ممکن است پزشک به جای مکمل خوراکی استفاده از آهن تزریقی را توصیه کند:
- به آهن خوراکی پاسخ نمی‌دهد
- آهن خوراکی را تحمل نمی‌کند
- مکمل را طبق توصیه مصرف نمی‌کند
- ضعیف است
- به دلیل خونریزی یا سایر مشکلات سلامتی به درمان سریع نیاز دارد
پیش از این، فرمولاسیون آهن داخل وریدی باعث عوارض جانبی بالقوه شدید مانند آنافیلاکسی می‌شد. به همین دلیل، پزشکان استفاده از آن را محدود کردند. با این حال، محصولات جدید ایمن‌تر هستند.
کم‌خونی فقر آهن پس از زایمان
در هفته‌ها و ماه‌های اول پس از زایمان، بسیاری از زنان شاهد بهبود علائم مربوط به کم‌خونی فقر آهن خواهند بود. به گفته‌ی پزشکان، غالباً پس از زایمان به دلیل شیردهی و درنتیجه جلوگیری از پریود شدن مادر کم‌خونی ناشی از فقر آهن کاهش می‌یابد. با این حال، خطر بروز آن به‌طور کامل برطرف نمی‌شود و بعضی از زنان به دلیل مصرف ناکافی آهن و از دست دادن خون در حین تولد نوزاد دچار کم‌خونی می‌شوند. کم‌خونی پس از زایمان می‌تواند علائم مربوط به اضطراب، استرس و افسردگی را افزایش و دلبستگی مادر به نوزاد را کاهش دهد.
زنانی که به‌تازگی مادر شده‌اند باید از نظر کمبود آهن غربالگری شوند، به‌خصوص اگر در طول زایمان خون زیادی از دست داده باشند یا در دوران بارداری کم‌خونی داشته باشند. دریافت مکمل خوراکی آهن در به حداکثر رساندن انرژی مادر، حمایت از شیردهی و کاهش خطر افسردگی پس از زایمان نقش دارد. گاهی اوقات، ممکن است برای درمان کم‌خونی شدید پس از زایمان به آهن داخل وریدی یا تزریق خون نیاز باشد.
پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن
مهم‌ترین اقدامی که باید برای پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن در بارداری انجام داد، اطمینان از دریافت کافی آهن توسط مادر است، به طوریکه بتواند نیازهای او را تأمین کند. بسیاری از زنان باردار از طریق رژیم غذایی و مکمل‌ها آهن کافی دریافت نمی‌کنند. به‌عنوان مثال، بعضی از مطالعات نشان می‌دهد که میزان دریافت آهن در ۴۰ درصد زنان ۱۹ تا ۳۴ ساله ناکافی است.
دریافت کافی آهن از طریق رژیم غذایی به شما کمک می‌کند که از بروز کم‌خونی پیشگیری کنید یا در صورت ابتلا به آن، علائم خود را مدیریت کنید. گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات، سبزیجات برگ‌سبز تیره مثل اسفناج و میوه‌های خشک حاوی آهن هستند. آهن موجود در غذاهای حیوانی بهتر از آهن غذاهای گیاهی در بدن جذب می‌شود و نقش مهم‌تری در پیشگیری و درمان کم‌خونی دارد. میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C مثل پرتقال، کیوی، کلم بروکلی، فلفل دلمه‌ای و جعفری به افزایش جذب آهن در روده کمک می‌کنند.
متخصصان توصیه می‌کنند که کل آهن دریافتی در دوران بارداری حداقل ۱۰۰۰ میلی‌گرم باشد و مادران باردار روزانه حداقل ۲۷ میلی‌گرم آهن دریافت کنند. برای اینکه اکسیژن مورد نیاز جنین تأمین شود، میزان نیاز مادران باردار به آهن در مقایسه با زنان غیرباردار تقریباً دو برابر بیشتر است.
کلام پایانی
کم‌خونی فقر آهن در بارداری زمانی اتفاق می‌افتد که میزان دریافت آهن توسط مادر نتواند نیازهای او را تأمین کند. در دوران بارداری، به دلیل رشد جنین نیاز مادر به آهن به‌طور تصاعدی افزایش می‌یابد. بنابراین بهترین کاری که می‌توانید برای حفظ سلامت خود و فرزندتان انجام دهید، خوردن غذاهای مناسب و مصرف صحیح مکمل‌های توصیه‌شده توسط پزشک است.
مادران مبتلا به کم‌خونی فقر آهن علائمی مانند ضعف، خستگی، سردرد، رنگ‌پریدگی پوست و… را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، ممکن است جنین دچار عوارض جانبی شود و به‌عنوان مثال زودتر از موعد به دنیا بیاید یا وزن او در زمان تولد کمتر از حد طبیعی باشد. به خاطر داشته باشید که بعضی از علائم کم‌خونی، مثل خستگی، شبیه‌ی علائم عمومی بارداری است. بنابراین صرف‌نظر از اینکه علامتی دارید یا خیر، باید در دوران بارداری مورد غربالگری قرار گرفته و به کمک آزمایش خون وضعیت سلامتی شما بررسی شود.
معمولاً پزشکان کم‌خونی ناشی از فقر آهن را در دوران بارداری با مکمل‌های خوراکی آهن درمان می‌کنند. با این حال، در بعضی از شرایط ممکن است به جای آن استفاده از آهن وریدی را توصیه کنند.
منابع: medicalnewstoday, verywellfamily
