چه فیلم‌هایی می‌توانند نماینده‌ی ایران در اسکار ۲۰۲۱ باشند؟
مهم‌ترین پرسش این روزهای سینمادوستان کشورمان این است که کدام فیلم نماینده‌ی ایران در اسکار ۲۰۲۱ خواهد بود؟ در این مطلب به بررسی فیلم‌هایی می‌پردازیم که طی هفته‌های اخیر از آن‌ها به‌عنوان شانس‌های اصلی حضور در اسکار پیش رو یاد شده است.
ایران می‌بایست تا ۱۱ آذرماه (۱ دسامبر) نماینده‌ی رسمی خود برای حضور در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار ۲۰۲۱ را به هیأت انتخاب آکادمی علوم و هنرهای سینما معرفی کند، اما به دنبال شیوع گسترده‌ی بیماری کرونا بسیاری از فیلم‌های مهمی که انتظار داشتیم طی سال ۱۳۹۹ روی پرده بروند، هنوز اکران نشده‌اند و یکی از شرط‌های اصلی آکادمی برای شرکت دادن فیلم‌ها در رقابت تصاحب جایزه‌ی بهترین فیلم بین‌المللی اکران عمومی حداقل یک هفته‌ای فیلم‌ها در کشورشان است. با این اوصاف تکلیف نماینده‌ی ایران در اسکار ۲۰۲۱ چه می‌شود؟
امسال به دنبال تعطیلی سالن‌های سینما، آکادمی فیلم‌هایی را که فقط به صورت آنلاین اکران شده باشند را هم در چرخه‌ی رقابت قرار می‌دهد، با این شرط که این آثار به دنبال اکران عمومی بوده باشند اما شرایط برای اکران مطلوب آن‌ها فراهم نیامده باشد. ولی در ایران اغلب فیلم‌های بزرگ و پرهزینه تن به اکران آنلاین نمی‌دهند؛ زیرا در چنین بستری فعلا تأمین امنیت فیلم‌ها ممکن نیست و پس از چند ساعت نسخه‌ی دزدی آن‌ها در اینترنت آماده‌ی دانلود است! از سوی دیگر بسیاری از این آثار قصد دارند نماینده‌ی ایران در اسکار ۲۰۲۱ باشند چون سال آینده علاوه بر اینکه برای راهیابی به مراسم اسکار باید با فیلم‌های جا مانده از سال ۲۰۲۱ رقابت کنند، بلکه می‌بایست با فیلم‌هایی همچون «یک قهرمان» از اصغر فرهادی، «شب، داخلی، دیوار» از وحید جلیلوند و حتی «نگهبان شب» از رضا میرکریمی هم وارد رقابت شوند.
با تمام این تفاسیر فیلم‌های ایرانی برای راهیابی به اسکار ۲۰۲۱ باید اکران محدود و چند روزهای را در برخی شهرها تجربه کنند و اینطور که پیداست تهیه‌کنندگان فیلم‌هایی همچون «درخت گردو» و «جنایت بی‌دقت» هم چنین تصمیمی دارند و طی آبان و آذر احتمالا شاهد اکران محدود آن‌ها خواهیم بود. در ادامه به بررسی مهم‌ترین فیلم‌هایی می‌پردازیم که قاعدتا فهرست اولیه‌ی انتخاب نماینده‌ی ایران در مراسم اسکار را تشکیل می‌دهند.
۱. خورشید
جدیدترین ساخته‌ی مجید مجیدی حضور نسبتا موفقی در جشنواره‌ی ونیز ۲۰۲۰ داشت و توانست بازخوردهای مثبتی از سوی منتقدین و تماشاگران دریافت کند. بن‌مایه‌ی فیلم «خورشید» درباره‌ی کودکان کار است و با توجه به سیاست‌های سال‌های اخیر اسکار بدون شک چنین موضوعی می‌تواند شانس موفقیت یک فیلم در بخش اسکار بهترین فیلم بین‌المللی را افزایش دهد. مجیدی پیش از این با فیلم «بچه‌های آسمان» در سال ۱۹۹۹ به نخستین کارگردان ایرانی تبدیل شد که فیلمش در جمع نامزدهای نهایی بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان قرار گرفت. بازی بازیگران فیلم خورشید بسیار قابل توجه است و حتی جایزه‌ی مارچلو ماسترویانی (بهترین بازیگر نوظهور) در جشنواره‌ی ونیز هم به روح‌الله زمانی رسید و فیلم از این جهات هم می‌تواند قابل توجه قرار بگیرد. به این دلایل نهمین فیلم بلند مجید مجیدی احتمالا نماینده‌ی شایسته‌ای برای سینمای کشورمان در اسکار ۲۰۲۱ باشد.
۲. درخت گردو
«درخت گردو» هم مانند خورشید از داستان احساسی بهره می‌برد و تم‌های انسان‌دوستانه‌ی آن می‌توانند توجه اسکار را به خود جلب کند. داستان این فیلم بر مبنای واقعه‌ی تلخ بمباران شیمیایی سردشت نوشته شده است و برشی از زندگی مرد کردی به نام قادر مولان‌پور و خانواده‌ی او را به تصویر می‌کشد. درخت گردو در سی‌وهشتمین دوره‌ی جشنواره فیلم فجر مورد توجه بینندگان و منتقدین قرار گرفت و توانست دو سیمرغ بهترین کارگردانی (محمدحسین مهدویان) و بهترین بازیگر مرد (پیمان معادی) را از آن خود کند.
طبق اعلام مرتضی شایسته سخنگوی شورای صنفی نمایش، فیلم درخت گردو قرار است از ۸ تا ۱۳ آبان‌ماه در کردستان اکران عمومی شود. به نظر می‌رسد این تصمیم سازندگان درخت گردو برای حضور احتمالی این فیلم در اسکار ۲۰۲۱ باشد.
۳. جنایت بی‌دقت
شهرام مکری طی سال‌های اخیر حضور نسبتا موفقی در جشنواره‌های بین‌المللی داشته است و فیلم‌های او در رویدادهایی همچون ونیز و برلین عملکرد راضی کننده‌ای داشته‌اند و جدیدترین ساخته‌اش «جنایت بی‌دقت» هم در جشنواره‌ی ونیز ۲۰۲۰ از سوی انجمن منتقدین مستقل تحسین شد. همچنین این فیلم در حاشیه‌ی این رویداد توانست یک پخش‌کننده‌ی اروپایی و بین‌المللی هم پیدا کند که می‌تواند نقش به‌سزایی در موفقیت آن داشته باشد.
امیرحسین حیدری مدیر شرکت پخش «نمایش گستران» که وظیفه‌ی پخش و توزیع جنایت بی‌دقت در ایران را برعهده دارد، چند روز قبل اعلام کرد این فیلم ممکن است یکی آثار حاضر در فهرست اولیه‌ی هیأت انتخاب نماینده‌ی ایران در اسکار باشد و به همین خاطر در صورت تعطیلی سینماهای تهران، این فیلم طی هفته‌های آتی به صورت محدود در شهرستان‌ها اکران خواهد شد تا شرایط حضور در اسکار ۲۰۲۱ را به دست آورد.
برخلاف حیدری برخی از سینماگران و اصحاب رسانه‌های سینمایی تصور می‌کنند جنایت بی‌دقت گزینه‌ی مناسبی برای رقابت در اسکار ۲۰۲۱ نیست؛ زیرا این فیلم نه تنها نتوانست در بخش افق‌های جشنواره‌ی ونیز در کسب جوایز اصلی به توفیق چندانی دست یابد، بلکه فرم روایی و ساختاری آن هم به شکلی نیست که چندان مطابق سلیقه‌ی آکادمی باشد. اگر مبنای انتخاب و معرفی نماینده به اسکار را حضورهای بین‌المللی فیلم‌ها قرار دهیم، آثاری همچون «دشت خاموش»، «یلدا» و خورشید بسیار بهتر از جنایت بی‌دقت عمل کرده‌اند.
۴. شنای پروانه، آتابای و سایر فیلم‌ها
بدون شک هر کارگردان و تهیه‌کننده‌ای دوست دارد فیلمش در رویدادی همچون اسکار حضور یابد، اما در شاخه‌ی بهترین فیلم بین‌المللی که علاوه بر فیلم‌ساز جایزه افتخاری برای سینمای یک کشور هم به شمار می‌رود، انتخاب باید درست و منطقی باشد. هر سینمادوستی بر منطق و نوع نگاه آکادمی علوم و هنرهای سینما طی سال‌های اخیر واقف است، این رویداد درست یا غلط بیشتر به فیلم‌هایی توجه نشان داده است که از موضوعات انسان‌دوستانه و مشکلات جهانی صحبت می‌کنند یا توجه خاصی به اقلیت‌های جنسیتی و قومی دارند. به همین خاطر نمی‌توان «شنای پروانه» را نماینده‌ی قابلی برای حضور در اسکار ۲۰۲۱ دانست. این فیلم از فیلم‌نامه‌ی مناسبی بهره می‌برد که به درستی مسیر کاتارسیس شخصیت اصلی‌اش را ترسیم می‌کند و در انتها بر حفظ بنیان خانواده هم تأکید دارد، اما موضوعاتی همچون غیرت ایرانی، فضای گانگستری ایرانی فیلم و چیزهایی از این دست باعث می‌شوند نخستین ساخته‌ی محمد کارت در رقابت با سایر فیلم‌ها شانس چندانی نداشته باشد. شاید اگر به دنبال انتخاب بهترین فیلم سینمای ایران در سال ۱۳۹۹ توسط منتقدین ایرانی باشیم، شنای پروانه در رده‌های نخست فهرست پیشنهادی اغلب منتقدین قرار بگیرد، اما برای رقابتی همچون اسکار چنین نخواهد بود.
«آتابای» به کارگردانی نیکی کریمی توانست در سی‌وهشتمین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم فجر نامزد سیمرغ بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و ۳ شاخه‌ی دیگر شود و در یک نگاه کلی اثر منسجم و قابل احترامی است. این فیلم از موضوع انسانی هم صحبت می‌کند، اما تا به این ساعت حرفی از تصمیم سازندگان آن برای تجربه‌ی اکران محدود یا گسترده به میان نیامده است و مشخص نیست آن‌ها برنامه‌ای برای حضور در اسکار ۲۰۲۱ دارند یا خیر. داستان فیلم آتابای درباره‌ی مردی میان‌سال به نام کاظم است که در روستای پیرکندی شهرستان خوی زندگی می‌کند. او پس از تجربه‌ی یک شکست عاطفی از دانشگاه انصراف داده و به زادگاه‌اش بازگشته است. خواهرش در جوانی خودسوزی کرده است و پس از آن مسؤولیت سرپرسی و تربیت پسر خواهرش با اوست و داستان آتابای بر مبنای چنین موضوعاتی به جلو می‌رود و در ادامه تم‌های عاشقانه‌ای به آن اضافه می‌شود.
بعضاً از فیلم‌هایی همچون «روز صفر» یا دشت خاموش هم به‌عنوان نماینده‌ی احتمالی ایران در اسکار ۲۰۲۱ یاد می‌شود، اما تا به این ساعت اطلاع دقیقی از پروانه‌ی نمایش و وضعیت اکران این فیلم‌ها در دسترس نیست. همچنین در خصوص فیلم روز صفر با اینکه نخستین اثر سعید ملکان در جشنواره‌ی فجر مورد توجه قرار گرفت، اما داستان فیلم -به واسطه‌ی سوژه- بیشتر برای مخاطب ایرانی جذاب است و نمی‌توان شانس چندانی برای موفقیت بین‌المللی آن قائل شد.
