ایران هر سال حدود ۲ سانتی‌متر کوتاه می‌شود
به گفته‌ی متخصصان ژئودزی (زمین‌سنجی)، همگرایی دو صفحه‌ی تکتونیکی اوراسیا و عربی که کشور را دربر گرفته‌اند باعث شده که ایران حدود ۲ سانتی‌متر در سال کوتاه شود و زمین‌لرزه‌های گوناگونی را شاهد باشد.
دکتر فرخ توکلی، کارشناس مدیریت زمین‌سنجی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور در بیان شیوه‌ی شکل‌گیری زمین‌لرزه‌ها در ایران خاطرنشان کرد: «ایران در کمربند زمین‌لرزه آلپ-هیمالیا و میان دو صفحه‌ی اوراسیا و عربی قرار گرفته که این دو صفحه به یکدیگر فشار می‌آورند و ما همگرایی آن‌ها را بین ۱۸ میلی‌متر تا ۳۰ میلی‌متر در سال اندازه‌گیری کرده‌ایم.»
وی در گفت‌وگو با روابط عمومی سازمان نقشه‌برداری کشور ضمن بیان این مطلب، یادآور شد: «همگرایی این دو صفحه به یکدیگر باعث می‌شود ایران حدود ۲ سانتی‌متر در سال کوتاه شود که این کوتاه شدن، در قسمت‌های مختلف کشور توزیع می‌شود و در البرز، زاگرس و گسل‌های اطراف، جذب می‌شود. فشار این دو صفحه به یکدیگر موجب زمین‌لرزه‌های گوناگون می‌گردد.»
این کارشناس ژئودزی در خصوص شیوه‌ی وقوع زمین‌لرزه‌های ایران گفت: «هرچقدر فشار به گسل‌ها بیشتر شود و سنگ‌ها و مواد نتوانند مقاومت کنند، زمین‌لرزه اتفاق می‌افتد که بسته به شرایط گسل‌ها، این زمین‌لرزه‌ها دوره‌ی تناوب متفاوتی دارند و برای نمونه هر ۲۰۰ سال و یا هر ۱۰۰۰ سال یک بار رخ می‌دهند؛ هرچند طول این دوره می‌تواند کمتر یا بیشتر از این میزان باشد. بنابراین، قرار گرفتن در مرز بین دو صفحه‌ی تکتونیکی است که زلزله‌های متعدد را به ما تحمیل کرده است.»
به گفته‌ی او علت ورود سازمان نقشه‌برداری به موضوع بررسی زلزله، تخصص این سازمان در تعیین دقیق مختصات است. توکلی افزود: «ما در سازمان نقشه‌برداری کشور با استفاده از فناوری GPS و دیگر سامانه‌های مکان‌یابی ماهواره‌ای مانند گالیله (Galileo)، گلوناس (GLONASS) و بیدو (BeiDou) که به طور کلی سامانه ماهواره‌ای ناوبری جهانی (GNNS) نامیده می‌شود، گسل‌ها را مطالعه و رصد می‌کنیم.»
توکلی افزود: «با رصد پیوسته‌ی گسل‌ها، مختصات آن‌ها را در زمان‌های مختلف به دست می‌آوریم و تغییرات آن‌ها را ثبت می‌کنیم که بدین ترتیب میزان حرکت هر گسل در طول زمان مشخص می‌شود.»
دکتر فرخ توکلی، متخصص ژئودزی
Credit: National Cartographic Center of Iran
این کارشناس سازمان نقشه‌برداری ادامه داد: «همچنین از تصاویر راداری با تکنیک اینترفرومتری استفاده می‌کنیم که با عنوان InSAR (تداخل‌سنجی رادار دهانه ترکیبی) شناخته می‌شود و به کمک آن تغییر شکل پوسته‌ی زمین و عوارض آن را در نقاط گوناگون ثبت می‌کنیم.»
وی با اشاره به پایش پیوسته‌ی گسل‌ها خاطرنشان کرد: «از دهه‌ی ۹۰ میلادی متخصصان ژئودزی با تعیین مختصات دقیق نقاط اطراف گسل‌ها در زمان‌های مختلف توانسته‌اند میزان تغییر مختصات و یا به عبارتی میزان جابجایی‌ها و تغییر شکل پوسته زمین را به‌دست بیاورند. سازمان نقشه‌برداری کشور نیز حدود ۱۴۰ ایستگاه ماهواره‌ای GPS در اطراف گسل‌های کشور و مناطق فعال ژئودینامیکی نصب کرده و به صورت شبانه‌روزی جابه‌جایی گسل‌ها را رصد می‌کند.»
توکلی در رابطه با زمین‌لرزه‌های اطراف تهران ابراز داشت: «در البرز زمین‌لرزه‌های زیادی ثبت شد که برای مردم نگران کننده بود. این زلزله‌ها با شدت حدود ۳ تا ۴ ریشتر عمدتاً در البرز و جنوب البرز اتفاق افتاده که ما با استفاده از GPS فعالیت آن‌ها را رصد می‌کنیم و خوشبختانه شاهدی برای زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر پیدا نکردیم و به نظر می‌رسد که روندی طبیعی است و نگران‌کننده نیست.»
زمین‌لرزه‌های شش ماهه‌ی نخست ۱۳۹۹ در ایران
Credit: National Cartographic Center of Iran
او افزود: «البرز خصوصیات خاص خودش را دارد که با خصوصیات تکتونیکی دیگر مناطق ایران به‌خصوص زاگرس متفاوت است. در جنوب البرز گسل چپ‌گرد مشاء و در مرکز آن، گسل‌های البرز و در شمال، گسل خزر نقش اصلی را در ژئودینامیک ایفا می‌کنند. اندازه‌گیری‌های ایستگاه‌های GPS البرز و جنوب البرز نشان می‌دهد که البرز حدود ۶ میلی‌متر در سال کوتاه‌شدگی دارد. گسل مشاء بیشتر امتداد لغز چپ‌گرد است و حدود ۲ میلی متر در سال جابه‌جا می‌شود و در شمال هم گسل‌ها بیشتر رفتار تراستی دارند.»
این کارشناس ژئودزی با اشاره به فعالیت‌های کوه‌زایی در رشته کوه البرز گفت: «حدود ۳ میلی‌متر در سال هم کوه‌زایی در البرز مشاهده می‌شود. از روی بردارهای سرعت ایستگاه‌های GPS نرخ کرنش و کشش (Strain) مناطق مختلف البرز و جنوب البرز محاسبه شد که نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از البرز نرخ کرنش بالایی دارد و حاکی از فعال بودن البرز وجود کوه‌زایی همراه با جابه‌جایی افقی در آن است.»
وی درباره‌ی فعالیت‌های پوسته‌ی زمین در اطراف تهران خاطرنشان کرد: «در اطراف تهران هم نرخ جابه‌جایی پوسته فرق می‌کند. در شرق تهران نرخ کرنش بالاست و در غرب تهران نرخ کرنش کمتر است. با این تعداد گیرنده‌ی GPS در شرق، نمی‌توان به صراحت گفت که غرب تهران کاملاً قفل‌شدگی داشته و در آینده شاهد زمین‌لرزه های شدید خواهیم بود؛ شاید رژیم تکتونیکی البرز فرق کرده باشد و در قسمت‌هایی انرژی‌های ذخیره شده با زمین‌لرزه‌های آرام (Slow Earthquake) تخلیه می‌شود و فشار به مناطق دیگر انتقال می‌یابد.»
توکلی در خصوص ژئودزی دیگر مناطق کشور نیز اشاره داشت: «ما در قسمت‌هایی از ایران زمین‌لرزه‌ای را ثبت نکردیم که یا نشان‌دهنده‌ی این هست که قفل‌شدگی به وجود آمده و پوسته ثابت شده که انرژی را برای یک زمین‌لرزه‌ی بزرگ ذخیره کرده و یا اینکه زمین‌لرزه‌های آرام رخ می‌دهد که موجب می‌شود انرژی به صورت آرام تخلیه شود و تخریب‌کننده نباشد. برخی از این ایستگاه‌های ما این زمین‌لرزه‌های آرام را ثبت کرده‌اند و نشان می‌دهد که در آن مناطق شاهد زمین‌لرزه‌ی بزرگ نخواهیم بود.»
او همچنین تأکید کرد: «این روش‌های به‌کارگرفته شده، منحصراً در اختیار علم ژئودزی است و متخصصین ژئودزی با این تکنیک‌ها می‌توانند دریابند که کجا زلزله‌ی آرامی رخ می‌دهد و مسؤولان را از موضوع مطلع سازند.»
عکس کاور: نمایی از فلات ایران
Credit: Google
