رفتار تهاجمی در کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی و روش درست برخورد با آن
کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی خیلی سخت خود را با دنیا تطبیق می‌دهند و این ناتوانی در کنار آمدن با اوضاع، باعث تخلیه‌ی هیجانی آن‌ها به شیوه‌ای تهاجمی و پرخاشگرانه می‌شود. رشد ذهنی ناقص در این کودکان، آن‌ها را از نظر تحصیلی عقب انداخته و جلوی تعامل آن‌ها را با همسالانشان می‌گیرد. این امر منجر به احساس سرخوردگی، انزوا و حقارت در این کودکان می‌شود و همه‌ی این‌ها با رفتارهای غیرنرمال و ناپایدار خود را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی، وظیفه‌ی والدین و مراقبین کودک این است که با او ارتباط برقرار کرده و محیط امنی را برای او ایجاد کنند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ با شما هستیم تا درباره‌ی علل و راهکارهای کنترل و پیشگیری از این رفتارهای تهاجمی با هم صحبت کنیم.
علل اصلی کم‌توانی ذهنی در کودکان
کم‌توانی ذهنی (ID) که پیش‌تر بهعنوان عقب‌ماندگی ذهنی شناخته می‌شد، دلایل متعددی دارد؛
- علل قبل از تولد که عبارت هستند از ناهنجاری‌های ژنتیکی، بلع سمومی مثل مواد مخدر و الکل و عفونت مثل هرپیس.
- علل پریناتال (مربوط به قبل و بعد زایمان) که عبارت هستند از هیپوکسی (کمبود اکسیژن) و عوارض نارس بودن جنین.
- علل بعد از تولد که عبارت هستند از آسیب مغزی، بلع سموم مثل سرب و سوء تغذیه‌ی شدید.
سرب شایع‌ترین علت محیطی کم‌توانی ذهنی است. سیتومگالوویروس (CMV) هم شایع‌ترین علت ویروسی است. الکل شایع‌ترین علت تراتوژنیک (عامل ایجاد نقص در جنین) و تریزومی ۲۱ و سندروم دان هم شایع‌ترین علل کروموزومی کم‌توانی ذهنی هستند.
علائم کم‌توانی ذهنی
در کودکان زیر ۲ سال، از دست دادن نقاط عطف رشد می‌تواند اولین علامت کم‌توانی ذهنی باشد. اما این علامت معمولا در کودکان دارای آسیب، بیشتر خود را نشان می‌دهد.
کودکان دارای کم‌توانی ذهنی خفیف ممکن است تا سن مدرسه و زمانی که نشان دهند قادر به تحصیل نیستند، تشخیص داده نشوند. در حالی که ممکن است نقاط عطف بزرگ حرکتی به موقع انجام شوند، اما تاخیر در گفتار و نیاز به گفتار درمانی تقریبا همیشه وجود دارند.
کم‌توانی ذهنی وقتی تشخیص داده می‌شود که هم تأخیر شناختی و هم تأخیر انطباقی در یک کودک وجود داشته باشد. بسته به شدت کم‌توانی ذهنی، تأخیرات زبانی، از اولین علائم کم‌توانی ذهنی است.
تمایلات مهاجمانه در کودک
تنها درصد کمی از کودکان (۳ درصد) مبتلا به کم‌توانی ذهنی دارای اختلال روان پریشانه هم هستند و بیشتر رفتارهای مهاجمانه را نمی‌توان به یک تشخیص ویژه و خاص دیگر نسبت داد.
پرخاشگری در کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی معمولا تحت تأثیر درماندگی و عصبانیت ناشی از ناتوانی در ارتباط برقرار کردن با نیازها و خواسته‌هایشان شکل می‌گیرد. همچنین این امر گاهی از ناتوانی در برخوردهای اجتماعی و انتظارات تحصیلی ناشی می‌شود.
رفتارهای مهاجمانه بیشتر در کودکان دارای کم‌توانی ذهنی شدید و کودکانی که دچار کم‌توانی ذهنی کامل هستند شایع است.
این رفتارهای مهاجمانه می‌توانند خود فرد معلول، دیگران یا اموال و دارایی‌ها را هدف قرار دهد. رفتارهای آسیب‌زننده به خود مثل ضربه زدن به سر با مشت یا کوبیدن سر به دیوار یا گاز گرفتن انگشتان دست و ساعد هستند. ممکن است فرد دارای سطح بالایی از آشفتگی باشد، اما بدون تهاجم فیزیکی به سمت افراد و اشیاء.
درمان رفتار مهاجمانه
برای درمان رفتارهای مهاجمانه در کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی، معمولا از داروهای ضد روان‌پریشی استفاده می‌شود. اگر مشخص شود منبع رفتار مهاجمانه، افزایش اضطراب است، می‌توان برای درمان از داروهای ضد اضطراب هم استفاده کرد.
برای اجتناب از تشخیص اشتباه یا درمان بیش از حد، یک سابقه‌ی پزشکی مفصل از کودک لازم است. مدیریت رفتاری شامل طرح درمانی بلند مدت برای هم کودک و هم والدین است.
تکنیک‌های مفید برای آرام کردن کودک در طول دوره‌ی عود رفتار تهاجمی
بهترین کار این است که برای کنترل رفتارهای مهاجمانه کودک با یک رفتار درمانگر کار شود. اینکه چه چیزی یک کودک را آرام یا او را خوشحال می‌کند، درباره‌ی هر کودک متفاوت و منحصر‌به‌فرد است.
یک خانه و یک محیط آموزشی امن و پر بار ایجاد کنید. درک انگیزه‌های کودک و ملاقات با معلمان او برای صحبت درباره‌ی کودک، هم محیط خانه و هم محیط مدرسه را به مکانی تبدیل می‌کند که کودک آن را دوست دارد و خواستار بودن در آن است.
دادن ابزاری جایگزین برای کاستن از میزان درماندگی، قبل از تبدیل شدن آن به رفتار مهاجمانه روش خوبی برای این است که به کودک نشان داده شود که گاهی عصبانی شدن اشکال ندارد و اینکه آن‌ها فقط به روش خاص خودشان می‌خواهند درباره‌ی این حس درماندگی واکنش نشان دهند.
داشتن سبک والدگری منطقی و پایدار در نشان دادن ثبات در قوانین مربوط به کودک بسیار مهم است. مخصوصا وقتی والدین از هم جدا زندگی می‌کنند یا خانواده‌ی گسترده مثل پدر بزرگ و مادر بزرگ در زندگی کودک دخیل هستند.
وقتی انتظار این را دارید که کودک مثلا موقع پرواز با هواپیما حساس یا تحریک شده، خیلی مهم است که حساسیت او را به تدریج کاهش داده و برنامه‌ریزی سفر را به کمک پزشک انجام دهید.
مراقبت‌های ویژه
مبنا را بر توانمندی و شایستگی‌های کودک بگذارید. کم‌توانی ذهنی یک تشخیص پیچیده است و نمی‌توان آن را به تمایزات ساده‌ای مثل کم‌توانی ذهنی خفیف یا متوسط خلاصه کرد. کودک از آنچه فکر می‌کنید بیشتر می‌فهمد و نسبت به آنچه اکثریت تصور می‌کنند قادر به انجام کارهای بیشتری است.
برای برقراری ارتباطی متناسب با سطح رشد کودکان و همچنین برای دادن استقلال هر چه بیشتر به آن‌ها، باید مراقبت‌های ویژه‌ای را در موردشان به کار گرفت. همچنین ایمنی یک فاکتور خیلی مهم است و بسته به وضعیت تکاملی کودک، اقدامات ایمنی مختلفی را باید به کار گرفت تا خانه و مدرسه مکان‌های امنی برای آن‌ها باشد.
روش‌هایی برای درگیر کردن کودک
سپری کردن زمان مناسب با کودکان، راه بسیار خوبی برای ایجاد یک رابطه‌ی طولانی‌مدت با آن‌ها است، چه آن‌ها دچار کم‌توانی ذهنی باشند چه نباشند.
کودکان دچار کم‌توانی ذهنی تمام روز را با درمانگرها و مربی‌ها می‌گذرانند و سپری کردن وقت با خانواده فقط جهت سرگرمی و با هم بودن از اولویت بالایی برخوردار نیست.
برای رشد و تکامل کودک وقت گذاشته و با او خوش بگذرانید. این کار می‌تواند بازی با تخته باشد یا قدم زدن شبانه در پارک یا انجام بازی‌های ویدیویی با آن‌ها یا کتاب خواندن با هم. در کل، انجام کاری که کودک از آن لذت ببرد مهم‌ترین کار در کمک به ایجاد یک رابطه‌ی بلند مدت و بر پایه‌ی اعتماد است.
توجه بیشتر به رفتار تهاجمی کودک
وضعیت خاص این کودکان موجب می‌شود که به مراقبت‌های ویژه‌ای نیاز داشته باشند و شما نمی‌توانید اصول مراقبت از این نوع کودکان را در راهنمای عادی والدگری پیدا کنید. قوانین نرمال و عادی مراقبت از کودک، اینجا کاربردی ندارند و سخت‌گیری، آشفتگی و پریشانی کودک را کاهش نمی‌دهند بلکه آن را بدتر می‌کنند.
والدین ابتدا باید از طریق منابع درست و موثق و یک رفتار‌درمانگر درباره‌ی ناتوانی کودک خود آگاهی کسب کنند. آگاهی درباره‌ی اینکه چرا این امر اتفاق می‌افتد، مستلزم چه چیزهایی است و نحوه‌ی مدیریت و کمک‌رسانی به کودک را یاد بگیرند.
دیدگاه کارشناسان درباره‌ی مدیریت و کنترل این رفتار‌ها
بر روی ایجاد خدمات پشتیبانی با هدف کمک به والدین در تطبیق دادن آن‌ها برای پرورش نیازهای خاص کودک، تمرکز زیادی شده است. اما معلمان و مربیان در این مورد آموزش خیلی کمی می‌بینند و خدمات پشتیبانی کمی برای آنان وجود دارد.
اگر بخواهیم دنیایی منسجم و هماهنگ برای آن‌ها ایجاد کنیم، آموزش و پشتیبانی مناسب از سیستم مدرسه در جهت مراقبت از نیازهای خاص این کودکان یک ضرورت است.
کودکان بیشتر وقت خود را در مدرسه می‌گذرانند و ایجاد اضطراب و درماندگی در آن‌ها در طول روز، رفتارهای آن‌ها را در خانه بدتر می‌کند.
کلام آخر
بهعنوان یک والد سعی کنید صبور باشید. رفتارهای مهاجمانه کودک ممکن است شما را خسته کند، از نظر جسمی به شما آسیب بزند و بدتر از همه اینکه رابطه‌ی شما را با کودک دچار آسیب کند.
پیدا کردن یک رفتار درمانگر خوب و یک پزشک صبور که به درستی و آن‌طور که باید بر داروها و درمان کودک نظارت داشته باشد، ضروری است. والدین هم می‌توانند روزهای بد داشته باشند، آن‌ها هم می‌توانند خسته شوند. حتما برای خود هم وقت بگذارید و از دیگران کمک بخواهید.
وجود یک سیستم پشتیبان در اجرای این ماراتون بسیار ضروری و مهم است. همچنین آشنایی با والدین دیگری که در حال پیمودن راهی مشابه شما هستند یا اینکه این کار را به پایان رسانده‌اند و اکنون می‌توانند شما را در انجام این کار راهنمایی کنند، نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
منبع: emedihealth
