نقد فیلم «معصوم»؛ داستانی عمیق که با اجرایی سطحی به اوج نرسید
گوتیک یکی از محبوب‌ترین زیرژانر‌های وحشت است که حول افسانه‌های قدیمی و داستان‌های بومی و مذهبی می‌گردد. اتفاق افتادن داستان در یک مکان قدیمی دور افتاده یکی از ایده‌های رایج داستان‌های ترسناک است، ایده‌ای که به طور ذاتی تصاویر، ترس‌ها و طرح‌های داستانی قابل تأمل و وحشت‌انگیزی دارد. «معصوم» (Immaculate) فیلم ترسناک جدیدی است که حول محور یک راهبه می‌چرخد و با بازی و تهیه‌کنندگی سیدنی سوئینی موفق شده با گرفتن نقد مثبت در میان سینمای وحشت چند سال اخیر متمایز ظاهر شود . به عقیده بسیاری سیدنی سوئینی در «معصوم» بهترین اجرای خود را ارائه داده است. از سوی دیگر مایکل موهان، کارگردان فیلم، توانسته جان دوباره‌ای به ژانر وحشت مذهبی ببخشد و به خوبی نشان بدهد چطور می‌توان وحشت‌های نهفته در کاتولیکیسم را به نمایش گذاشت. به خصوص با پایان جالب و دلخراش فیلم.
داستانی که درون یک صومعه به وقوع بپیوندد به خودی خود قول یک داستان ترسناک را می‌دهد. صومعه یک مکان منزوی است که فقط زنان در آن زندگی می‌کنند، با این وجود به دست مردان کنترل می‌شود و به نهادی تعلق دارد که در سوءاستفاده سابقه‌ای چند هزار ساله دارد؛ بدون شک چنین مکانی برای روایت یک داستان ترسناک ساخته شده.
هشدار: در نقد فیلم «معصوم» خطر لو رفتن داستان وجود دارد
در سال ۱۹۷۳ فیلم «جن‌گیر» (The Exorcist) ساخته ویلیام فریدکین به دلیل خشونت وحشیانه‌اش که شامل حال کشیش‌ها و شیاطین می‌شد، به یک مسأله اخلاقی تبدیل شد و خشم جامعه مذهبی را برانگیخت. از آن زمان تا به امروز محیط‌های مسیحی به فیلم‌های ترسناک شیوه‌های جدیدی برای ترساندن و تحریک بینندگان سینما یاد داده‌اند. فیلم «معصوم» جدیدترین خروجی ژانر وحشت مذهبی است که باعث شده دوباره این ژانر رونق بگیرد. عده‌ای ادعا می‌کنند محتوای خشونت‌آمیز این فیلم «به واقع شیطانی» و «به شدت توهین‌آمیز» است.
نقد فیلم «معصوم»؛ آیا رنج همان عشق است؟
گفتنی است که فیلم «معصوم» زیرژانر دیگری به نام ژانر وحشت جسمی نیز دارد که اگرچه آن‌قدر در داستان پررنگ و مشخص نیست، اما تأثیر بسیار زیادی بر حال و هوای کلی فیلم، مضمون آن و انسجام داستان گذاشته است.
اولین سؤالی که «معصوم» در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند، همان سؤالی است که در فرودگاه از خواهر سیسیلیا (سیدنی سوئینی) می‌پرسند: «چرا؟» مأموران فرودگاه تعجب می‌کنند چرا زنی به این زیبایی و جوانی باید از دیترویت واقع در ایالت میشیگان ایالات متحده با یک بلیت یک‌طرفه به ایتالیا بیاید و به صومعه‌ای دورافتاده و خارج از شهر برود؟ چرا؟
با این وجود این سؤالی نیست که ایمان سیسیلیا را به تزلزل بیندازد یا حتی به اندازه یک ارزن از مصمم بودن او بکاهد. خواهر سیسیلیا تصمیم گرفته زندگی خود را وقف دین و ایمانش کند و از تصمیم خود برنخواهد گشت. همه‌چیز برمی‌گردد به دوازده سالگی سیسیلیا، وقتی طی یک حادثه به مدت ۷ دقیقه می‌میرد و ناگهان دوباره زنده می‌شود. نه تنها خودش، بلکه روحانیون آن صومعه هم معتقدند خداوند سیسیلیا را مورد رحمت و بخشش الهی خود قرار داده و او از بندگان برگزیده و عزیز خداوند است. به همین دلیل است که سیسیلیا این سبک زندگی را برای خود انتخاب کرده. اما اینکه چرا صومعه ایتالیایی او را انتخاب کرده، و با چه هدفی او را به آنجا کشانده، سؤال دیگری‌ست که رفته رفته در ذهن مخاطب پررنگ می‌شود.
فیلم ترسناک «معصوم» با فرار ناموفق یک راهبه از صومعه آغاز می‌شود. او کلیدها را بدون ایجاد هیچ صدایی می‌دزدد، در حیاط تا در خروجی می‌دود و کلیدها را یکی یکی امتحان می‌کند. وحشت این راهبه جوان آشکار است، اما نمی‌فهمیم چه چیزی او را به این اندازه ترسانده. تا اینکه گروهی از راهبه‌ها با نقاب‌های سرخ پشت سر او ظاهر می‌شوند. با این صحنه آغازین است که بینندگان می‌فهمند در آن صومعه حقیقت تاریکی غوطه‌ور است که به هیچ وجه نباید افشا شود. «معصوم» از همان ابتدا به مخاطب می‌گوید با یک فیلم گوتیک، خشن و خونین روبه‌رو شده است. فیلمی که وحشت آن از ارواح انتقام‌جو یا شیاطین نشأت نمی‌گیرد. بلکه عقاید و مسیحیت است که در این فیلم وحشت‌انگیز شده‌اند.
مقدمه مایکل موهان به نوعی کل فیلم را در بر می‌گیرد: یک طرح داستانی ترسناک قابل قبول با تعلیق زیاد و تصاویر هنرمندانه در قاب دوربین. اما عیار «معصوم» با عیار فیلم‌های ترسناک به اصطلاح جامپ‌اسکر متفاوت است. «معصوم» با اجراهای چشمگیر و ضرباهنگ سریعی که دارد نقاط قوت خود را به اوج رسانده و در مدت زمان کوتاهی مخاطب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
«معصوم» در ۸۸ دقیقه داستان خود را روایت می‌کند. شاید توهین‌آمیز به نظر برسد، اما این فیلم می‌بایست طولانی‌تر می‌بود. با وجود اینکه ضرباهنگ سریع فیلم نکته مثبتی به شمار می‌آید، اما به نظر می‌رسد چیزی در فیلم‌نامه گم شده؛ چیزی که پرده اول فیلم، شرایط مساعد و رویایی صومعه، را به پرده سوم و وحشت عمیق آن متصل کند. از همین رو، اگرچه سویینی در نقش خواهر سیسیلیای ساده‌لوح بازی بسیار خوبی ارائه می‌دهده و سپس در تلاش برای بقا روحیه مبارز خودش را به نمایش می‌گذارد، اما بخش بزرگی از داستان او و شخصیت او گم شده است. چیزی که می‌بایست از همان اول به ما نشان می‌داد سیسیلیا شاید خوش‌خنده، آرام و متین به نظر برسد، اما اگر زیادی سر به سر او بگذارند، جیغ می‌زند، چنگ می‌اندازد و از خودش دفاع می‌کند.
مورد دیگری که درباره فیلم وجود دارد، چیزهایی است که در میانه فیلم می‌بینیم اما هیچ سرانجامی ندارند و توضیحی درباره آن‌ها داده نمی‌شود. برای مثال دندانی که موقع بالا آوردن جدا می‌شود و می‌افتد، یا ناخنی که کبود شده و به راحتی جدا می‌شود. به نظر می‌رسد بدن سیسیلیا به نوعی فاسد شده، اما درنهایت بینندگان نمی‌فهمند هدف از نمایش این صحنه‌ها و ارتباط‌شان با گره‌گشایی نهایی چه بوده. طوری که انگار طی بازنویسی‌های مکرر، نویسنده فیلم‌نامه این موارد را فراموش کرده.
با توجه به اینکه چگونگی بارداری سیسیلیا نیز آن‌قدر مفصل و جز به جز توضیح داده نمی‌شود، می‌توان این‌طور برداشت کرد که فیلم «معصوم» علاقه چندانی به باز کردن مسائل این‌چنینی ندارد. در رابطه با چگونگی بارداری «معصوم» کار هوشمندانه‌ای انجام داد. اگر فیلم تصمیم می‌گرفت چگونگی این امر را کامل توضیح دهد، مجبور می‌شد خود را به عنوان یک فیلم علمی-تخیلی تعریف کند و نه یک فیلم وحشت مذهبی. بنابراین خالقان «معصوم» در این رابطه تصمیم درستی گرفته‌اند. اگرچه باید همزمان اصل باورپذیری را بیشتر جدی می‌گرفتند. در حال حاضر برای مخاطبان عجیب است که چطور یک صومعه نه چندان خاص، موفق شده به چنین کار پرهزینه و تخصصی‌ای دست بزند. پدر تدسکی (با بازی سرخیو مارکینا) اشاره می‌کند پیش از کشیش شدن، دانشمند بوده و در حوزه بیولوژی تخصص داشته. اما چنین مواردی بسیار سرسری و از سر رفع تکلیف در فیلم دیده می‌شوند. پس علاوه بر کمبودها در فیلم‌نامه، اصل باورپذیری نیز داستان را تضعیف کرده.
نقد دیگری که به فیلم وارد است این است که «معصوم» هرگز برای مخاطب روشن نمی‌کند در چه بازه زمانی و دهه‌ای به وقوع می‌پیوندد. در ابتدای فیلم، وقتی خواهر سیسیلیا در فرودگاه منتظر است، این سؤال ذهن مخاطب را درگیر می‌کند. مأموران فرودگاه شبیه مأموران امروزی فرودگاه‌های ایتالیا نیستند. پس پیش‌فرض مخاطب این است که فیلم در زمان حال رخ نمی‌دهد، اما ما هرگز نمی‌فهمیم داستان دقیقاً در چه زمانی و چه سالی روایت می‌شود. امر ساده‌ای که با سهل‌انگاری یا تصمیم اشتباه فیلم، به یک ایراد تبدیل شده.
درنهایت به نقاب‌های سرخ می‌رسیم. نقاب‌های سرخی که از ابتدا تا انتهای فیلم روی صورت برخی از راهبه‌ها دیده می‌شود، اما هرگز نمی‌فهمیم چه معنایی دارند و به چه منظوری استفاده می‌شوند. همین‌طور بدون پاسخ، بدون توضیح، باقی می‌مانند. اگرچه این نقاب‌ها در ترسیم فضای وهم‌آلود صومعه تأثیر به سزایی دارند، اما هر چیز زیبا و جذابی اگر بدون دلیل در فیلم استفاده شود، در حقیقت عیار فیلم را پایین آورده. همین جزئیات‌اند که یک فیلم ژانر وحشت را ماندگار و به یاد ماندنی می‌کنند. جزئیاتی که سازندگان «معصوم» چندان جدی‌شان نگرفته‌اند.
مایکل موهان به وضوح از سینمای وحشت دهه ۷۰، به ویژه آثار داریو آرجنتو، ماریو باوا، و رومن پولانسکی الهام گرفته است. به همین علت است که «معصوم» برای مخاطبان جدی سینمای وحشت یادآور فیلم‌های به یاد ماندنی این ژانر است. «معصوم» درست مانند فیلم‌های مشابه خود در زمینه کمبود اکسپوزیشن مشکل دارد، اما برخلاف آن فیلم‌های کلاسیک، فاقد حالات بدیع و سبک بصری منحصر به فردی است که برای مثال در فیلم کلاسیک «سوسپیریا» (Suspiria) دیده می‌شود.
با این وجود موسیقی متن «معصوم» را می‌توان یکی از نقاط قوت آن دانست. ویل بیتس موسیقی فوق‌العاده‌ای ارائه داده که به موسیقی «سوسپیریا» اشاره‌ای داشته و در عین حال منحصر به فرد و تازه است. او از گروه کر استفاده کرده و چیزی شبیه به آهنگی کودکانه در جهنم ساخته. در زمینه موسیقی متن «معصوم» حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
کاتولیکیسم رومی در «معصوم» مدام از اینکه درد و رنج چقدر برای ایمان ضروری است صحبت می‌کند. حتی مادر ارشد صومعه در اوایل فیلم می‌گوید که: «رنج همان عشق است.» «معصوم» به کاوش این ایده‌ها می‌پردازد، به ویژه از طریق معرفی مقدس‌ترین یادگار صومعه؛ یک میخ که ادعا می‌شود از صلیب مسیح برداشته شده و حاوی خون و ذراتی از استخوان اوست.
فضای ناخوشایند و ظالمانه‌ای که در فیلم «معصوم» به تصویر کشیده شده، به کمک جلوه‌های بصری تقویت می‌شود. سبک زیبا و گوتیک فیلم که در یک ساختمان مذهبی رومی فیلم‌برداری شده، تکمیل‌کننده روایت معصومیت فاسد است. موهان به طور مؤثری از نماهای اول شخص در نزدیکی پایان فیلم استفاده می‌کند تا ما را وادار کند دیدگاه خواهر سیسیلیا را با قرار دادن خودمان به جای او، درک کنیم.
- داستان تأمل‌برانگیز
- بازی خوب سیدنی سوئینی
- نپرداختن به عناصر ترسناک موجود در داستان
- ضعف‌های جزئی فیلم‌نامه
«معصوم» از نظر داستان‌گویی و فیلم‌نامه بهترین فیلم ژانر وحشت مذهبی نیست، اما بازی خیره‌کننده سیدنی سوئینی و کارگردانی موهان، آن را به یکی از هیجان‌انگیزترین فیلم‌های سینمای وحشت اخیر تبدیل کرده است. این فیلم تعادل بسیار خوبی از سکانس‌های ترسناک ماهرانه و نقدهای اجتماعی مرتبط ایجاد کرده. مخاطبان چه قرار باشد «معصوم» را به چیزی متهم کنند و چه قرار باشد جسارت آن را ستایش کنند، به هر حال پس از تماشای فیلم درباره آن حرف خواهند زد. چرا که «معصوم» یک فیلم تأمل‌برانگیز و عمیق است. وحشت واقعی داستان نیز از فکر کردن به آن نشأت می‌گیرد، نه از صحنه‌هایی که در فیلم دیده می‌شود.
شناسنامه فیلم «معصوم» (Immaculate)
کارگردان: مایکل موهان
نویسنده: اندرو لوبل
بازیگران: سیدنی سوئینی، آلوارو مورته، بندتا پورکارولی، دونا رومانو، جورجو کولانجلی، سیمونا تاباسکو
محصول: ۲۰۲۴، آمریکا
امتیاز IMBD به فیلم: ۵.۹ از ۱۰
امتیاز راتن‌تومیتوز به فیلم: 72%
منبع: دیجی‌کالا مگ
