آیا ممکن است با ویتامین مسموم شوید؟

ویتامین‌ها برای سلامتی ضروری هستند. اما بدن فقط به مقدار کمی ویتامین نیاز دارد که معمولا بیشتر افراد می‌توانند با رژیم غذایی ویتامین مورد نیاز خود را دریافت کنند. زیاده‌روی در مصرف ویتامین‌ها به «هیپرویتامینوز» (Hypervitaminosis) یا «مسمومیت با ویتامین» منجر شده و مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد می‌کند. مسمومیت با ویتامین از طریق مصرف غذاها تقریباً غیرممکن است. اما استفاده از دوزهای بالای مکمل می‌تواند به بروز چنین مشکلی منجر ‌شود. مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین بخشی از برنامه‌ی روزانه‌ی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است.

اگرچه دستورالعمل مصرف روی بسته‌‌ی مکمل‌های غذایی درج شده، اما بسیاری از افراد بیش از مقادیر توصیه شده از آن‌ها استفاده می‌کنند. چون در فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی با حجم زیادی از اطلاعات روبرو می‌شوند که به آن‌ها می‌گوید مصرف دوزهای بالای ویتامین‌ها برای سلامتی مفید است. این در حالی است که زیاده‌روی در مصرف بعضی از مواد مغذی می‌تواند خطرناک باشد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، درباره‌ی ایمنی مصرف ویتامین‌ها و همچنین علائم مسمومیت با ویتامین صحبت می‌کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

• انواع ویتامین‌های ضروری برای بدن را بشناسید

چه تفاوتی بین ویتامین‌های محلول در آب و ویتامین‌های محلول در چربی وجود دارد؟

۱۳ ویتامین شناخته شده به ۲ دسته‌ی محلول در چربی و محلول در آب تقسیم می‌شوند.

ویتامین‌های محلول در آب

ویتامین‌های محلول در آب به‌راحتی از بدن دفع شده و بیشتر آن‌ها در بافت‌های بدن ذخیره نمی‌شوند. تعداد این ویتامین‌ها از ویتامین‌های محلول در چربی بیشتر است. ویتامین‌های محلول در آب شامل ویتامین C و ۸ ویتامین گروه B می‌شوند:

• ویتامین B1 (تیامین)
• ویتامین B2 (ریبوفلاوین)
• ویتامین B3 (نیاسین)
• ویتامین B5 (اسید پانتوتنیک)
• ویتامین B6 (پیریدوکسین)
• ویتامین B7 (بیوتین)
• ویتامین B9 (فولات)
• ویتامین B12 (کوبالامین)

ویتامین‌های محلول در آب به‌جای آنکه در بدن ذخیره شوند، از طریق ادرار دفع می‌شوند. به همین دلیل، حتی اگر در دوزهای بالا مصرف شوند، مشکلات کمتری را برای فرد ایجاد می‌کنند. با این حال، مصرف بسیار بالای بعضی از این ویتامین‌ها می‌تواند عوارض جانبی خطرناکی را به‌دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، مسمومیت با ویتامین B6 به‌مرور زمان به آسیب های جبران‌ناپذیر عصبی منجر می‌شود. همچنین زیاده‌روی در مصرف ویتامین B3 ( بیش از ۲ گرم در روز) می‌تواند باعث آسیب کبدی شود.

ویتامین‌های محلول در چربی

برخلاف ویتامین‌های محلول در آب، ویتامین‌های محلول در چربی در آب حل نشده و به‌راحتی در بافت‌های بدن شما ذخیره می‌شوند. ۴ ویتامین محلول در چربی وجود دارد:

• ویتامین A
• ویتامین D
• ویتامین E
• ویتامین K

با توجه به اینکه ویتامین‌های محلول در چربی می‌توانند در بدن ذخیره شوند، این مواد مغذی بیشتر از ویتامین‌های محلول در آب به مسمومیت منجر می‌شوند. مصرف بیش از حد ویتامین A ، D یا E می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی مهمی شود. اما به نظر می‌رسد که مصرف دوزهای بالای ویتامین K نسبتاً بی‌ضرر است. به همین دلیل است که «حد بالای دریافت» (UL) برای این ماده‌ی مغذی تعیین نشده است. UL حداکثر میزان مصرف روزانه را که تقریباً برای تمام افراد جامعه بی‌خطر است، نشان می‌دهد.

مسمومیت با ویتامین چه عواقبی برای سلامتی دارد؟

هنگامی که ویتامین‌ها را به‌طور طبیعی از طریق غذاها دریافت می‌کنید، بعید است که این مواد مغذی حتی در مقادیر زیاد باعث آسیب شوند. با این حال، هنگامی که آن‌ها را به شکل مکمل و در دوزهای بالا مصرف می‌کنید، ممکن است دچار پیامدهای منفی شوید.

• آیا مصرف مکمل قبل از تمرین در کیفیت ورزش مؤثر است؟

عوارض ناشی از زیاده‌روی در مصرف ویتامین‌های محلول در آب

در صورت مصرف بیش از حد، بعضی از ویتامین‌های محلول در آب می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند که تعدادی از آن‌ها خطرناک هستند. در بین ویتامین‌های محلول در آب، ویتامین K و بعضی ویتامین‌های گروه B شامل ویتامین‎‌های B1، B2، B5، B7 و B12 باعث مسومیت نشده و بنابراین فاقد UL هستند. با این حال، حتی این دسته از ویتامین‌ها هم ممکن است با داروها تداخل داشته یا نتایج آزمایش‌های تشخیصی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، باید در مصرف همه‌ی مکمل‌های غذایی احتیاط کرد.

ویتامین‌های محلول در آب که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم، دارای UL هستند. چون در دوزهای بسیار بالا می‌توانند به مسمومیت با ویتامین منجر شده و عوارض جانبی ایجاد کنند:

• ویتامین C: اگرچه ویتامین C سمیت نسبتاً کمی دارد، اما در دوزهای بالا می‌تواند باعث اختلالات گوارشی از جمله اسهال، حالت تهوع و استفراغ شود. مصرف بیش از ۶ گرم در روز ویتامین C به بروز میگرن منجر می‌شود.
• ویتامین B3 (نیاسین): نیاسین به ۲ شکل اسید نیکوتینیک و نیکوتینامید یافت می‌شود. هنگامی که این ویتامین به شکل اسید نیکوتینیک و در دوزهای ۳-۱ گرم در روز مصرف می‌شود، می‌تواند باعث افزایش فشار خون، درد شکم، اختلال بینایی و آسیب کبدی شود.
• ویتامین B6 (پیریدوکسین): مصرف بیش از حد ویتامین B6 در طولانی مدت باعث علائم عصبی شدید، ضایعات پوستی، حساسیت به نور، حالت تهوع و سوزش سر دل می‌شود. بعضی از این علائم با مصرف ۶-۱ گرم در روز ویتامین B6 رخ می‌دهند.
• ویتامین B9 (فولات): زیاده‌روی در مصرف فولات (اسید فولیک) به شکل مکمل ممکن است بر عملکرد ذهنی و سیستم ایمنی بدن تأثیر منفی گذاشته و کمبود شدید ویتامین B12 را پنهان کند.

توجه داشته باشید که این‌ها عوارضی هستند که افراد سالم هنگام مصرف دوزهای بالای ویتامین‌ها تجربه می‌کنند. ممکن است افراد بیمار واکنش‌های جدی‌تری به مصرف بیش از حد یک ویتامین نشان دهند. به عنوان مثال، بعید است که ویتامین C باعث مسمومیت افراد سالم شود؛ اما در مبتلایان به هموکروماتوز (Hemochromatosis) می‌تواند به آسیب بافت و ناهنجاری‌های کشنده‌ی قلبی منجر شود. در بیماران مبتلا به هموکروماتوز، مقدار زیادی آهن در اندام‌های مختلف بدن انباشته می‌شود.

عوارض ناشی از زیاده‌روی در مصرف ویتامین‌های محلول در چربی

ویتامین‌های محلول در چربی در بافت‌های بدن ذخیره می‌شوند. بنابراین، در دوزهای بالا به‌ویژه در طولانی مدت می‌توانند آسیب‌های بسیار بیشتری را ایجاد کنند. به غیر از ویتامین K  که پتانسیل کمی برای مسمومیت دارد، مصرف زیاد ۳ ویتامین محلول در چربی باقیمانده برای سلامتی مضر است. در ادامه، به بعضی از عوارض مسمومیت با ویتامین A، ویتامین D و ویتامین E اشاره می‎‌کنیم:

• ویتامین A: مصرف زیاد غذاهای غنی از ویتامین A می‌تواند باعث مسمومیت شود. با این حال، معمولا این اتفاق با مصرف مکمل‌ها رخ می‌دهد. مسمومیت با ویتامین A باعث بروز مشکلاتی مثل حالت تهوع، افزایش فشار داخل جمجمه، کما و حتی مرگ می‌شود.
• ویتامین D: مسمومیت ناشی از مصرف دوزهای بالای مکمل ویتامین D به علائم خطرناکی از جمله کاهش وزن، کاهش اشتها و نامنظم شدن ضربان قلب منجر می‌شود. علاوه بر این، زیاده‌روی در مصرف مکمل این ویتامین میزان کلسیم خون را افزایش داده و از این طریق باعث آسیب اندام‌های بدن می‌شود.
• ویتامین E: مکمل‌های ویتامین E در دوزهای بالا فرآیند انعقاد خون را مختل می‌کنند. درنتیجه، احتمال خونریزی و سکته‌ی مغزی هموراژیک را افزایش می‌دهند. سکته‌ی مغزی هموراژیک به دلیل پاره شدن عروق مغز رخ می‌دهد.

اگرچه ویتامین K پتانسیل کمی برای ایجاد مسمومیت دارد، اما می‌تواند با داروهای خاصی مانند وارفارین و آنتی بیوتیک‌ها تداخل داشته باشد.

• ۹ مکمل عالی برای تقویت سیستم ایمنی بدن

آیا مسمومیت با ویتامین می‌تواند کشنده باشد؟

اگرچه مرگ در اثر مصرف بیش از حد ویتامین‌ها بسیار نادر است، اما مواردی از مرگ در این زمینه گزارش شده است. به عنوان مثال، مصرف بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم ویتامین A در یک وعده باعث مسمومیت می‌شود. مسمومیت با ویتامین A می‌تواند به عوارض جدی مانند افزایش فشار مایع نخاعی، کما و آسیب اندام‌ها منجر شده و موجب مرگ شود. علاوه بر این، در طولانی مدت مصرف دوزهای بسیار بالای ویتامین D (بیش از ۵۰ هزار واحد بین‌المللی در روز) باعث افزایش سطح کلسیم خون (هایپرکلسمی) و مرگ می‌شود.

زیاده‌روی در مصرف سایر ویتامین‌ها هم می‌تواند عوارض جانبی جدی داشته و باعث آسیب کبد شود. یک گزارش نشان می‌دهد که مصرف دوزهای بسیار بالای ویتامین B3 به اسیدوز متابولیک (تجمع اسید در مایعات بدن) و همچنین نارسایی حاد کبد منجر می‌شود که هر دو می‌توانند کشنده باشند. به خاطر داشته باشید که این عوارض جانبی بالقوه کشنده با مصرف دوزهای بسیار بالای ویتامین‌ها رخ می‌دهند. با این حال، همیشه باید هنگام مصرف هر نوع مکمل غذایی احتیاط کرد.

چگونه می‌توانیم به‌طور ایمن از ویتامین‌ها استفاده کنیم؟

بهترین راه برای دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدن، استفاده از رژیم غذایی مناسب است. با این حال، بسیاری از افراد به دلایل مختلف به مکمل‌های حاوی ویتامین نیاز دارند. افزایش سن، اختلالات ژنتیکی، بعضی بیماری‌ها و نوع رژیم غذایی ازعواملی هستند که می‌توانند نیاز به بعضی از مواد مغذی را افزایش دهند. خوشبختانه مصرف مکمل‌های غذایی تا زمانی که با احتیاط  انجام شود، بی‌خطر است.

در جدول زیر هم «مقدار توصیه شده برای مصرف روزانه» (RDI) و هم «حد بالای دریافت» (UL) برای ویتامین‌های محلول در چربی و محلول در آب ذکر شده است. RDI  میزان نیاز بدن به هر ماده‌ی مغذی را نشان می‌دهد. UL بالاترین میزان دریافت روزانه‌ی یک ماده‌ی مغذی است که هیچ عارضه‌ای برای افراد سالم ایجاد نمی‌کند:

با توجه به احتمال مسمومیت توصیه نمی‌شود که از ویتامین‌ها بیش از UL مشخص شده استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که در شرایط خاص ممکن است پزشک مصرف مکمل در مقادیر بیش از UL را تجویز کند. به عنوان مثال، کمبود ویتامین D با تزریق دوز بالای ویتامین D یا خوردن مکمل‌هایی که بیش از ۵۰ هزار واحد بین‌المللی ویتامین D دارند، درمان می‌شود. این مقادیر در مقایسه با UL مشخص شده برای این ویتامین بسیار بیشتر هستند.

اگرچه روی بسته‌‌ی مکمل‌های غذایی توصیه‌هایی درباره‌ی میزان مصرف روزانه‌ی ویتامین ارائه می‌شود، اما میزان نیاز افراد مختلف با هم متفاوت است. چنانچه درباره‌ی دوز مصرفی ویتامین‌ها سؤالی دارید، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

• چطور ویتامین و مکمل غذایی مناسب خود را انتخاب کنیم؟

کلام پایانی

بیشتر افراد بدون آنکه به مشکلی دچار شوند از مکمل‌های حاوی ویتامین استفاده می‌کنند. با این حال، احتمال مصرف بیش از حد ویتامین‌ها و بروز عوارض جانبی وجود دارد. مسمومیت با ویتامین می‌تواند به عوارض جدی و حتی در موارد نادر به مرگ منجر شود. به همین دلیل، مهم است که از مکمل‌های غذایی با احتیاط استفاده کنید. علاوه بر این، اگر درباره‌ی میزان مصرف مکمل سؤالی دارید، آن را با پزشک یا متخصص تغذیه در میان بگذارید.

منبع: healthline