افزایش کلسیم خون نشانه‌ی چیست و چه تأثیری روی سلامتی دارد؟
اصطلاح هیپرکلسمی به افزایش کلسیم خون اشاره دارد و معمولاً نتیجه‌ی فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید است. از سایر علل احتمالی این مشکل می‌توان به افزایش بیش از حد ویتامین D، مصرف بعضی داروها و ابتلا به بعضی‌بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان اشاره کرد.
کلسیم یک ماده‌ی معدنی ضروری است که بدن برای انجام بسیاری از وظایف خود به آن نیاز دارد. این ماده‌ی مغذی به ساخت استخوان‌ها و دندان‌های قوی کمک می‌کند و در عین حال در حفظ سلامت عضلات، اعصاب و قلب نقش دارد. همان‌طور که کاهش کلسیم در بدن برای سلامتی مضر است، افزایش بیش از حد آن هم مشکل‌ساز بوده و باعث تضعیف استخوان‌ها، ابتلا به سنگ کلیه و اختلال عملکرد قلب و مغز می‌شود.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی علائم، علل و عوارض هیپرکلسمی می‌پردازیم و نحوه‌ی تشخیص و درمان آن را توسط پزشک توضیح می‌دهیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
هیپرکلسمی چیست؟
غدد پاراتیروئید مسؤول کنترل سطح کلسیم خون هستند. این چهار غده‌ی کوچک در پشت غده‌ی تیروئید قرار دارند و زمانی که بدن به کلسیم نیاز دارد، هورمون پاراتورمون (PTH) را ترشح می‌کنند. ترشح این هورمون باعث ارسال پیام به اندام‌های زیر می‌شود:
- استخوان‌ها برای آزاد کردن کلسیم در خون
- کلیه‌ها برای کاهش دفع کلسیم در ادرار
- کلیه‌ها برای فعال کردن ویتامین D تا دستگاه‌ی گوارش بتواند کلسیم بیشتری جذب کند
PTH به بدن کمک می‌کند تا میزان کلسیمی که از روده، کلیه‌ها و استخوان‌ها وارد جریان خون می‌شود را کنترل کند. معمولاً PTH هنگامی که سطح کلسیم خون کم می‌شود، افزایش می‌یابد و زمانی که سطح کلسیم بالا می‌رود، کاهش پیدا می‌کند.
فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید یا ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای می‌تواند تعادل کلسیم را مختل کند. اگر سطح کلسیم خیلی بالا باشد، پزشک مشکل فرد را هیپرکلسمی تشخیص می‌دهد. این وضعیت عملکردهای بدن را مختل می‌کند و به بروز مشکلات زیر منجر می‌شود:
- تأثیر منفی روی سلامت استخوان‌ها
- پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
- سنگ کلیه
- عملکرد غیرطبیعی قلب و مغز
سطوح بسیار بالای کلسیم خون می‌تواند خطرناک باشد.
علائم افزایش کلسیم خون
هیپرکلسمی خفیف ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند، اما موارد شدیدتر آن با علائم زیر همراه است:
- تشنگی بیش از حد و تکرر ادرار: افزایش کلسیم خون باعث افزایش فعالیت کلیه‌ها می‌شود. درنتیجه، ممکن است فرد دچار تکرر ادرار شود که این وضعیت می‌تواند به کم‌آبی بدن و افزایش تشنگی منجر شود.
- معده درد و مشکلات گوارشی: بالا بودن کلسیم خون می‌تواند باعث ناراحتی معده، درد شکم، حالت تهوع، استفراغ و یبوست شود.
- درد استخوان‌ها و ضعف عضلانی: هیپرکلسمی باعث می‌شود استخوان‌ها کلسیم زیادی آزاد کنند. فعالیت غیرطبیعی استخوان به درد و ضعف عضلانی منجر می‌شود.
- گیجی، بی‌حالی و خستگی: وجود کلسیم بیش از حد در خون روی مغز تأثیر می‌گذارد و این علائم را ایجاد می‌کند.
- اضطراب و افسردگی: هیپرکلسمی ممکن است روی سلامت روان تأثیر بگذارد.
- فشار خون بالا و ریتم غیرطبیعی قلب: سطوح بالای کلسیم می‌تواند فشار خون را افزایش دهد و منجر به ناهنجاری‌های الکتریکی شود که ریتم قلب را تغییر داده و آن را تحت فشار قرار می‌دهند.
دلایل هیپرکلسمی
بیماری‌های زمینه‌ای مختلف و عوامل دیگر می‌توانند باعث افزایش کلسیم خون شوند، از جمله:
۱. پرکاری غدد پاراتیروئید
غدد پاراتیروئید سطح کلسیم خون را کنترل می‌کنند. بنابراین، افزایش فعالیت آن‌ها باعث هیپرکلسمی می‌شود. بزرگ شدن این غدد یا تشکیل توده‌های غیرسرطانی در آن‌ها باعث افزایش فعالیت‌شان می‌شود.
فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید که هیپرپاراتیروئیدیسم نامیده می‌شود، شایع‌ترین علت هیپرکلسمی است. معمولاً پزشکان پرکاری پاراتیروئید را در افراد ۵۰ تا ۶۰ ساله تشخیص می‌دهند. شیوع این مشکل در زنان در مقایسه با مردان سه تا چهار برابر بیشتر است.
۲. افزایش بیش از حد ویتامین D
ویتامین D باعث جذب کلسیم در روده می‌شود و اجازه می‌دهد این ماده‌ی مغذی وارد جریان خون شود. معمولاً بدن فقط ۱۰ تا ۲۰ درصد کلسیم موجود در رژیم غذایی را جذب می‌کند و مابقی کلسیم از طریق مدفوع دفع می‌شود. با این حال، افزایش بیش از حد ویتامین D باعث می‌شود بدن کلسیم بیشتری جذب کند و فرد دچار هیپرکلسمی شود.
بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که مکمل‌‌درمانی با دوز بالای ویتامین D، پتانسیل ایجاد هیپرکلسمی را دارد. پزشکان این مکمل‌ها را برای کمک به درمان ام اس (MS) و سایر بیماری‌ها توصیه می‌کنند. دوز بالا به معنی دریافت حداقل ۴ هزار واحد بین‌المللی (IU) ویتامین D در روز است. بزرگسالان روزانه به ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین D نیاز دارند.
۳. سرطان
بعضی از انواع سرطان ممکن است باعث هیپرکلسمی شوند. سرطان‌هایی که معمولاً به بروز این وضعیت منجر می‌شوند عبارتند از:
- سرطان ریه
- سرطان سینه
- سرطان خون
اگر سرطان متاستاز دهد و به استخوان گسترش پیدا کند، خطر هیپرکلسمی افزایش می‌یابد.
۴. سایر بیماری‌ها
سایر شرایطی که ممکن است باعث افزایش کلسیم خون شوند عبارتند از:
- بیماری سل
- سارکوئیدوز
- بیماری تیروئید
- بیماری مزمن کلیوی
- بیماری غده‌ی فوق کلیوی
- عفونت‌های قارچی شدید
۵. کاهش تحرک
افرادی که برای مدت طولانی قادر به حرکت کردن نیستند، ممکن است در معرض خطر هیپرکلسمی قرار داشته باشند. زمانی که استخوان‌ها کار کمتری برای انجام دادن دارند، ضعیف شده و کلسیم بیشتری را وارد جریان خون می‌کنند.
۶. کم‌آبی شدید بدن
در افرادی که به شدت دچار کم‌آبی هستند، آب کمتری در خون وجود دارد که این موضوع می‌تواند غلظت کلسیم را افزایش دهد. معمولاً به محض اینکه فرد به اندازه‌ی کافی آب و مایعات دریافت می‌کند، این عدم تعادل برطرف می‌شود.
رابطه‌ی بین کم‌آبی و کلسیم خون دوطرفه است و در بعضی موارد، سطوح بالای کلسیم می‌تواند به کم‌آبی شدید بدن منجر شود. به همین دلیل، برای پزشکان مهم است که تشخیص دهند کدامیک اول رخ داده است: افزایش سطح کلسیم یا کم‌آبی.
۷. داروها
بعضی از داروها می‌توانند باعث تحریک بیش از حد غدد پاراتیروئید و درنتیجه افزایش کلسیم خون شوند. یکی از این داروها لیتیوم (Lithium) است که گاهی اوقات افراد برای درمان اختلال دوقطبی از آن استفاده می‌کنند.
عوارض افزایش کلسیم خون
اگر هیپرکلسمی درمان نشود، به بروز مشکلات زیر منجر می‌شود:
پوکی استخوان
در بیشتر موارد، کلسیم اضافی خون از استخوان‌ها خارج می‌شود که این وضعیت با گذشت زمان باعث نازک شدن یا کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شود. ترشح مداوم کلسیم خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. افراد مبتلا به پوکی استخوان در معرض خطرات زیر قرار دارند:
- شکستگی استخوان
- از کارافتادگی یا ناتوانی قابل توجه
- از دست دادن استقلال
- عدم تحرک برای طولانی‌مدت
- خمیدگی ستون فقرات
- کوتاهی قد با گذشت زمان
سنگ کلیه
در افراد مبتلا به هیپرکلسمی احتمال ایجاد کریستال‌های کلسیم در کلیه‌ها افزایش می‌یابد. این کریستال‌ها می‌توانند با هم ترکیب شده و به سنگ کلیه تبدیل شوند که اغلب بسیار دردناک است و می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی کلیه شود.
نارسایی کلیه
با گذشت زمان، هیپرکلسمی شدید عملکرد صحیح کلیه‌های بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درنتیجه، کارآیی کلیه‌ها در پاکسازی خون، تولید ادرار و حذف مؤثر مایعات از بدن کمتر می‌شود. به این وضعیت نارسایی کلیه می‌گویند.
ضربان قلب نامنظم
وقتی ایمپالس‌های الکتریکی از قلب عبور می‌کنند و باعث انقباض آن می‌شوند، قلب می‌تپد. کلسیم در تنظیم این فرآیند نقش دارد و به همین دلیل افزایش آن می‌تواند باعث نامنظم شدن ضربان قلب شود.
تشخیص علت هیپرکلسمی
هر فردی که علائم هیپرکلسمی را تجربه می‌کند باید با پزشک صحبت کند. پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند و بر اساس نتایج آن علت بروز این مشکل را تشخیص می‌دهد. ممکن است افراد مبتلا به هیپرکلسمی خفیف هیچ علامتی نداشته باشند و پزشک به‌طور تصادفی در زمان چکاپ و انجام آزمایش خون روتین این بیماری را تشخیص دهد.
با آزمایش خون سطح کلسیم و هورمون پاراتورمون در خون اندازه‌گیری می‌شود. نتایج این آزمایش نشان‌دهنده‌ی عملکرد بعضی از سیستم‌های بدن از جمله خون و کلیه‌ها است. پس از تشخیص هیپرکلسمی ممکن است پزشک برای بررسی دقیق‌تر سایر روش‌های تشخیصی را هم توصیه کند، مانند:
- الکتروکاردیوگرام (EKG) یا نوار قلب برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب
- تصویربرداری از قفسه‌ی سینه با اشعه‌ی ایکس برای بررسی سرطان ریه یا عفونت
- ماموگرافی برای بررسی سرطان سینه
- سی تی اسکن (CT) یا ام آر آی (MRI) برای بررسی ساختار و اندام‌های بدن
- جذب‌سنجی اشعه‌ی ایکس با انرژی دوگانه که معمولاً به‌عنوان اسکن DEXA شناخته می‌شود، برای اندازه‌گیری تراکم استخوان
درمان افزایش کلسیم خون
ممکن است افراد مبتلا به هیپرکلسمی خفیف به درمان نیاز نداشته باشند و سطح کلسیم خون به‌مرور زمان به حالت عادی برگردد. با این حال، لازم است پزشک سطح کلسیم خون و سلامت کلیه‌ها را تحت نظر داشته باشد.
اگر سطح کلسیم به افزایش خود ادامه دهد یا خودبه‌خود بهبود نیابد، احتمالاً پزشک آزمایش‌های بیشتری را توصیه می‌کند. برای افراد مبتلا به هیپرکلسمی شدید، کشف علت بروز این مشکل مهم است. همچنین ممکن است پزشک درمان‌هایی را برای کمک به کاهش سطح کلسیم و جلوگیری از عوارض آن پیشنهاد دهد. معمولاً این درمان‌ها شامل مایعات داخل وریدی و داروهایی مانند کلسی تونین (Calcitonin) یا بیس فسفونات‌ها (Bisphosphonates) می‌شود.
اگر هیپرکلسمی به دلیل فعالیت زیاد غدد پاراتیروئید، افزایش بیش از حد ویتامین D یا سایر بیماری‌ها باشد، پزشک بیماری زمینه‌ای را هم درمان می‌کند. در صورتی که توده‌های غیرسرطانی روی غدد پاراتیروئید تشکیل شده باشند، برای برداشتن آن‌ها به جراحی نیاز است.
پیشگیری از هیپرکلسمی
اصلاح سبک زندگی می‌تواند به متعادل نگه داشتن سطح کلسیم و حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند. این اصلاحات عبارتند از:
- نوشیدن آب زیاد: دریافت کافی مایعات و هیدراته ماندن می‌تواند سطح کلسیم خون را کاهش دهد و به جلوگیری از تشکیل سنگ در کلیه‌ها کمک کند.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن سرعت از دست دادن استخوان را افزایش می‌دهد و ترک آن علاوه بر بهبود سلامت استخوان‌ها، خطر ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
- ورزش و تمرینات قدرتی: تمرینات مقاومتی استحکام استخوان‌ها را افزایش داده و به حفظ سلامت آن‌ها کمک می‌کنند.
- مصرف صحیح داروها و مکمل‌ها: پیروی از دستورالعمل‌های پزشکی می‌تواند از دریافت بیش از حد ویتامین D و ایجاد هیپرکلسمی جلوگیری کند.
کلام پایانی
هیپرکلسمی به معنی افزایش کلسیم خون است. گاهی اوقات، این مشکل بدون علامت است و پزشک بروز آن را هنگام چکاپ و انجام سایر آزمایش‌ها تشخیص می‌دهد. اما در موارد شدید، بیمار علائمی مانند تکرر ادرار، تشنگی زیاد، ریتم غیرطبیعی قلب و مشکلات گوارشی را تجربه می‌کند. علل احتمالی هیپرکلسمی شامل فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید، مصرف بعضی داروها، دریافت بیش از حد ویتامین D و سرطان می‌شود.
درمان افزایش کلسیم خون به شدت و علت بروز آن بستگی دارد. ممکن است هیپرکلسمی خفیف به درمان نیاز نداشته باشد و خودبه‌خود برطرف شود. با این حال اگر مشکل جدی‌تر باشد، پزشک برای کاهش سطح کلسیم و درمان علت زمینه‌ای آن دارو تجویز می‌کند. اگر علائم هیپرکلسمی را تجربه کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. درمان به موقع این بیماری می‌تواند از بروز عوارض آن جلوگیری کند.
منبع: medicalnewstoday
