UEFI چیست و چه تفاوتی با BIOS کامپیوتر دارد؟
در سال ۲۰۱۷، اینتل برنامه‌های خود را برای جایگزین کردن BIOS کامپیوتر با UEFI اعلام کرد و سپس باقی شرکت‌ها هم به این سمت حرکت کردند. به همین خاطر BIOS یک فناوری قدیمی محسوب می‌شود که تا حد زیادی کنار گذاشته شده است. اما UEFI دقیقا چیست و چه مزایایی نسبت به BIOS دارد؟
BIOS و UEFI چه کاری انجام می‌دهند؟
هم UEFI و هم BIOS نرم‌افزارهای سطح پایینی هستند که بعد از روشن شدن سیستم و قبل از بالا آمدن سیستم‌عامل، فعالیت خود را آغاز می‌کنند. در این میان با وجود شباهت قابلیتهای هر دو رویکرد، UEFI یک قابلیت مدرن‌تر محسوب می‌شود که از هاردهای بزرگ‌تر، سرعت بوت بیشتر، امکانات امنیتی جذاب‌تر و البته ماوس و گرافیک جذاب‌تری بهره می‌برد.
با وجود اینکه کامپیوترها و لپ‌تاپ‌های جدید از UEFI بهره میبرند، ولی ممکن است شرکت‌های سازنده برای جلوگیری از سردرگمی کاربران، همچنان از عبارت BIOS برای این قابلیت استفاده کنند.
BIOS چیست؟
BIOS مخفف عبارت Basic Input-Output system است. همانطور که گفتیم، یک نرم‌افزار سطح پایین محسوب می‌شود که این نرم‌افزار در یکی چیپ‌های مادربرد قرار دارد. زمانی که سیستم را روشن می‌کنید، وظیفه‌ی اصلی BIOS فعال کردن قطعات سخت‌افزاری است تا از عملکرد درست آن‌ها مطمئن شود. سپس نوبت به فعال‌سازی bootloader می‌رسد تا ویندوز یا هر سیستم‌عامل دیگری اجرا شود.
در محیط BIOS می‌توانید تنظیمات مختلفی را تغییر دهید. از تنظیمات مربوط به عملکرد سخت‌افزار گرفته تا تعیین چینش مواردی که در اولویت بوت سیستم قرار می‌گیرند. با توجه به مدل لپ‌تاپ یا مادربرد کیس، برای دسترسی به این محیط باید از کلید متفاوتی در کیبورد استفاده کنید. اما در بیشتر اوقات یکی از کلیدهای Esc، F2، F10 یا Delete برای این کار استفاده می‌شود. زمانی هم که تنظیمات را تغییر می‌دهید و آن را ذخیره می‌کنید، این تنظیمات در خود مادربرد ذخیره می‌شود. بنابراین بعد از خاموش و روشن شدن سیستم هم این تنظیمات پابرجا می‌مانند.
BIOS قبل از اینکه درگیر فرایند بوت شدن سیستم شود، پروسه‌ای موسوم به POST را پشت سر می‌گذارد. در این پروسه، قطعات سخت‌افزاری مورد بررسی قرار می‌گیرند تا از کارکرد درست آن‌ها مطمئن شود. اگر مشکلی در این قطعات وجود داشته باشد، در مانیتور با پیام‌های خطا یا بوق‌های هشدار روبرو می‌شوید. هم برای این پیام‌ها و هم برای بوق‌ها می‌توانید در اینترنت جستجو کنید تا ببینید هرکدام از آن‌ها چه معنایی دارند. بعد از اینکه فرایند POST تمام شد، BIOS به دنبال MBR می‌گردد تا از طریق آن bootloader اجرا شود.
چرا BIOS دیگر استفاده نمی‌شود؟
واقعیت این است که BIOS یک فناوری بسیار قدیمی محسوب می‌شود و حتی کامپیوترهای مبتنی بر سیستم‌عامل MS-DOS در دهه ۸۰ میلادی هم از BIOS استفاده می‌کردند. البته طبیعتا به مرور زمان BIOS بهبودهایی داشته و افزونه‌هایی را برای افزایش قابلیت‌ها دریافت کرده است. اما روی هم رفته با وجود اینکه از دهه ۸۰ میلادی انواع فناوری‌های مربوط به کامپیوتر با پیشرفت‌های شگفت‌انگیزی روبرو شده‌اند، ولی BIOS نسبت به دیگر فناوری‌ها پیشرفت چشمگیری نداشته است.
به همین خاطر BIOS همچنان محدودیت‌های زیادی دارد. به عنوان مثال برای بوت کردن سیستم فقط می‌تواند از درایوهای با ظرفیت کمتر از ۲.۱ ترابایت استفاده کند. همچنین BIOS باید در حالت پردازنده ۱۶ بیتی اجرا شود و فقط ۱ مگابایت فضا برای اجرا دارد. در نتیجه برای راه‌اندازی چند قطعه‌ی سخت‌افزاری به طور همزمان با مشکل روبرو می‌شود که این محدودیت به معنای کندتر شدن سرعت بوت سیستم است.
به دلیل همین محدودیت‌ها، شرکت‌های مهم حوزه فناوری سال‌ها به دنبال جایگزین کردن آن بودند. در سال ۱۹۹۸، اینتل کار بر روی فناوری EFI را آغاز کرد و زمانی که اپل در سال ۲۰۰۶ تصمیم گرفت از پردازنده‌های اینتل استفاده کند، به بهره‌گیری از این مشخصه روی آورد. ولی سایر شرکت‌ها از اپل پیروی نکردند.
در نهایت در سال ۲۰۰۷، شرکت‌های مهمی مانند اینتل، AMD و مایکروسافت بر سر یک استاندارد و قابلیت جدید به نام UEFI به توافق رسیدند. به لطف همین تصمیم، در حال حاضر تقریبا تمام کامپیوترهای جدید از UEFI به جای BIOS قدیمی بهره میبرند.
مزایای UEFI
اگر کامپیوتر شما از UEFI پشتیبانی نمی‌کند، به طور نرم‌افزاری نمی‌توانید به بهره‌گیری از آن روی بیاورید و برای استفاده از این مشخصه، چاره‌ای جز خرید سخت‌افزار جدید ندارید. بسیاری از سیستمهای UEFI، می‌توانند محیط BIOS را هم شبیه‌سازی کنند تا برای نصب و اجرای سیستم‌عامل‌های قدیمی که صرفا با BIOS سازگار هستند، مشکلی نداشته باشید.
این فناوری جدید محدودیت‌های BIOS را ندارد. به‌عنوان مثال می‌تواند کامپیوتر را از طریق درایوهای ۲.۲ ترابایتی یا بزرگ‌تر بوت کند زیرا به جای فناوری MBR، از قابلیت پارتیشن‌بندی GPT بهره می‌برد. با توجه به اینکه UEFI از حالت‌های ۳۲ و ۶۴ بیتی پشتیبانی می‌کند، این موضوع به معنای افزایش سرعت بوت است. از سوی دیگر به لطف همین مشخصه، این نرم‌افزار از گرافیک بسیار جذاب‌تری نسبت به BIOS بهره می‌برد و در ضمن از ماوس هم پشتیبانی می‌کند. البته چنین قابلیتی اجباری نیست و برخی کامپیوترها برای UEFI از همان ظاهر مشابه BIOS استفاده می‌کنند.
یکی دیگر از قابلیتهای مهم این فناوری Secure Boot نام دارد که به این معناست سیستم‌عامل را می‌توان از نظر نفوذ بد‌افزار به فرایند بوت بررسی کرد. UEFI می‌تواند به شبکه هم وصل شود تا یک نفر دیگر که دسترسی فیزیکی به کامپیوتر ندارد، قادر به بررسی مشکل باشد ولی برای BIOS چنین قابلیتی وجود ندارد.
به طور کلی UEFI صرفا جایگزین BIOS نیست بلکه میتوانیم آن را یک سیستم‌عامل ساده هم در نظر بگیریم. کامپیوترهای مختلف برای UEFI از رابط‌های کاربری متفاوتی بهره میبرند و با وجود اینکه بنیاد و اساس آن‌ها یکسان است، ولی از نظر ظاهری ممکن است تفاوت‌های زیادی با یکدیگر داشته باشند.
چگونه به UEFI دسترسی داشته باشیم؟
اگر کامپیوتر شما جدید است و به هر دلیلی می‌خواهید از منوی UEFI استفاده کنید، می‌توانید از طریق منوی بوت ویندوز راهی UEFI شوید و دیگر نیازی به فشار دادن کلید خاصی از کیبورد نیست. با توجه به اینکه در سیستمهای جدید بوت شدن سیستم سرعت بالایی دارد، شرکت‌های سازنده نمی‌خواهند سرعت این فرایند را از روی عمد پایین بیاورند تا کاربران فرصت برای راهیابی به UEFI داشته باشند. ولی در این میان همچنان سیستم‌هایی هستند که از این قابلیت هم پشتیبانی می‌کنند و به شما اجازه می‌دهند از طریق فشردن یکی از کلیدهای کیبورد، راهی این منو شوید.
چرا همچنان اصطلاح BIOS به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
با وجود اینکه سالهاست کامپیوترهای جدید از UEFI به جای BIOS استفاده می‌کنند، چرا همچنان بسیاری از کاربران از این مشخصه به عنوان BIOS یاد می‌کنند؟ در این زمینه عوامل زیادی در زمینه‌ی همه‌گیر نشدن اصطلاح UEFI دخیل هستند که در ادامه به تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
- عادت. اصطلاح BIOS دهه‌ها مورد استفاده قرار گرفته و به همین خاطر میلیون‌ها کاربر در سرتاسر جهان به این اصطلاح عادت کرده‌اند.
- BIOS راحت‌تر بیان می‌شود. اصطلاح BIOS برای افراد با زبان‌های مختلف به راحتی بیان می‌شود ولی UEFI دقیقا مشخص نیست که باید به چه شکلی به زبان بیاید. به همین خاطر کاربران ترجیح می‌دهند از همان اصطلاح جا افتاده‌ی قدیمی بهره ببرند.
- سوئیچ از BIOS به UEFI در پشت صحنه و بدون سروصدای خاصی انجام شد. به همین خاطر هیچوقت UEFI در مرکز توجه قرار نگرفت و در نتیجه بسیاری از کاربران معمولی اصلا نمی‌دانند که بین UEFI و BIOS تفاوتی وجود دارد.
به دلیل همین موارد، با وجود اینکه سالهاست در سیستمهای جدید خبر چندانی از BIOS نیست، اما کاربران همچنان به طور گسترده از این اصطلاح استفاده می‌کنند.
منبع: HowToGeek
