راهنمای گام به گام توضیح مفهوم مرگ به کودک
کارشناسان معتقدند، صحبت از مرگ و توضیح مفهوم مرگ برای کودکان در هر سنی حیاتی است. چرا که مفهوم پایان یافتن زندگی گیج کننده است و کودک معمولاً واژگان لازم برای بیان کامل احساس خود را ندارد. ما در این مقاله در تلاشیم تا بیاموزید که چگونه می توانید به آرامی این موضوع را با کودکان نوپا و پیش دبستانی خود مطرح کنید. و همچنین در صورت فقدان خانواده چه کاری باید انجام دهید.
نحوه توضیح مفهوم مرگ به کودکان مهم است
سعی کنید به کودک خود کمک کنید مرگ را قبل از اینکه به طور قابل توجهی زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد درک کند. برای توضیح مفهوم مرگ به کودکان با اشاره به برخی از چرخه های طبیعت شروع کنید. یک مادر تجربه خود را چنین بیان می‌کند: «وقتی دخترم کودک بود، درباره گیاه آپارتمانی‌مان با او صحبت کردم که خشک شد. من به او گفتم، گلدان ما دیگر زنده نیست. او توضیح خواست و من گفتم: «دیگر نمی‌تواند آب بگیرد یا با نور خورشید رشد کند.» من تلاش کردم تا دخترم مطمئن شود گلدانش نمی‌تواند دوباره برگردد؛ زیرا درک ماندگاری مرگ برای خردسالان ساده نیست.
جودیت سیمون پراگر، دکتری، هومیوپات بالینی و همکار کمک‌های اولیه کلامی، پیشنهاد می‌کند که راه‌های دیگر برای توضیح مفهوم مرگ به کودکان را تجربه کنید. نشان دادن پروانه‌ای که در ایوان مرده یا میوه‌ای که تا دیروز تازه بود اما اکنون پوسیده به نظر می‌رسد، راه خوبی است. او خاطرنشان می کند: “حتی حبابی که می‌ترکد می‌تواند نشان دهد که چگونه همه چیز به پایان می‌رسد.”
یک روانشناس کودک به نام شوپن می‌گوید: «هرچه بیشتر در مورد مفهوم مرگ و معنی آن صحبت کنید ممکن است کودک شما کمتر ترسیده و گیج شود. خصوصا وقتی این اتفاق برای یکی از اعضای خانواده رخ می‌دهد، هضم آن برای کودکی که مفهوم مرگ را می‌داند ساده است. همچنین در مورد چرخه زندگی با او صحبت کنید – ما به دنیا می‌آییم، سپس زندگی می‌کنیم، و در نهایت می میریم (و اگر فردی معتقد هستید، می‌توانید به کودک بگویید که بعد از هر مرگی زندگی دیگری وجود دارد) – توضیح مفهوم مرگ به کودکان باعث می‌شود آنها بپذیرند که مرگ هم بخشی از چرخه زندگی است.
درباره توضیح مفهوم مرگ به کودکان صریح باشید
شوپن می‌گوید: «سعی کنید از تعبیرهایی مانند «او در مکان بهتری است» اجتناب کنید، زیرا ممکن است برای کودکان خردسال ترسناک یا گیج کننده باشد. در عوض، با کودک خود در یک مکان آشنا صحبت کنید، جایی که او یک اسباب بازی مورد علاقه خود را در نزدیکی خود دارد تا به او کمک کند احساس راحتی کند. برای زمان توضیح مفهوم مرگ به کودکان برنامه ریزی کنید. سپس، همان‌طور که آنها بازی می کنند، صادق و صریح باشید، حتی اگر ممکن است این صراحت کمی سرد به نظر برسد! مثلا در شرایطی که کودک مادربزرگ یا عمه خود را از دست می‌دهد، می‌توانید بگویید:« مامان جون درگذشت، و این اتفاق همه ما رو ناراحت می‌کنه. وقتی مردم می‌میرند، بدنشون از کار می‌افته و دیگه نمی‌تونند کارهای معمولی مثل خوردن، راه رفتن یا بازی کردن رو انجام بدن. ما هم دیگه هیچ وقت اون‌ها رو کنار خودمون نداریم…»
جیل مک فارلین، مدیر یک سازمان غیرانتفاعی در سالت لیک سیتی که به کودکان کمک می‌کند، پیشنهاد می‌کند که در هنگامی توضیح مفهوم مرگ به کودکان اگر فرزند شما با پرسیدن اینکه آیا بدن فرد قابل تعمیر است، شما را گیر انداخت به او بگویید: «وقتی بدنی از کار می‌افتد، هرگز نمی‌شود دوباره درستش کرد.»
ممکن است کودک نوپای شما به راحتی با مرگ عزیزان و اطرافیان کنار بیاید و هیچ سوالی نداشته باشد. بنابراین اگر کودک شما نسبت به توضیح مفهوم مرگ به کودکان بی‌علاقه به نظر می‌رسد نگران نباشید. در واقع، کودک شما ممکن است در واکنش به مرگ گریه نکند، حتی اگر شما گریه کنید. ایلین کندی مور، دکترای روانشناس، می‌گوید: «کودکان خردسال به اندازه بزرگسالان در درک احساسات قوی نیستند و برای همین مفهوم مرگ را به طور کامل درک نمی‌کنند. به خاطر داشته باشید که کودک شما ممکن است در طول زمان واکنش‌های متفاوتی از خود نشان دهد، مانند زمانی که تعطیلات فرا می‌رسد، بنابراین به نظارت بر امور و حفظ ارتباطات خوب ادامه دهید.»
علاوه بر این، شما همچنین باید برای سوالاتی از کودک در مورد اینکه آیا شما، فرزندتان یا یکی دیگر از عزیزانتان به زودی می‌میرید، آماده باشید. این مساله را با بحث در مورد راه‌هایی که مردم می‌میرند شروع کنید. در توضیح مفهوم مرگ به کودکان از دلایل عمده مرگ و میر بگویید. مثل به طور کلی آن‌هایی که بسیار پیر هستند، بسیار بسیار بیمار هستند، تصادف بدی دارند در خطر مرگ قرار دارند. هنگام بحث درباره مرگ بر اثر بیماری یا کهولت سن، حتماً «بسیار، خیلی» را اضافه کنید، تا بچه‌ها در هنگام سرماخوردگی یا تولد شما نگران نباشند.
در پاسخ به این سوال کودک که قول بده نمیری! هیچ قولی ندهید! اما به طور واقع بینانه خوش بین باشید و بگویید تا جایی که ممکن است برای زندگی برنامه ریزی می‌کنید. بگویید مدام به پزشک مراجعه می‌کنید، سالم زندگی می‌کنید، در رانندگی نهایت دقت را می‌کنید که این اتفاق را تجربه نکنید و اگر کسی را می‌شناسید که به زودی می‌میرد، به کودک بگویید که غم انگیز خواهد بود و با هم از آن عبور خواهید کرد.
در نهایت، مطمئن شوید که کودک شما می‌داند که تقصیر او نیست. کودکان پیش دبستانی تمایل دارند فکر کنند که جهان حول آنها می‌چرخد، بنابراین ممکن است احساس اشتباهی از سرزنش داشته باشند. به فرزندتان اطمینان دهید که آنها کاری نکرده اند و هیچ کس نمی‌تواند جلوی مرگ را بگیرد. باربارا کولوروسو، نویسنده کتاب والدین در خلال بحران می‌گوید: «آنها ممکن است درباره مادربزرگشان فکر بدی کرده باشند، و حالا که او مرده است، می‌ترسند که این اتفاق تقصیر آنها باشد. توضیح دهید که هیچ‌کس کاری نکرده که او را ترک کند و ما نمی‌توانیم او را دوباره برگردانیم.»
صحبت کردن با کودک نوپا درباره مرگ والدین
برای صحبت کردن با کودکان نوپا درباره مرگ والدین باید دقت بیشتری کرد. توضیح مفهوم مرگ به کودکان در دورانی که آنها هنوز دایره لغات محدودی دارند ممکن است ساده نباشد. ما در زیر چند راه‌کار را با شما به اشتراک می‌گذاریم:
چند روز اول را پشت سر بگذارید
بعد از اینکه کسی را که دوستش دارید از دست دادید، سعی کنید تا حد امکان کودک به روال عادی زندگی خود برگردد. مک فارلین می‌گوید که روتین معمولاً برای کودکان خردسال آرامش‌بخش است، بنابراین ممکن است به کاهش برخی از تغییرات رفتاری رایج در آنها کمک کند، مانند رفتارهای احمقانه یا انجام کارهایی برای احساس راحتی مثل مکیدن انگشت.
انتظار داشته باشید که فرزندتان مدام از شما بپرسد که چه اتفاقی افتاده یا چه زمانی پدر، مادر یا مادر بزرگ به خانه برمی‌گردد. دکتر کندی مور می‌گوید: «روز به روز، ممکن است همان سؤالات را از شما بپرسند. “فکر نکنید که آنها به دنبال معنای عمیق تر هستند، اینطور نیست. آنها به شما نیاز دارند که به طور مداوم به سوالات پاسخ دهید، همان‌قدر که دردناک است، به آنها کمک می کند تا بالاخره مفهوم مرگ را درک کنند.”
احساسات خود را پنهان نکنید
و به یاد داشته باشید، هنگام توضیح مفهوم مرگ به کودکان نیازی نیست احساسات خود را از فرزندتان پنهان کنید یا وانمود کنید که اوضاع خوب است – اما به خاطر داشته باشید که بچه‌ها اگر ببینند والدینی که به طور غیر قابل کنترلی تسلی ناپذیر رفتار می‌کند، می‌ترسند. دکتر کندی مور می‌گوید: “اگر آنها گریه شما را دیدند، توضیح دهید که چه احساسی دارید و چرا گریه می‌کنید.همچنین می‌توانید به آنها بگویید گریه راهی برای تسلی روح است. رای مثال، می‌توانید بگویید: من احساس ناراحتی می‌کنم چون دلم برای مادربزرگ تنگ شده .”
سو تفاهم ذهنی کودک را برطرف کنید
در این مدت، ممکن است متوجه شوید که فرزندتان سناریوهایی درباره مرگ انجام در ذهن دارد، که راهی سالم برای پردازش احساسات اوست. دکتر مارگرت نیکلز، مدیر مرکز کودکان و خانواده انستیتو اریکسون، می‌گوید: «بازی کودکان مانند کتابی است که می‌توانید برای درک افکار آنها بخوانید. آنها ممکن است تصورات اشتباهی داشته باشند که شما می‌توانید با توضیح مفهوم مرگ به کودکان آن را حل کنید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما وانمود کند که دارد به عروسک بستنی غذا می‌دهد و ناگهان عروسک مریض می‌شود و می‌میرد، می‌توانید وارد عمل شوید و بگویید: «می‌دانی، قلب عمویت از کار افتاد، زیرا قلبش بیمار بود و پزشکان نمی‌توانستند به او کمک کنند.»
احساس بزرگ برای صحبت با بچه‌های کوچک
وقتی قرار است کودک را به مراسم تلخی مانند دفن عزیزانش ببرید این نکات را به خاطر داشته باشید:
مراسم تشییع جنازه را اداره کنید
شوپن می گوید: «اینکه یک کودک خردسال باید به مراسم خاکسپاری برود یا نه، سوال شماره یک والدین از من است. پاسخ به این سوال مثبت است. اگر بچه‌ای به رفتن ابراز علاقه کند، به او فرصت مواجهه را بدهید. والدین همچنین باید نیازهای شخصی فرزندشان و نحوه تشییع جنازه را در نظر بگیرند. به عنوان مثال، اگر مردم ممکن است به طور غیرقابل کنترل گریه کنند یا احتمال مشاهده جسد وجود دارد، ممکن است حضور در این مراسم برای برخی از بچه‌ها خیلی ترسناک باشد.
اگر فرزندتان در مراسم تشییع جنازه شرکت کرد، از قبل او را برای اینکه ممکن است چه چیزی در انتظارش باشد آماده کنید و در صورت امکان به او حق انتخاب بدهید تا بیشتر احساس کنترل کند. شوپن خاطرنشان می‌کند: « از فرزندتان بپرسید که آیا می‌خواهد چیزی بسازد که بتوان آن را به صورت مجازی به اشتراک گذاشت یا حتی با فردی که دفن می‌شود به خاک سپرد؟ . همچنین، فرد خاصی را تعیین کنید که در صورتی که شما در دسترس نبودید بتواند «فرار» را فراهم کند. یعنی به کودک کمک کند تا هر چه سریع‌تر محل تشییع را ترک کند. این شخص می‌تواند در صورت نیاز فرزند شما را برای پیاده روی به بیرون ببرد. این مساله در توضیح مفهوم مرگ به کودک بسیار کمک کننده است.
پس از تشییع جنازه، به کودک خود کمک کنید تا عزیزتان را به یاد بیاورد. می‌توانید آلبوم عکس آنها را روی میز بگذارید تا وقتی آماده شدید با شما به آن نگاه کنند. کودک شما حتی می‌تواند یادبود خود را بسازد، که ممکن است شامل کشیدن تصاویر شخص، ساختن دفترچه یادداشت یا کاشتن درخت باشد. با وجود اینکه آن شخص رفته است، عزیزانش هنوز او را از طریق عشق و خاطرات در قلب و ذهن خود حمل می‌کنند، بنابراین این راهی است که آنها به «زندگی» ادامه می‌دهند. روند بهبودی احساسات زمان می‌برد، اما شما با هم از آن عبور خواهید کرد.
پیام نادرست به کودک القا نکنید
این متون سطحی و دم دستی ممکن است توضیح ساده‌ای به نظر برسند، اما بچه‌ها احتمالاً آنها را اشتباه تفسیر می کنند. مثلا:
او به خواب رفت و بیدار نشد
مگر اینکه بخواهید فرزندتان تا آخر عمر بیدار بماند، از ارتباط خواب و مرگ خودداری کنید.
خدا به مادر بزرگ نیاز داشت
این باور ممکن است به شما آرامش دهد، اما بچه ها توانایی شناختی برای درک آن را ندارند. اگر به فرزندتان بگویید که خدا عده ای را دوست داشته ومی‌خواست آنها را به بهشت ببرد، ممکن است شروع به بدرفتاری کنند! زیرا می‌ترسند که اگر خیلی خوب باشند، خدا بخواهد آنها را ببرد. در عوض، چیزی مانند اینکه مادر بزرگ حالا در بهشت است را جایگزین کنیم.
بیایید برای او گریه نکنیم
درست برعکس – شما نباید احساسات خود یا فرزندتان را خفه کنید. وقتی جلوی فرزندتان غصه می‌خورید، الگوی رفتاری سالم هستید. علاوه بر این، توضیح دهید که هر گونه احساسی که فرزندتان دارد، از جمله خشم و غم، طبیعی است. افراد می‌توانند چندین احساسات را به طور همزمان داشته باشند (مثل غم و اندوه از دست دادن شخص اما خوشحالی از اینکه رنج آنها به پایان رسیده است). بحث کنید که غم و اندوه یک فرآیند است و غم و اندوه به مرور زمان کاهش می‌یابد.
سخن آخر
توضیح مفهوم مرگ به کودکان بسیار دشوار است، به خصوص در مواقعی که خودتان نیز در غم و اندوه هستید. با این حال، مرگ بخشی از زندگی است و بچه‌ها نیاز دارند تا آن را درک کنند و راه‌های طبیعی برای سوگواری بیابند.
بچه‌های خردسال از همان ابتدا با مفهوم مرگ آشنا می‌شوند، اما درک کامل آن برای آنها دشوار است. آنها ممکن است فکر کنند که مرگ موقتی است یا فرد درگذشته هنوز در جایی دیگر زندگی می‌کند. واکنش‌های آنها به مرگ متفاوت است و ممکن است شامل تغییرات رفتاری یا بازگشت به رفتارهایی که قبلاً از آنها گذشته بود، باشد.
با رسیدن به سن دبستان، بچه‌ها شروع به درک بهتر مرگ می‌کنند و می‌دانند که این اتفاق برای همه ممکن است رخ دهد، اما هنوز فکر نمی‌کنند که مرگ برای آنها هم قابل رخ دادن است، مگر اینکه تجربه شخصی نزدیک به مرگ داشته باشند.
منبع: Parents
