نحوه تعامل با دانش آموز بیش فعال در مدرسه
نحوه تعامل با دانش آموز بیش فعال نیازمند رویکردهایی خاص و به‌روز است که به معلمان کمک می‌کند تا بهترین نتایج را در فرآیند آموزش این دانش‌آموزان به دست آورند. این دانش‌آموزان معمولاً با مشکلاتی در زمینه توجه، تمرکز و سازماندهی مواجه هستند که می‌تواند روند یادگیری آنها را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، معلمان باید از روش‌های مؤثر و سازگار با ویژگی‌های فردی این کودکان استفاده کنند تا بتوانند درک بهتری از مطالب و مشارکت فعال‌تر در کلاس داشته باشند. از جمله این روش‌ها می‌توان به ارائه تکالیف مناسب، استفاده از ابزارهای بصری و ایجاد فرصت‌های مختلف برای تعامل و یادگیری عملی اشاره کرد.
یکی از نکات کلیدی در تعامل با دانش آموز بیش فعال، تمرکز بر جنبه‌های مثبت و تقویت اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان است. معلمان باید با استفاده از بازخوردهای مثبت و ارائه فرصت‌های مختلف برای نشان دادن پیشرفت، انگیزه دانش‌آموزان مبتلا به ADHD را تقویت کنند. علاوه بر این، همکاری نزدیک با والدین این دانش‌آموزان نیز اهمیت بسیاری دارد، چرا که نظارت دقیق‌تر و حمایت‌های منظم در خانه می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر بهبود عملکرد تحصیلی آنان داشته باشد. در این مقاله که از ژورنال ADDitude ترجمه شده است، روش‌های مختلفی برای ایجاد یک محیط آموزشی مناسب برای دانش‌آموزان بیش‌فعال بررسی می‌شود.
روش‌های مؤثر برای آموزش دانش‌آموزان بیش‌فعال (ADHD)
تعامل با دانش آموز بیش فعال نیازمند رویکردهایی خاص و انعطاف‌پذیر است تا بتواند به بهترین نحو ممکن به نیازهای آنها پاسخ دهد. این کودکان با چالش‌های متفاوتی در توجه، تمرکز و سازماندهی مواجه هستند و برای یادگیری مؤثرتر باید محیطی حمایتی و منطبق با ویژگی‌های فردی آنها فراهم شود. بنابراین، استفاده از روش‌های خاصی که به تقویت تمرکز، ایجاد انگیزه و تقویت مهارت‌های اجتماعی و تحصیلی کمک کند، ضروری است.
روش‌های مختلفی برای کمک به این دسته از دانش‌آموزان وجود دارد که می‌تواند تأثیرات زیادی در یادگیری آنها داشته باشد. از جمله این روش‌ها می‌توان به ارائه تکالیف متناسب با توانایی دانش‌آموزان، دادن انتخاب‌های مختلف برای انجام فعالیت‌ها، استفاده از ابزارهای بصری برای تسهیل درک مطالب، افزایش مشارکت فعال در کلاس، و اولویت دادن به یادگیری عملی و خلاقانه اشاره کرد. این رویکردها نه تنها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا به‌طور مؤثری یاد بگیرند، بلکه احساس موفقیت و اعتمادبه‌نفس آنان را نیز تقویت می‌کند.
تکالیف متناسب با توانایی دانش‌آموز بدهید.
اگر تکالیف بیش از حد دشوار یا طولانی باشد، دانش‌آموزان مبتلا به ADHD از انجام آنها خودداری می‌کنند. بنابراین، بهتر است وظایف را بر اساس سطح توانایی آنها تنظیم کنید تا انگیزه و اشتیاقشان حفظ شود.
به دانش‌آموزان حق انتخاب بدهید.
کودکان بیش‌فعال وقتی برای انجام یک فعالیت گزینه‌هایی دارند، همکاری بیشتری می‌کنند، کارآمدتر می‌شوند و رفتارهای منفی کمتری از خود نشان می‌دهند. به عنوان مثال، می‌توانید لیستی از ۱۵ فعالیت پیشنهادی برای تمرین کلمات املایی ارائه دهید، مثل نوشتن کلمات روی کارت، استفاده از آنها در جمله، یا نوشتن در هوا.
از ابزارهای بصری کمک بگیرید.
دانش‌آموزان مبتلا به ADHD با استفاده از نشانه‌ها و تصاویر بصری بهتر یاد می‌گیرند. به عنوان مثال، می‌توانید مراحل نوشتن انشا را روی تخته یا پروژکتور به صورت عملی نشان دهید. همچنین، نکات مهم درسی را روی تخته بگذارید تا دانش‌آموزان هنگام کار مستقل بتوانند به آنها مراجعه کنند. نصب مفاهیم کلیدی روی پوسترهای رنگی در کلاس هم ایده خوبی است.
مشارکت فعال در کلاس را تقویت کنید.
از روش‌های جذاب گروهی استفاده کنید؛ مثلاً از دانش‌آموزان بخواهید پاسخ‌های خود را روی تخته‌های کوچک بنویسند و به معلم نشان دهند، یا به صورت گروهی به سؤالات پاسخ دهند. حتی می‌توانید از آنها بخواهید با حرکات دست مثل شست بالا (برای بله)، شست پایین (برای خیر) یا کف دست افقی (برای “نمی‌دانم”) جواب بدهند. یادگیری به صورت دو نفره یا گروهی نیز می‌تواند به درک بهتر درس کمک کند.
یادگیری عملی را در اولویت قرار دهید.
کلاس را با فعالیت‌های عملی و خلاقانه جذاب‌تر کنید. مثلاً از دانش‌آموزان بخواهید یک نمایشنامه بنویسند و اجرا کنند، پروژه‌ای را به صورت ویدیویی ضبط کنند یا در درس علوم، مدلی از چشم را باز و بسته کنند. این روش‌ها به یادگیری عمیق‌تر و افزایش اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان کمک می‌کند.
راهکارهایی برای نظم‌دهی به کلاس
برای ایجاد یک محیط آموزشی مؤثر و سازنده، اهمیت تنظیم قوانین ساده و شفاف در کلاس درس قابل انکار نیست. این قوانین نه تنها به نظم و آرامش در کلاس کمک می‌کنند، بلکه دانش‌آموزان، به‌ویژه آن‌هایی که مبتلا به اختلالات بیش‌فعالی مانند ADHD هستند، از داشتن برنامه‌های مشخص و پیش‌بینی‌پذیر بهره‌مند می‌شوند. قوانینی که به زبان ساده و مثبت بیان شوند، نه تنها می‌توانند به بهبود رفتار و تمرکز کمک کنند، بلکه به دانش‌آموزان احساس امنیت و اعتماد به نفس می‌دهند.
قوانین کلاس را شفاف و ساده کنید.
برای داشتن کلاسی منظم و آرام، ضروری است قوانین روشن و قابل‌فهمی برای همه دانش‌آموزان، چه مبتلا به بیش‌فعالی و چه دیگران، تدوین شود. با همکاری دانش‌آموزان، قوانینی کوتاه و واضح بنویسید و آنها را به صورت مثبت بیان کنید.
به عنوان مثال، به جای اینکه بگویید: «هنگام ورود به کلاس بلند صحبت نکنید»، بگویید: «وقتی وارد کلاس می‌شوید، تکالیف روی تخته را بخوانید و به آرامی شروع به کار کنید.» یا «ابتدا روی صندلی خود بنشینید و سپس می‌توانید تا شروع درس با همکلاسی خود به آرامی صحبت کنید.»
برنامه‌های منظم برای کلاس ایجاد کنید.
وجود برنامه‌های ثابت و قابل پیش‌بینی می‌تواند به دانش‌آموزان بیش‌فعال کمک کند تمرکز بهتری داشته باشند. برنامه‌هایی نظیر نوشتن تکالیف هر روز روی تخته، تعیین مسئول برای بررسی تکالیف نوشته شده و جمع‌آوری کارهای انجام شده، نمونه‌هایی از این نظم‌دهی هستند.
دانش‌آموزان مبتلا به ADHD نیز می‌توانند در پایان روز با کمک دستیار کلاس، تکالیف خود را مرور کرده و مطمئن شوند همه وظایف را به درستی درک کرده‌اند.
نظارت دقیق‌تر بر دانش‌آموزان بیش‌فعال
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی به دلیل ویژگی‌هایی مثل فراموشی، حواس‌پرتی و بی‌نظمی، به نظارت بیشتری نیاز دارند. برای کمک به این دانش‌آموزان:
- از هم‌کلاسی‌ها بخواهید به آنها در یادآوری تکالیف کمک کنند.
- فعالیت‌های گروهی ترتیب دهید تا با همکاری دوستانشان وظایف خود را انجام دهند.
- دستیاران کلاسی را بیشتر درگیر کنید تا این دانش‌آموزان را در طول روز و پس از اتمام کلاس حمایت کنند.
تسهیل یادگیری دانش‌آموزان مبتلا به ADHD در کلاس درس
برخی از دانش‌آموزان مبتلا به بیش‌فعالی (ADHD) نیاز به حمایت‌های خاص در مدرسه دارند تا بتوانند با چالش‌های تحصیلی خود کنار بیایند. این حمایت‌ها می‌تواند از راهکارهای ساده‌ای مانند نظارت بیشتر بر تکالیف، ایجاد برنامه‌هایی برای جلوگیری از عقب‌افتادگی و حتی پذیرش گاهی اوقات تأخیر در تحویل تکالیف باشد. چنین تدابیری می‌تواند اعتمادبه‌نفس دانش‌آموز را بالا برده و به او کمک کند تا مسیر خود را پیدا کند.
حمایت‌های معمول از دانش‌آموزان مبتلا به ADHD:
- زمان بیشتر برای آزمون‌ها
- تکالیف کوتاه‌تر و محدودتر
- آموزش مهارت‌های یادداشت‌برداری یا تعیین یک همکلاسی به عنوان یادداشت‌بردار
- تقسیم پروژه‌های بلندمدت به بخش‌های کوچکتر با مهلت تحویل و نمرات جداگانه
توصیه‌های انجمن اختلال نقص توجه (ADDA)
انجمن اختلال نقص توجه (ADDA) یک سازمان غیرانتفاعی است که به حمایت از افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی می‌پردازد. این انجمن به طور خاص بر کمک به بزرگ‌سالانی که با ADHD دست و پنجه نرم می‌کنند، تمرکز دارد. هدف اصلی آن فراهم کردن منابع آموزشی، پشتیبانی اجتماعی و مشاوره برای کسانی است که با چالش‌های این اختلال مواجه هستند.
ADDA همچنین به ارتقاء آگاهی در مورد این اختلال، ارائه اطلاعات علمی به والدین، معلمان، و مشاوران، و ایجاد فضاهایی برای افراد مبتلا به این اختلال جهت به اشتراک‌گذاری تجربیات و یادگیری از همدیگر فعالیت می‌کند. این سازمان برای کمک به افراد مبتلا به ADHD در هر مرحله از زندگی، از دوران کودکی تا بزرگسالی، تلاش می‌کند تا کیفیت زندگی آنان را بهبود بخشد. توصیه‌های این سازمان را در ادامه بیان می‌کنیم:
-
کاهش عوامل حواس‌پرتی
دانش‌آموزان مبتلا به ADHD باید در نزدیکی منبع تدریس بنشینند یا معلم باید هنگام آموزش نزدیک آنها باشد تا عوامل حواس‌پرتی کاهش یابد. همچنین، این دانش‌آموزان باید در نواحی با کمترین حواس‌پرتی کلاس قرار گیرند.
-
استفاده از هم‌کلاسی‌های الگو
بهتر است دانش‌آموزان مبتلا به ADHD در کنار هم‌کلاسی‌هایی بنشینند که رفتار مثبت و سازنده دارند تا تأثیرات منفی رفتارهای دیگران بر آنها کاهش یابد.
-
آمادگی برای تغییرات و جابجایی‌ها
برای جلوگیری از سردرگمی، به دانش‌آموزان یادآوری کنید که چه چیزی در پیش است، مانند شروع درس بعدی یا وقت استراحت. همچنین در صورت برگزاری برنامه‌های ویژه مثل گردش علمی، حتماً یادآوری‌ها و اطلاعات کافی قبل از آنها داده شود.
-
اجازه به حرکت و فعالیت بدنی
به دانش‌آموزان مبتلا به ADHD فرصت دهید تا در طول کلاس حرکت کنند یا کارهای کوچک مانند آوردن آب یا پاک کردن تخته را انجام دهند. اگر این امکان وجود ندارد، اجازه دهید با اشیای کوچک و کم‌صدایی که موجب حواس‌پرتی نمی‌شود، بازی کنند.
-
اهمیت زمان بازی
زنگ تفریح می‌تواند به تمرکز و آرامش دانش‌آموزان مبتلا به ADHD کمک کند. نباید از این زمان برای جبران تکالیف عقب‌افتاده یا به عنوان تنبیه استفاده کرد، زیرا ممکن است این کار تأثیر منفی بر روند یادگیری آنها داشته باشد.
تمرکز بر جنبه‌های مثبت دانش‌آموز
برای ایجاد یک محیط آموزشی مؤثر و حمایتی برای دانش‌آموزان مبتلا به ADHD، برقراری رابطه‌ای مثبت با آنها امری ضروری است. معلم باید هنگام ورود این دانش‌آموزان به کلاس یا در زمان فراخواندن نامشان، به آنها سلام کند و ارتباط نزدیکی برقرار کند. برای ارتقاء حس اعتمادبه‌نفس و انگیزه در دانش‌آموزان، می‌توان از تخته‌های اعلانات کلاسی برای نمایش علایق تحصیلی، عکس‌ها، آثار هنری و دستاوردهای آنها استفاده کرد.
بازخورد مثبت و فوری برای این دانش‌آموزان بسیار تأثیرگذار است. آنها به تمجیدهایی همچون “کار فوق‌العاده‌ای انجام دادی” یا “حالا درست متوجه شدی” واکنش مثبتی نشان می‌دهند. در صورت اشتباه بودن پاسخ، به جای انتقاد، از جملاتی همچون “بیایید این را با هم مرور کنیم” یا “آیا این جواب درست به نظر می‌رسد؟” استفاده کنید. همچنین، به جای سرزنش و تنبیه، می‌توانید از روش‌های پرسشی بهره ببرید. مثلاً اگر دانش‌آموزی رفتار نادرستی داشت، به جای تنبیه، از او بپرسید: “آیا این انتخاب خوبی بود یا نه؟” این روش باعث می‌شود دانش‌آموز متوجه شود که رفتار او نامناسب است بدون اینکه احساس خجالت یا سرزنش کند.
همکاری معلم و والدین
برای تعامل موثر با دانش آموز بیش فعال و بهبود عملکرد این دانش‌آموزان ، همکاری نزدیک معلمان و والدین امری حیاتی است. والدین باید با معلم خود در تماس مستمر باشند تا از مشکلات فرزندشان در مدرسه مطلع شوند و از پیشرفت تحصیلی او حمایت کنند. یکی از مهم‌ترین نکات این است که والدین از کارایی داروهای ADHD فرزندشان در زمان مدرسه و انجام تکالیف شبانه اطمینان حاصل کنند.
والدین می‌توانند به فرزندشان در سازماندهی تکالیف برای شب و آماده‌سازی برای روز بعد کمک کنند. همچنین، نظارت بر تکالیف انجام‌شده و قرار دادن آنها در پوشه‌های مناسب، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به پیگیری صحیح دروس کمک کند. والدین باید پیگیر تکالیف کلاس‌هایی باشند که فرزندشان در آنها در معرض خطر مردود شدن است و همه تکالیف انجام‌شده را تا پایان ترم نگه دارند. اگر نیاز باشد، والدین می‌توانند با معلم در مورد استفاده از گزارش‌های روزانه یا هفتگی برای پیگیری پیشرفت تحصیلی فرزندشان صحبت کنند.
