آیا دیزنی می‌تواند نژادپرستی انیمیشن‌های گذشته‌اش را جبران کند؟
بنا بر اعتراضات اخیر، دیزنی تمام آثار قدیمی و کلاسیک خود را از پلتفرم‌های پخش آنلاین حذف کرد. آثار جدید این کمپانی سعی دارد مفاهیم و آموزه‌ها و روایات خود را به شکل متفاوتی ارائه دهد. در این مطلب به این موضوع خواهیم پرداخت که دیزنی چگونه سعی در جبران مفاهیم نژادپرستانه و باورهای اجتماعی منفی دارد.
حتما به یاد دارید که در کودکی به پای تماشای انیمیشن‌های دیزنی مانند «پیتر پن» (Peter Pan)، «دامبو» (Dumbo) و «کتاب جنگل» (The Jungle Book) می‌نشستید. اکنون پس از سال‌ها که از اکران و پخش این انیمیشن‌ها گذشته است، آن‌ها همچنان برای کودکان و بزرگسالان دیدنی و جذاب هستند.
حالا محبوبیت این فیلم‌ها، دیزنی را مجبور به پذیرش باورهای اجتماعی منفی موجود در آثارش کرده‌اند. اروپا و آمریکا در سال‌های اخیر بر سر این موضوع همصدا شدند که آثار گذشته که مملو از کلیشه‌های نژادپرستانه و توهین به فرهنگ‌های دیگر کشورها هستند، باید کنار گذاشته شوند و این داستان‌ها و آثار به شکل متفاوتی در آینده ساخته و پرداخته شوند.
فیلم «پیتر پن» محصول سال ۱۹۵۳ در زمره‌ی فیلم‌هایی قرار گرفته است که حاوی کلیشه‌ها و باورهای اجتماعی منفی است.
فرصتی برای بحث و تبادل نظر
با راه‌اندازی پلتفرم استریم دیزنی پلاس، این غول سرگرمی در سال ۲۰۱۹، یک هشدار سلب مسئولیت درباره‌ی «تصویرهای فرهنگی منسوخ شده» به چندین فیلم در کاتالوگ خود اضافه کرد. این عبارت سلب مسئولیت نیز در اکتبر ۲۰۲۰ به‌روز شد.
«پیتر پن»، «دامبو»، «لیدی و ترمپ» (Lady and the Tramp)، «گربه‌های اشرافی» (The Aristocats) و «کتاب جنگل»، اکنون متنی ۱۲ ثانیه‌ای در تیتراژ ابتدایی خود دارند که می‌گوید: «این برنامه شامل تصاویر منفی و/یا بدرفتاری با مردم یا فرهنگ‌ها است. کلیشه‌ها در آن زمان اشتباه بودند و اکنون نیز اشتباه هستند.»
این شرکت یک قدم فراتر رفت و فیلم‌ها را از پروفایل بچه‌ها در سایت پخش دیزنی پلاس حذف کرد.
بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت دیزنی پلاس نمونه‌هایی از محتوایی که منجر به حذف این انیمیشن‌ها شدند، شامل تصاویر کلیشه‌ای از مردم بومی در «پیتر پن» است که به قول خود دیزنی «نه تنوع مردم بومی و نه سنت‌های فرهنگی اصیل آن‌ها را منعکس نمی‌کند» و از اصطلاحات نژادپرستانه برای توصیف آن‌ها استفاده می‌کند.
مثال دیگری در انیمیشن «دامبو» عبارتند از «کلاغ‌ها و یک موزیکال که به نمایش‌های خنیاگران نژادپرست ادای احترام می‌کنند، که در آن نوازندگان سفیدپوست با صورت‌های سیاه و لباس‌های پاره شده برده‌های آفریقایی را در مزارع جنوبی مورد تقلید و تمسخر قرار می‌دادند». رهبر کلاغ‌ها حتی جیم کرو نام دارد که نام قانونی است که جداسازی نژادی را در ایالات متحده اعمال می‌کند.
ایوا فورست، محقق فرهنگی و ادبی معتقد است که درج آگهی روی فیلم‌ها موجه است. او می‌گوید:
چنین طبقه‌بندی خوشایند است و بسیار بهتر از عدم نمایش فیلم‌ها است. این فرصت و موقعیتی را ایجاد می‌کند تا با کودکان در مورد نژادپرستی و کلیشه‌های منفی صحبت کنیم
«کتاب جنگل» یکی دیگر از فیلم‌هایی است که از سرویس استریم دیزنی پلاس برای کودکان حذف شده است
آینده‌ی فیلم‌های انیمیشن دیزنی
دیزنی همچنین در پایان ژانویه فیلم‌ها را از نمایه‌های کودکان یعنی برای بینندگان زیر ۱۲ سال در پلتفرم ویدیوی درخواستی خود حذف کرد. فورست که به عنوان دستیار پژوهشی در موسسه‌ی آموزش و نوآوری اجتماعی در بن کار می‌کند، از این حرکت انتقاد می‌کند :
چیزی که درک آن برای من دشوار است این است که به کودکان اجازه نمی‌دهیم بفهمند برخی چیزها اشتباه است. نشان ندادن فیلم راه حل نیست. من فکر می‌کنم خوب است اگر به مسدود کردن آثار ادامه ندهید، بلکه آگاهانه با نقاط مشکل‌ساز برخورد کنید؛ در مورد این موضوع صحبت کنید که نشان از زمان خود بود و حتی در آن زمان هم اشتباه بود.
پس چگونه می‌توان کارها را متفاوت و بهتر انجام داد؟ این سوالی است که بسیاری از فعالان عرصه‌ی هنر و فرهنگ در ایالات متحده و اروپا مدتی است می‌پرسند. این موضوع در دنیای تئاتر و همچنین توسط رمان‌نویسان و فیلمسازان مستقل هم مطرح می‌شود.
«پوکوهانتس» (Pocahontas) به عنوان یک مثال مثبت
فورست، که کارگاه‌های آموزشی در دانشگاه‌های اروپایی در مورد «آگاهی نژادپرستی» را مدیریت می‌کند، یادداشت در تیتراژ ابتدایی فیلم‌های دیزنی را اولین قدم مثبت می‌داند، به‌ویژه که والدین را نسبت به محتوای مشکل‌سازی که ممکن است نیاز به گفتگو با فرزندانشان داشته باشند، آگاه می‌کند.
فورست معتقد است که این حرکت درست است اما باید اقدامات بیشتری انجام شود. دیزنی می‌تواند محتوای بیشتری برای پاسخگویی به سوالات دشوار ایجاد کند، برای مثال فیلم‌هایی که در مورد محتوای نامناسب در انیمیشن‌های کلاسیک خود بحث می‌کنند؛ بعد از آن می‌توانند فیلم‌ها را در پلتفرم خود در دسترس قرار دهند. چنین فیلم‌هایی می‌توانند بر روی عناصر مشکل‌ساز در لباس‌ها و فیلمنامه‌ها تمرکز کنند و مهم‌تر از آن، می‌توانند آغازگر بحثی باشند که یک سریال یا یک فیلم درباره‌ی سوالات اخلاقی مطرح می‌کند.
فورست از «پوکوهانتس» که در سال ۱۹۹۵ اکران شد، به عنوان نمونه‌ای از یک فیلم پیشروتر دیزنی نام می‌برد:
این فیلم یک جعل و تحریف شخصیت تاریخی است، اما به عنوان یک فیلم دیزنی موثر واقع می‌شود زیرا به وضوح استعمار را به عنوان یه موضوع منفی برای بچه‌ها به تصویر می‌کشد.
«رایا و آخرین اژدها» (Raya and the Last Dragon) دیزنی با هدف پیشرفت بیشتر و ارسال پیام استقلال به دختران جوان ساخته شده است.
داستان‌ها دیدگاه ما را نسبت به جهان شکل می‌دهند
به گفته‌ی این شرکت، جدیدترین انیمیشن سه بعدی دیزنی، یعنی «رایا و آخرین اژدها» قصد دارد کارها را متفاوت انجام دهد. این فیلم در ۴ مارس ۲۰۲۱ در ایالات متحده و ۵ مارس در آلمان و از دیزنی پلاس منتشر شد و سازندگان فیلم «موانا» (Moana) یکی دیگر از محصولات دیزنی پشت آن هستند.
اگرچه اوا فورست هنوز «رایا و آخرین اژدها» را ندیده است، اما او گفت که فیلم «موآنا» دیزنی که داستان دختر با اراده‌ی رئیس یکی از دهکده‌های پلینزی را روایت می‌کند، نشان دهنده پیشرفت در این زمینه است:
بازیگران زن و مرد به درستی انتخاب شدند. قهرمان داستان در جستجوی یک مرد نیست، بلکه به دنبال هویت خود است. اگر به همین منوال ادامه پیدا کند، راه خوبی است. دیزنی صاحب تعداد باورنکردنی فرنچایزهای رسانه‌ای است. این بدان معناست که آن‌ها بسیار قدرتمند هستند زیرا داستان‌هایی که ما می‌بینیم، نحوه‌ی درک ما را از جهان شکل می‌دهند. مهم است که نسبت به این مسئولیت آگاه باشیم.
بر خلاف «کتاب جنگل» و «پیتر پن»، فیلم‌هایی مانند «موانا» و «رایا و آخرین اژدها» مسیر جدیدی را برای فیلم‌های کودکان رقم زدند. به گفته‌ی اوا فورست، این همچنین نشان می‌دهد که جامعه به بلوغ رسیده است:
اگر یک فیلم کودک را مستقل از بزرگسال ارزیابی کنید، مفهوم بهتری را به مخاطب منتقل می‌کنید؛ یعنی به صورت غیر مستقیم می‌گویید که شما بالغ‌تر شده‌اید.
منبع: dw
