تصویر غیرکلیشه‌ای زنان ایرانی و پاکستانی در فیلم «علاءالدین» و سریال «خانم مارول»

دیزنی در طول فعالیت خود فرهنگ‌ها و داستان‌های زیادی را تحریف کرده است. هر چند هیچ‌کدام از بازنمایی‌های دیزنی به اندازه‌ی نمایش فرهنگ ایرانی و پاکستانی مشکل‌دار نبوده‌اند. کلیشه‌های رایجی در فیلم‌های این کمپانی وجود دارد که فرهنگ‌های آسیای مرکزی و خاورمیانه را به صورت مشترک زیر چتر «عرب» گرد هم می‌آورند. یک کلیشه‌ی رایج این است که این فرهنگ‌ها را تروریستی نشان می‌دهد. در نسخه‌ی انیمیشنی «علاءالدین» بسیاری از این تصاویر اشتباه به چشم می‌خورند. با این حال به نظر می‌رسد دیزنی تصمیم گرفته گذشته‌ی پراشتباه خود را با ساخت لایواکشن «علاءالدین» و مجموعه‌ی دیزنی پلاس دنیای سینمایی مارول به نام «خانم مارول» جبران کند تا مردم ایران و پاکستان را با نگاه مثبت‌تری به تصویر بکشد.

• چرا پرنسس‌های اصلی دیزنی نیاز به تغییرات اساسی دارند؟

پرنسس یاسمین یکی از زنان ایرانی است که در فیلم «علاءالدین» به شکلی مثبت تصویر شده است. سوای تغییر لباس مثبتی که او در این اثر لایواکشن دارد، می‌بینیم که یاسمین به عنوان نمادی از زنان ایرانی چگونه از خود و مردمش دفاع می‌کند. پاکستان، همسایه‌ی جنوب شرقی ایران، به طرز شگفت‌انگیزی در مجموعه «خانم مارول» به تصویر کشیده شده است. کامالا خان و خانواده‌اش به عنوان افرادی شاد به تصویر کشیده می‌شوند که می‌خواهند عروسی برادر کامالا خان را جشن بگیرند. البته مهم‌ترین ویژگی «خانم مارول» را باید شیوه‌های مبارزه سریال با کلیشه‌های تروریستی دانست.

۱. پوشش زنان در فیلم علاء‌الدین

هنگامی که انیمیشن «علاءالدین» اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ برای اولین بار نمایش داده شد، برای دختران کوچک ایرانی و عرب دیدن یک زن سبزه با موهای تیره بر روی پرده که مانند ببرها صریح و خشن رفتار می‌کرد بسیار قابل توجه بود. وقتی دیزنی اعلام کرد که قصد دارد لایواکشن این انیمیشن محبوب را بسازد، بازیگرانی از سراسر خاورمیانه و آسیای مرکزی مانند نسیم پدراد که اهل ایران است و منا مسعود مصری جزئی از گزینه‌های مناسب برای این نقش بودند. یکی از پیشرفت‌های طبیعی داستان، نوع پوشش در فیلم بود، به خصوص یاسمین. وب‌سایت چیتا ادونچرز (Cheetah-Adventures) که یک وب‌سایت گردشگری درباره‌ی ایران است، با نگاهی به فرهنگ ایرانی به دو نکته که بیشتر در «علاءالدین»  مورد توجه قرار گرفته شده اشاره کرد.

اول، مد ایرانی و دیگری اشکال هنر، که مملو از اصالت و رنگ‌های بسیار درخشان است. بیشتر لباس‌های یاسمین دارای رنگ‌های پر انرژی و شاد است و با توجه به اینکه او یک شاهزاده خانم است طلا و جواهرات فراوان هم بخشی از پوشش او به حساب می‌آید. یکی دیگر از عناصر کلاسیک مد ایرانی، پوشیدن ردایی بلند شبیه به چادر است که می‌تواند باز یا بسته باشد و شلوار یا دامن و نیم‌تنه را بپوشاند. یاسمین وقتی با شاهزاده آندرس ملاقات می‌کند، یک ردای بلند سرخابی روی شلوار آبی می‌پوشد، که به لباس سبز نعنایی اصلی انیمیشن کلاسیک اشاره می‌کند. مد الهام گرفته از فرهنگ ایرانی در فیلم «علاءالدین» به کارگردانی گای ریچی پیچیده و زیبا است.

۲. از شاه‌دخت به سلطان

یکی از تفاوت‌های بزرگ بین انیمیشن و لایو اکشن «علاءالدین» این است که یاسمین فقط نمی‌خواهد از دیوارهای بلند کاخ فرار کند، او می‌خواهد کل قوانین حاکم را از اساس تغییر دهد، زیرا مردمش را در رنج می‌بیند. به همین دلیل است که یاسمین یک نماد فمینیستی و یک شخصیت زن قدرتمند دیزنی محسوب می‌شود. موقعیت او به عنوان سلطان به مخاطب نشان می‌دهد که با وجود قوانین و اعتقادات قدیمی، شخصیت و قدرت هر فرد فراتر از برچسب‌های اجتماعی و عمومی است که به او نسبت می‌دهند.

۳. نمایش زنان شاد در سریال «خانم مارول»

«خانم مارول» جشن پر طراوت زندگی پاکستانی است. چندین بخش از این سریال جنبه‌های مختلف زندگی پاکستانی و مسلمانان را با جشن‌هایشان و به شادترین شکل‌ ممکن نشان می‌دهد. شام خانواده‌ی خان ممکن است عادی به نظر برسد، اما مهم‌ترین بخش زندگی روزمره است. در قسمت ۳، پدر کامالا توضیح می‌دهد که چرا بحث کردن در مورد تقسیم هند برای همسرش دشوار است. شام با خان‌ها تا این لحظه مملو از بحث و شادی بود، اما غم و اندوه مانع از شادی و جشن عروسی پیش رو نمی‌شود. در این مراسم عاقد سه بار از عروس و داماد می‌پرسد که آیا می‌خواهند با هم ازدواج کنند؟ در مراسم نکاح در عروسی‌های مسلمانان، رسم بر این است که عاقد سه بار از زوجین بپرسد که آیا می‌خواهند ازدواج کنند یا خیر.

ولیمه، یا همان پذیرایی که بعد از عروسی انجام می‌شود، در سریال با یک رقص بزرگ نشان داده شده است که همه را از جای خود بلند می‌کند. در حین رقص، کامالا عروس را که حالا زن برادرش است به زمین رقص می‌کشد. این حرکت ممکن است عادی به نظر برسد، اما سنگ بنای فرهنگ همه‌ی پاکستانی‌ها و ایرانیان است: اطمینان از اینکه هر کسی در جشن اوقات خوشی را سپری می‌کند!

۴. تروریستی در سریال «خانم مارول» در کار نیست؛ تنها یک دختر نوجوان معرکه می‌بینیم!

PBS نشان می‌دهد که چگونه حملات تروریستی به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، دری را برای بازنویسی نظارت اف‌بی‌آی باز کرد تا شهروندان عادی تنها به این دلیل که مسلمان بودند، به نمادی از جوامع خود تبدیل شوند. یکی از صحنه‌های فیلم «خانم مارول» نشان می‌دهد که یک سازمان دولتی در مسجد حاضر می‌شود، زیرا کسی را که از او بازجویی کرده بودند به طور ضمنی گفته است که کامالا «خاورمیانه‌ای» است.

• چرا دیزنی ساخت انیمیشن‌های دو بعدی را متوقف کرد؟

گیرایی این صحنه عمیقا ریشه در این تصور غلط دارد که همه‌ی مسلمانان باید تروریست باشند. کامالا با بسیاری از جنبه‌های زندگی خود، از قدرت‌های جدیدش گرفته تا احترام به خانواده‌اش، دست و پنجه نرم می‌کند. معمای خودشناسی و هدف نوجوانی با سنت‌ها و ایمان خانواده‌ی او تلاقی دارد. کامالا نمونه‌ای از نوجوانی است که به چیزی مانند انتقام جویان یا کاپیتان مارول علاقه دارد، اما به دلیل یکی از جنبه‌های سنتی زندگی خود نامرئی باقی می‌ماند.

هیجان کامالا برای زندگی تحت‌الشعاع فاجعه‌ای است که خودش هیچ نقشی در آن ندارد. باورهای سنتی مسلمانان همه‌ی جنبه‌های زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. «خانم مارول» به طرز درخشانی با هر کلیشه‌ای که اطلاعات نادرست ارائه می‌دهد مقابله می‌کند و یک نوجوان پرانرژی و متفاوت را در مرکز قرار می‌دهد که در مقابل چیزهایی که دست و پایش را می‌بندند می‌ایستد و همین است که به او قدرت حماسی می‌دهد.

منبع: Movieweb