سردرد هورمونی چیست و چگونه درمان می‌شود؟
عوامل زیادی مثل ژنتیک و سن می‌توانند در بروز سردرد نقش داشته باشند. اما در زنان، نوسانات هورمونی به‌ویژه کاهش استروژن عامل اصلی سردردهای مزمن محسوب می‌شوند. این نوسانات هورمونی به دلیل چرخه‌ی قاعدگی، یائسگی، بارداری یا استفاده از قرص‌های ضد بارداری رخ می‌دهند. بعضی از افراد به سردرد هورمونی «میگرن قاعدگی» هم می‌گویند. بسیاری از زنان مبتلا به میگرن متوجه می‌شوند که دقیقاً قبل از شروع پریود یا در طول این دوران دچار میگرن می‌شوند.
هورمون‌های استروژن و پروژسترون که نقش مهمی در تنظیم چرخه‌ی قاعدگی و بارداری دارند، در مغز روی مواد شیمیایی مرتبط با سردرد تأثیر می‌گذارند. حفظ ثبات استروژن می‌تواند سردرد را بهبود بخشد. اما کاهش یا تغییر میزان این هورمون باعث بدتر شدن سردرد می‌شود. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی انواع سردردهای هورمونی، علت سردرد ناشی از مسائل هورمونی و نحوه‌ی درمانشان می‌پردازیم. همچنین روش‌های پیشگیری از بروز این نوع سردرد را معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
علائم سردرد هورمونی
معمولا میگرن قاعدگی از ۲ روز قبل از پریود تا ۳ روز بعد از شروع آن رخ می‌دهد. میگرن، یک درد ضربان‌دار است که از یک طرف سر شروع می‌شود. این نوع سردرد ممکن است با حساسیت به نور و تهوع یا استفراغ همراه باشد. میگرن قاعدگی شبیه میگرن معمولی بوده و ممکن است با یا بدون اورا (Aura) رخ دهد. اورا، نوعی اختلال حواس است که قبل از حمله‌ی میگرنی رخ می‌دهد. از علائم این اختلال می‌توان به مشاهده‌ی نقاط نورانی یا زیگزاگی، سوزن سوزن شدن بدن و لکنت زبان اشاره کرد.
زنان مبتلا به سردرد هورمونی ممکن است علائم دیگری را هم تجربه کنند که عبارتند از:
- از دست دادن اشتها
- خستگی
- آکنه
- درد مفاصل
- کاهش ادرار
- یبوست
- میل شدید به نمک یا شکلات
علل بروز سردرد هورمونی
سردردها به‌ویژه سردردهای میگرنی، با هورمون زنانه‌ی استروژن در ارتباط هستند. استروژن مواد شیمیایی موجود در مغز را که روی احساس درد تأثیر دارند، کنترل می‌کند. به همین دلیل، کاهش این هورمون باعث سردرد می‌شود. سطح استروژن به دلایل مختلفی تغییر می‌کند، از جمله:
۱. چرخه‌ی قاعدگی
درست قبل از شروع پریود میزان ۲ هورمون زنانه‌ی استروژن و پروژسترون به کمترین میزان خود می‌رسد. این موضوع باعث ایجاد سردردهای ضربان‌دار می‌شود. به همین دلیل است که حدود ۶۰ درصد زنان مبتلا به میگرن در دوران قاعدگی به سردردی مبتلا می‌شوند که به آن میگرن قاعدگی می‌گویند.
۲. داروهای ضد بارداری خوراکی
استفاده از قرص‌های ضد بارداری در بعضی زنان باعث بدتر شدن سردردهای میگرنی و در بعضی دیگر باعث بهبود آن‌ها می‌شود. معمولا شما از قرص‌های ضد بارداری که حاوی ۲ هورمون استروژن و پروژسترون هستند، به مدت ۳ هفته استفاده می‌کنید. در هفته‌ی چهارم (هفته‌ی پریود) یا قرص دارونما می‌خورید یا اصلا قرصی مصرف نمی‌کنید. این موضوع باعث افت ناگهانی استروژن در هفته‌ی ۴ و بروز سردرد می‌شود. اگر مستعد ابتلا به میگرن هورمونی هستید، استفاده از قرص‌هایی که حاوی استروژن کمتری هستند یا فقط پروژسترون دارند، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۳. بارداری
میزان استروژن در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، سردردهای هورمونی در دوران بارداری در بسیاری از زنان برطرف می‌شوند. با این حال، زنانی هم هستند که اولین سردرد میگرنی خود را در اوایل بارداری تجربه کرده و پس از پشت سر گذاشتن ۳ ماهه‌ی اول بهبود می‌یابند.
۴. یائسگی
در سال‌های منتهی به یائسگی، بعضی از زنان به دلیل نوسانات هورمونی دچار سردردهای بیشتری می‌شوند. با ورود به دوران یائسگی، حدود دو سوم زنان مبتلا به میگرن می‌گویند که سردردشان بهبود پیدا کرده است. اما در بعضی از زنان یائسه که به منظور کنترل میزان هورمون‌های خود از «درمان جاگزینی هورمون» استفاده می‌کنند، ممکن است سردرد بدتر شود.
اگر درمان جایگزین هورمونی باعث سردرد شود، پزشک دوز دارو یا نوع آن را تغییر می‌دهد یا از شما می‌خواهد که استفاده از آن را متوقف کنید. استفاده از چسب استروژن که روی پوست قرار می‌گیرد در مقایسه با سایر انواع استروژن تأثیر کمتری در بروز سردرد دارد. چون دوز کم و ثابتی از هورمون را در اختیار بدن قرار می‌دهد.
۵. سایر عوامل مؤثر در بروز سردرد هورمونی
در افراد مبتلا به میگرن عوامل زیر می‌توانند باعث شروع سردرد شوند:
- حذف وعده‌های غذایی
- خواب زیاد یا کم
- نورها، صداها یا بوهای شدید
- تغییرات شدید آب و هوا
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- مصرف زیاد کافئین یا ترک ناگهانی آن
- استرس
- گوشت‌های فرآوری شده مثل سوسیس و ماهی دودی
- مونو سدیم گلوتامات (MSG) که به عنوان تقویت‌کننده‌ی طعم به بعضی غذاها مثل سبزیجات کنسرو شده و گوشت‌های فرآوری شده اضافه می‌شود
- محصولات حاوی سویا
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی (قندهای رژیمی)
درمان سردرد هورمونی
برای درمان سردردهای هورمونی روش‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
درمان‌های خانگی
هر چقدر زودتر درمان سردرد را شروع کنید، شانس بهبودی بیشتر است. شما می‌توانید در منزل اقداماتی را برای درمان میگرن انجام دهید. این اقدامات می‌تواند شامل دراز کشیدن در یک اتاق تاریک یا قرار دادن کیسه‌ی یخ یا حوله‌ی سرد روی چشم‌ها و پیشانی باشد. بعضی از افراد هم ممکن است با انجام یوگا از سردردهای میگرنی رهایی پیدا کنند. یوگا می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشیده و دفعات بروز میگرن را کاهش دهد. رعایت نکات زیر هم می‌تواند برای درمان سردرد هورمونی مفید باشد:
- مصرف میان وعده‌های کوچک در طی روز به منظور حفظ ثبات قند خون و جلوگیری از نوسانات آن
- نوشیدن آب به مقدار کافی
- پیروی از یک الگوی خواب منظم
- دوری از استرس
- ماساژ دادن ناحیه‌ای که در آنجا درد را احساس می‌کنید
- تنفس عمیق
درمان‌های طبیعی
گاهی اوقات، پزشک استفاده از مکمل منیزیم را برای پیشگیری از بروز سردردهای هورمونی توصیه می‌کند. روش‌های طبیعی دیگری هم وجود دارند که ممکن است به درمان سردردهای میگرنی کمک کنند. با این حال، هیچ کدام از این روش‌ها نباید جایگزین مداخلات پزشکی شوند. روش‌هایی که می‌توانند تا حدودی در درمان سردرد هورمونی نقش داشته باشند، عبارتند از:
- مکمل‌های حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی
- طب سوزنی
- مدیتیشن
- تمرینات ذهن آگاهی (تمریناتی که به تمرکز روی زمان حال و حضور در لحظه کمک می‌کنند)
- روغن‌های ضروری (از تقطیر گیاهان به دست می‌آیند)
درمان‌های پزشکی
بعضی از داروها به درمان سردرد کمک می‌کنند. این داروها باید به محض شروع سردرد یا حمله میگرنی مصرف شوند. برای درمان سردرهای میگرنی ۳ نوع دارو وجود دارد:
- قرص‌ها: داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن و تریپتان‌های سریع اثر مثل زولمی تریپتان، آلموتریپتان، سوماتریپتان و ریزاتریپتان می‌توانند به کنترل سردرد کمک کنند.
- داروهای تزریقی: این داروها که شامل سوماتریپتان و دی هیدروارگوتامین می‌شوند، سریع‌تر از قرص‌ها عمل می‌کنند.
- اسپری‌های بینی: تأثیر اسپری‌‌ها از قرص‌ها بیشتراست، اما به اندازه‌ی داروهای تزریقی نیست. زولمی تریپتان، دی هیدروارگوتامین و سوماتریپتان از جمله داروهایی هستند که می‌توانند به شکل اسپری استفاده شوند.
درمان سردرد هورمونی در دوران بارداری و شیردهی
اگر باردار یا شیرده هستید یا قصد دارید باردار شوید، درباره‌ی بی‌خطر بودن تمام داروهای خود با پزشک صحبت کنید. بعضی از داروهای سردرد می‌توانند به رشد کودک شما آسیب بزنند. در این شرایط ممکن است پزشک بتواند جایگزین‌های مناسبی را به شما معرفی کند. بعضی از پزشکان کاهش استرس و استفاده از طب سوزنی، یوگا و مدیتیشن را در کنار درمان‌های توصیه شده مفید می‌دانند.
درمان سردرد هورمونی در دوران یائسگی
درمان‌های توصیه شده برای زنان یائسه مشابه‌ی روش‌هایی است که برای سایر افراد استفاده می‌شود. با این حال، پزشکان باید احتیاط‌های لازم را انجام داده و سایر جنبه‌های سلامتی این افراد را هم در نظر بگیرند. به عنوان مثال، در دوران یائسگی در بعضی از افراد احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، درمان با داروهای تریپتان به دلیل تأثیر آن‌ها روی قلب و عروق از ایمنی کمتری برخوردار است.
اگر از درمان جایگزینی هورمون استفاده می‌کنید و سردردهای شما افزایش یافته، پزشک ممکن است دوز دارو را کاهش دهد، آن را به شکل دیگری تجویز کند یا به شما بگوید که آن را به‌طور کامل قطع کنید.
پیشگیری از سردرد هورمونی
روش‌هایی که می‌توانند در پیشگیری از میگرن نقش داشته باشند، عبارتند از:
درمان‌های هورمونی
قرص‌های ضد بارداری، چسب‌های استروژن و حلقه‌های داخل واژن می‌توانند دفعات بروز میگرن قاعدگی یا شدت آن را کاهش دهند. اما این روش‌ها برای همه‌ی افراد مفید نبوده و گاهی اوقات باعث بدتر شدن میگرن می‌شوند. ممکن است پزشک از شما بخواهد که ۶-۳ ماه بدون استفاده از قرص دارونما از داروهای ضد بارداری استفاده کنید. این موضوع از پریود شدن جلوگیری و به درمان سردرد کمک می‌کند.
اگر میگرن با علائم اورا همراه باشد، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری حاوی استروژن توصیه نمی‌شود. چون احتمال سکتهی مغزی افزایش پیدا می‌کند. در شرایط زیر هم ممکن است پزشک استفاده از این روش‌ها را برای پیشگیری از میگرن قاعدگی مناسب نداند:
- سابقه‌ی سیگار کشیدن
- ابتلا به فشار خون بالا
- چاقی
- ابتلا به دیابت
داروهای غیرهورمونی
داروهایی که برای درمان میگرن قاعدگی استفاده می‌شوند، می‌توانند در پیشگیری از بروز آن هم نقش داشته باشند. از این داروها می‌توان به داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و تریپتان‌ها اشاره کرد.
اگر به سایر درمان‌ها پاسخ ندهید یا بیش از ۴ روز در ماه سردردهای میگرنی را تجربه کنید، پزشک استفاده از داروهایی مثل مکمل منیزیم، داروهای ضد تشنج و داروهای ضد افسردگی را پیشنهاد می‌دهد. با مصرف این داروها شدت و دفعات سردرد کمتر می‌شود.
اگر چرخه‌ی قاعدگی شما منظم است، می‌توانید استفاده از داروهای پیشگیرانه را از چند روز قبل از پریود آغاز کرده و آن را تا ۲ هفته پس از شروع قاعدگی ادامه دهید. اگر دوره‌های قاعدگی نامنظمی دارید یا در طول چرخه‌ی قاعدگی دچار میگرن می‌شوید، پزشک استفاده‌ی روزانه از این داروها را توصیه می‌کند.
سایر روش‌ها
علاوه بر دارو، خود شما هم می‌توانید برای پیشگیری از سردرد گام‌هایی را بردارید. رعایت نکات زیر احتمال بروز سردرد هورمونی را کاهش می‌دهد:
- داشتن رژیم غذایی سالم و اجتناب از مصرف غذاهایی که ممکن است باعث شروع سردرد شوند
- ورزش منظم
- کاهش استرس
زمان مراجعه به پزشک
اگر علاوه بر سردرد به علائم جدید دیگری مبتلا شدید یا علائم بدتر شدند، باید درباره‌ی شروع درمان یا تغییر برنامه‌ی درمان با پزشک مشورت کنید. قبل از صحبت با پزشک از ایجاد هر گونه تغییر در داروهای مصرفی خود خودداری کنید.
استفاده از استروژن و قرص‌های ضد بارداری برای بسیاری از زنان بی‌خطر است. با این حال، این داروها می‌توانند به میزان کمی احتمال سکتهی مغزی و لخته شدن خون را افزایش دهند. زنان مبتلا به فشار خون بالا یا دارای سابقه‌ی خانوادگی سکتهی مغزی بیش از دیگران در معرض ابتلا به این مشکلات قرار دارند. در صورت بروز سردرد ناگهانی و شدید و مشاهده‌ی علائمی مثل سرگیجه، سفتی گردن، تنگی نفس و از دست دادن بینایی بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید.
کلام پایانی
سردردهای هورمونی که به آن‌ها میگرن قاعدگی هم گفته می‌شود، به دلیل کاهش سطح استروژن رخ می‌دهند. علائم این سردردها مشابه‌ی میگرن بوده و شامل سردرد شدید و ضربان‌دار، تهوع و استفراغ می‌شود. در بعضی از زنان ممکن است سردردهای هورمونی با علائمی مثل خستگی، درد مفاصل و آکنه همراه باشند. استفاده از دارو و اصلاح سبک زندگی در درمان و پیشگیری از سردردهای هورمونی نقش دارد.
منابع: medicalnewstoday, healthline
