لکوسیتوز یا افزایش گلبول‌های سفید خون چیست؟ (دلایل، علائم و روش‌های درمان)
گلبول‌های سفید خون (WBC) که به آن‌ها «لکوسیت» (Leukocytes) هم گفته می‌شود، از اجزای مهم خون هستند. نقش آن‌ها مبارزه با عفونت است و وجودشان برای حفظ سلامتی ضروری است. افزایش گلبول‌های سفید ممکن است نشاندهندهی این باشد که سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن عفونت فعال شده است. استرس روحی یا جسمی و ابتلا به بعضی از انواع سرطان هم می‌تواند باعث افزایش تعداد این سلول‌ها شود.
گلبول های سفید که حدود ۱ درصد از کل گلبول‌های خون را تشکیل می‌دهند، در مغز استخوان ساخته می‌شوند. این سلول‌ها در خون و سیستم لنفاوی ذخیره می‌شوند تا در هنگام مقابله با عفونت یا بیماری مورد استفاده قرار گیرند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ انواع گلبول سفید را معرفی کرده و شما را با دلایل، علائم و نحوه‌ی درمان افزایش این سلول‌ها آشنا می‌کنیم. با ما همراه باشید.
انواع گلبول‌های سفید خون
گلبول‌های سفید یکی از اجزای خون هستند که از بدن در برابر بیماری‌ها و مهاجمان خارجی محافظت می‌کنند. چند نوع گلبول سفید وجود دارد که هر کدام از آن‌ها وظایف مختلفی را بر عهده دارند. در بدن بیشتر مردم روزانه حدود ۱۰۰ میلیارد گلبول سفید تولید می‌شود. به‌طور معمول در هر میکرولیتر خون بین ۴۵۰۰ تا ۱۱ هزار گلبول سفید وجود دارد. البته این میزان می‌تواند بر اساس جنسیت، سن و نژاد متفاوت باشد. انواع مختلف گلبول های سفید به شرح زیر هستند؛
- لنفوسیت‌ها (Lymphocytes) – ۲۰ تا ۴۰ درصد گلبول‌های سفید خون از لنفوسیت تشکیل شده است. وجود این سلول‌ها برای تولید آنتی‌بادی‌هایی که به بدن کمک می‌کنند از خود در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر تهدیدات دفاع کند، ضروری است.
- نوتروفیل‌ها (Neutrophils) – نوتروفیل‌ها ۴۰ تا ۶۰ درصد گلبول‌های سفید خون را تشکیل می‌دهند. این سلول‌های قدرتمند باکتری‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌برند.
- بازوفیل‌ها (Basophils) – 0٫۱ تا ۱ درصد گلبول‌های سفید خون از بازوفیل تشکیل شده است. این سلول‌ها با ترشح مواد شیمیایی در جریان خون، بدن را از وجود عفونت‌ها آگاه می‌کنند. علاوه بر این، در واکنش‌های آلرژیک هم نقش دارند.
- ائوزینوفیل‌ها (Eosinophils) – ائوزینوفیل‌ها حدود ۱ تا ۴ درصد گلبول‌های سفید خون را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها مسؤول از بین بردن انگل‌ها و سلول‌های سرطانی هستند و بخشی از پاسخ آلرژیک بدن محسوب می‌شوند.
- مونوسیت‌ها (Monocytes) – مونوسیت‌ها که حدود ۲ تا ۸ درصد گلبول‌های سفید خون را شامل می‌شوند، به میکروب‌ها یا باکتری‌های وارد شده به بدن حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند.
در صورت لزوم، مونوسیت‌ها به اندام‌های دیگر مانند طحال، کبد، ریه‌ها و مغز استخوان می‌روند و در آنجا به سلولی به نام «ماکروفاژ» تبدیل می‌شوند. ماکروفاژ مسؤول بسیاری از عملکردها از جمله حذف بافت مرده یا آسیب‌دیده، تخریب سلول‌های سرطانی و تنظیم پاسخ ایمنی است.
دلایل افزایش گلبول‌های سفید خون
به بالا رفتن تعداد گلبول‌های سفید خون «لکوسیتوز» (Leukocytosis) می‌گویند. معمولا لکوسیتوز در پاسخ به شرایط زیر رخ می‌دهد.
- عفونت
- سرکوب سیستم ایمنی
- مصرف داروها، مانند کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها)
- اختلال مغز استخوان یا سیستم ایمنی
- انواع خاصی از سرطان، مانند لوسمی لنفوسیتی حاد یا مزمن (سرطان خون)
- التهاب
- جراحت یا جراحی
- استرس یا ضربه روحی
- بیماری‌های ژنتیکی یا ارثی
- بارداری
- سیگار کشیدن
- چاقی
- واکنش‌های آلرژیک
- ورزش بیش از حد
بعضی از بیماری‌های تنفسی مانند سیاه سرفه یا سل ممکن است باعث افزایش گلبول‌های سفید خون شوند. گاهی اوقات، تعداد تمام گلبول‌های سفید بالا می‌رود. با این حال، بعضی از افراد به بیماری‌های خاصی مبتلا هستند که فقط یک نوع از گلبول‌های سفید را تحت تأثیر قرار می‌دهند. معمولا عوامل زیر فقط میزان یک نوع گلبول سفید را بالا می‌برند.
- مونوسیت‌ها – افزایش تعداد مونوسیت‌ها ممکن است نشاندهندهی وجود عفونت‌های قارچی، بیماری‌های خودایمنی (مثل لوپوس و کولیت اولسراتیو) و برداشتن طحال باشد.
- لنفوسیت‌ها – اگر تعداد لنفوسیت‌ها افزایش یابد، به این وضعیت «لکوسیتوز لنفوسیتی» می‌گویند که ممکن است درنتیجهی وجود یک ویروس یا عفونت مانند سل رخ دهد. لکوسیتوز لنفوسیتی می‌تواند با بعضی لنفوم‌ها (سرطان سیستم لنفاوی) و انواع لوسمی هم مرتبط باشد.
- نوتروفیل‌ها – افزایش تعداد نوتروفیل‌ها در بدن به بروز وضعیتی به نام «لکوسیتوز نوتروفیلی» منجر می‌شود. لکوسیتوز نوتروفیلی یک پاسخ ایمنی طبیعی نسبت به سیگار کشیدن، استرس روحی یا جسمی، عفونت، التهاب، مصرف بعضی داروها (مثل کورتون و لیتیوم) و انواع خاصی از لوسمی محسوب می‌شود.
- بازوفیل‌ها – افزایش تعداد بازوفیل‌ها ممکن است در افرادی که سابقهی کم‌کاری تیروئید دارند مشاهده شود یا درنتیجهی ابتلا به سایر بیماری‌ها مانند آلرژی، لوسمی و سرطان مغز استخوان رخ دهد.
- ائوزینوفیل‌ها: افزایش تعداد ائوزینوفیل‌ها نشاندهندهی واکنش بدن نسبت به عفونت انگلی، دارو، مواد آلرژی‌زا یا آسم است.
سندرم هیپرائوزینوفیلی ایدیوپاتیک
در بعضی مواقع، هیچ دلیل مشخصی برای افزایش گلبول‌های سفید خون وجود ندارد. این وضعیت تحت عنوان «سندرم هیپرائوزینوفیلی ایدیوپاتیک» (Idiopathic hypereosinophilic syndrome) شناخته می‌شود. سندرم هیپرائوزینوفیلی ایدیوپاتیک می‌تواند به بروز عوارض جدی مانند آسیب‌دیدگی قلب، ریه، کبد، پوست و سیستم عصبی منجر شود. افراد مبتلا به این سندرم علائم زیر را تجربه می‌کنند.
- کاهش وزن
- تب
- تعریق شبانه
- خستگی
- سرفه
- مشکل در تنفس
- درد شکم
- استفراغ و اسهال
- دردهای عضلانی
- درد مفاصل
- درد قفسه‌ی سینه
- تورم
- معده درد
- بثورات پوستی و خارش پوست
- درد
- ضعف
- گیجی
- اختلال گفتار
- اختلالات بینایی
- کم‌خونی
- کما
- دمای طبیعی بدن؛ چه دمایی طبیعی و چه درجه‌ای نشان تب است؟
لکوسیتوز در دوران بارداری
تعداد گلبول‌های سفید خون در دوران بارداری به دلیل استرس فیزیکی که بدن در این دوران متحمل می‌شود به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. میزان این سلول‌ها در سه ماهه‌ی اول شروع به بالا رفتن می‌کند و تا سه ماهه‌ی سوم افزایش می‌یابد.
در طول زایمان و چند ساعت اول پس از زایمان ممکن است تعداد گلبول‌های سفید خون دوباره افزایش یابد و به ۹ هزار تا ۲۵ هزار گلبول سفید در هر میکرولیتر خون برسد. این افزایش در پاسخ به استرس‌های فیزیکی و آسیب‌های ناشی از زایمان رخ می‌دهد. در عرض ۶ تا ۸ هفته پس از زایمان، تعداد گلبول‌های سفید خون به سطح طبیعی باز می‌گردد.
سایر اختلالات گلبول‌های سفید
گاهی اوقات، تعداد گلبول‌های سفید خون کم می‌شود که این موضوع ممکن است نشانه‌ی کاهش فعالیت سیستم ایمنی باشد. در افراد مبتلا به HIV و کسانی که داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف می‌کنید، کاهش تعداد WBC مشاهده می‌شود. کمبود گلبول‌های سفید خون احتمال بروز عفونت را افزایش می‌دهد.
تولید سلول‌های خونی غیرطبیعی، یکی از ویژگی‌های بعضی از انواع سرطان مانند لوسمی و لنفوم به شمار می‌رود. بعضی از مشکلات که در مجموع به آن‌ها اختلالات میلوپرولیفراتیو (Myeloproliferative disorders) گفته می‌شود، می‌توانند در مغز استخوان رخ دهند. اختلالات میلوپرولیفراتیو زمانی اتفاق می‌افتند که تعداد خیلی زیادی سلول خونی نابالغ تولید می‌شود. این اختلال یک مشکل نادر است که ممکن است در بعضی مواقع به بروز شرایط بدخیم منجر شود.
علائم افزایش گلبول‌های سفید خون
هنگامی که تعداد گلبول‌های سفید خون بسیار زیاد است، می‌تواند با افزایش غلظت خون باعث مختل شدن جریان خون شود. این عارضه به بروز وضعیتی به نام «سندرم هیپرویسکوزیته» (Hyperviscosity syndrome) منجر می‌شود و می‌تواند چند مشکل جدی زیر را ایجاد کند.
- سکته‌ی مغزی
- مشکلات بینایی
- مشکل در تنفس
- خونریزی از روده، دهان یا معده
لکوسیتوز ممکن است علائم دیگری هم ایجاد کند. این علائم به نوع گلبول سفیدی که افزایش یافته یا بیماری زمینه‌ای که باعث افزایش گلبول‌های سفید خون شده است، بستگی دارد. بعضی از علائم رایج به شرح زیر هستند.
- تب
- درد
- کبودی
- مشکل در تنفس
- خس خس سینه
- کهیر و خارش
- کاهش وزن
- تعریق شبانه
به خاطر داشته باشید که اگر لکوسیتوز از استرس یا واکنش به یک دارو ناشی شود، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشید.
تشخیص کلوسیتوز
در بیشتر بزرگسالان سالمی که باردار نیستند، بین ۴۵۰۰ تا ۱۱ هزار گلبول سفید در هر میکرولیتر خون وجود دارد. در صورتی که تعداد گلبول‌های سفید خون به بالاتر از این محدوده برسد، نشانه‌ی بروز لکوسیتوز است.
اگر در هر میکرولیتر خون بین ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار گلبول سفید وجود داشته باشد، احتمالا نشاندهندهی عفونت شدید، رد عضو پیوند شده یا وجود یک تومور جامد است. تعداد بسیار بالای WBC (بیش از ۱۰۰ هزار در هر میکرولیتر خون) معمولا فقط در شرایطی مانند لوسمی یا سایر انواع سرطان خون و سرطان مغز استخوان رخ می‌دهد. از سه نوع آزمایش مختلف برای تعیین علت افزایش گلبول‌های سفید خون استفاده می‌شود:
۱. شمارش کامل سلول‌های خون (CBC)
CBC رایج‌ترین آزمایشی است که برای بررسی علت افزایش گلبول‌های سفید انجام می‌شود. با این آزمایش می‌توان درصد تمام انواع گلبول سفید را در نمونه‌ی خون گرفته شده از بیمار مشخص کرد.
۲. اسمیر خون محیطی
هنگامی که تعداد نوتروفیل‌ها یا لنفوسیت‌ها بالا باشد، پزشک ممکن است این آزمایش را انجام دهد تا شکل و بلوغ همه سلول‌های خونی را بررسی کند. برای انجام این آزمایش، یک لایه‌ی نازک خون روی لام شیشه‌ای قرار داده شده و سلول‌های آن در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. اگر گلبول‌های سفید نابالغ در نمونه‌ی خون وجود داشته باشند، ممکن است به نمونه‌برداری از مغز استخوان نیاز باشد.
۳. نمونه‌برداری از مغز استخوان
از این آزمایش برای افتراق لوسمی از سایر بیماری‌های خوش‌خیم استفاده می‌شود. برای این کار، نمونه‌ای که با استفاده از سوزن از مغز استخوان (بافتی که گلبول سفید تولید می‌کند) برداشته شده به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا در زیر میکروسکوپ بررسی شود. نمونه‌برداری از مغز استخوان مشخص می‌کند که آیا در تولید گلبول‌های سفید در مغز استخوان مشکلی وجود دارد یا خیر.
درمان کلوسیتوز
درمان افزایش گلبول‌های سفید خون به علت بروز آن بستگی دارد. بعضی از رایج‌ترین گزینه‌های درمانی به شرح زیر هستند.
- آنتی هیستامین‌ها برای درمان واکنش‌های آلرژیک
- داروهای استنشاقی برای کنترل علائم آسم
- آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی
- درمان سرطان از طریق شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا پیوند سلول‌های بنیادی
- تجویز دارو برای درمان استرس یا اضطراب
- درمان بیماری‌های التهابی
- تغییر دارو برای جلوگیری از بروز عوارض جانبی (اگر داروها علت کلوسیتوز باشند)
اگر به سندرم هیپرویسکوزیته مبتلا باشید، احتمالا از تزریق مایعات داخل وریدی و داروها برای کاهش سریع تعداد گلبول‌های سفید و بهبود جریان خون استفاده می‌شود.
پیشگیری از لکوسیتوز
راه‌های مختلف زیر برای جلوگیری از افزایش گلبول‌های سفید خون وجود دارد.
- حفظ سبک زندگی سالم و فعال
- رعایت بهداشت و شستن دست‌ها برای جلوگیری از عفونت
- دوری از مواد آلرژی‌زا
- اجتناب از سیگار
- استفاده از داروها طبق دستور پزشک و پرهیز از مصرف آن‌ها به‌طور خودسرانه
- کنترل استرس
- در صورت لزوم، درمان اضطراب یا مشکلات مربوط به سلامت روان
به خاطر داشته باشید که لکوسیتوز یک پاسخ ایمنی طبیعی است که برای محافظت بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها طراحی شده است. در نتیجه، وقوع آن در همه‌ی مواقع نشاندهندهی ابتلا به یک بیماری خاص نیست. علاوه بر این، عواملی مثل بارداری، استرس یا ورزش شدید هم می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. با این حال، این احتمال وجود دارد که نشانه‌ی یک مشکل جدی‌تر مانند سرطان باشد. بنابراین، مهم است که با پزشک خود برای مشخص شدن علت بروز آن مشورت کنید.
کلام پایانی
افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون می‌تواند نشاندهندهی بیماری‌ها و شرایط مختلفی باشد. تلاش سیستم ایمنی برای از بین بردن عفونت، استرس روحی یا جسمی و بعضی از انواع سرطان‌ها همگی از دلایلی هستند که می‌توانند تعداد این سلول‌ها را در خون افزایش دهند.
بارداری هم به افزایش تعداد گلبول‌های سفید منجر می‌شود. چون تعداد این سلول‌ها از سه ماهه‌ی اول تا سه ماهه‌ی سوم افزایش می‌یابد. به دلیل استرس شدیدی که بدن متحمل می‌شود، تعداد گلبول‌های سفید خون در ساعات اولیه‌ی بعد از زایمان هم بالا می‌رود.
علائم افزایش گلبول‌های سفید خون و نحوه‌ی درمان آن به علت بروز این مشکل بستگی دارد. تب، درد، کبودی، تعریق شبانه، کاهش وزن و اختلال تنفس از رایج‌ترین علائم لکوسیتوز به شمار می‌روند.
منابع: medicalnewstoday, healthline
