نقد فیلم ترسناک «مرتد»؛ یک قاتل حراف و دو قربانی ساده‌دل!
فیلم «مرتد» درگیر همان آفت‌هایی است که بسیاری از فیلم‌های ترسناک هالیوودی این روزها با آنها دست در گریبان هستند؛ آفت‌هایی نظیر تلاش برای راضی کردن اکثریت مخاطبان، حتی مخاطبان غیرعلاقه‌مند به ژانر وحشت با باج دادن‌های بی‌مورد به آنها، توضیح بیش از حد همه چیز برای پوشاندن خطاهای بسیار در فیلم‌نامه و اجرا و حتی بازیگری و در عین حال تلاش برای هوشمندانه به نظر رسیدن. هر سه‌ی این موارد در این جا به وفور وجود دارند. نقد فیلم «مرتد» را با تلاش سازندگان برای باج دادن به عامه‌ی مخاطب آغاز می‌کنیم.
هشدار: در نقد فیلم «مرتد» خطر لو رفتن داستان وجود دارد!
ژانر وحشت از دیرباز مخاطب خاص خودش را داشته و هر تماشاگری دل و شجاعت روبه رو شدن با سکانس‌های ترسناک را نداشته است. به همین دلیل هم به مرور این ژانر برخلاف دیگر ژانرها صاحب نوعی مخاطب وفادار شد که در هر شرایطی به دنبال فیلم ترسناک می‌گشت و هر چه در دسترس بود را می‌دید. از سوی دیگر به دلیل این که این فیلم‌ها بودجه‌ی چندانی نداشتند، وجود همیشگی همان مخاطب وفادار سبب می‌شد که هیچگاه این ژانر از چرخه‌ی تولید استودیوها و البته سازندگان مستقل خارج نشود؛ چرا که در هر صورت خرجش را بازمی‌گرداند. با شروع قرن تازه اما ورق برگشت. رفته رفته سر و کله‌ی فیلم‌های ترسناکی پیدا شد که تمایل به جذب مخاطب بیشتر داشتند.
کارگردانان این فیلم‌ها می‌دانستند که نمی‌توان با نمایش سکانس‌های پر از خشونت و به شکلی بی‌پروا عامه تماشاگران را به سالن سینما کشید. پس شروع کردند به باج دادن به این تماشاگران با حذف سکانس‌های ترسناک. حال ژانری که زمانی گزنده بود و ممکن بود با نمایش درنده‌خویی و قساوت‌های هیولاهایش چندان برای همه مناسب نباشد، صاحب آثاری شد که به جانواران خطرناکی می‌مانند که دندان‌های نیش هر یک را کشیده‌اند. در چنین چارجوبی بود که در بهترین حالت این فیلم‌ها تبدیل به آثاری معمایی یا تریلرهایی خوش ساخت می‌شدند که از کلیشه‌های ژانر وحشت هم بهره‌هایی برده‌اند. اما نکته این که «مرتد» تلاش دارد هر طور شده مخاطب سنتی ژانر وحشت را هم راضی کند.
حرکت روی این مرز باریک نبوغی می‌خواهد که سازندگان «مرتد» از آن بی‌بهره‌اند و به همین دلیل هم نه خبری از ترس است و نه خبری از تعلیق و هیجان. معمای فیلم هم آن قدر پیچیده نیست که نتوان پایانش را حدس زد. در نتیجه با اثر الکنی روبه رو هستیم که سعی می‌کند تمام این ضعف‌ها را با کارهای دیگری بپوشاند. یکی از این کارها پرگویی بیش از اندازه‌ی فیلم و تلاش برای توضیح دادن همه چیز است. باید این نکته را در نظر گرفت که توضیح همه چیز، به ویژه توضیح بیش از اندازه‌ی انگیزه‌های قاتلان در سینمای ترسناک آنها را به انسان‌هایی معمولی تبدیل می‌کند. از یک انسان معمولی هم نمی‌توان ترسید و در بهترین حالت می‌توان درکش کرد. قطب منفی فیلم ترسناکی که هیچ احساس وحشتی منتقل نکند، به غذایی می‌ماند که در اصل باید تند باشد اما فقط کمی ادویه به آن زده‌اند.
نگاه کنید که شخصیت منفی داستان یا همان قاتل فیلم تا چه اندازه همه چیز را توضیح می‌دهد. او پس از انجام هر کنشی مدت‌ها به سخنرانی مشغول می‌شود و حرف‌های بی‌ربطی می‌زند که مثلا قرار است هوشمندانه باشند و از حضور یک قاتل باهوش، روشنفکر، کاریزماتیک و البته مجنون خبر دهند. اما هیچ کدام از این احساسات در وجود این مرد شکل نمی‌گیرد. چرا که اولین نکته برای ساختن یک قاتل ترسناک، مرموز نگه داشتن آن است و مرموز بودن و مرموز ماندن هم در سکوت بیشتر و بهتر شکل می‌گیرد. بماند که توضیح بیش از اندازه‌ی همه چیز این احساس را به مخاطب می‌دهد که سازندگان ضریب هوشی او را زیر حد متوسط فرض کرده‌اند. نمی‌توان «مرتد» را دید و مدام به این فکر نکرد که چرا رفتار و عمل قاتل داستان با حرف‌هایش نمی‌خواند و با این وجود تا این اندازه درباره‌ی هر کدام توضیحات بی‌ربط می‌دهد؟
ضمن این که برخی اعمال او آن قدر احمقانه هستند که نیاز چندانی برای فهم چگونگی اتفاق افتادنشان وجود ندارد. همچون همان زنده شدن اولین زن پس از خوردن کیک زهرآلود که نیازی به هوش چندانی برای فهم جابه‌جایی جنازه‌ی او با دیگری وجود ندارد و هر مخاطبی خیلی زود متوجه این اتفاق می‌شود. یا کنش پایانی فیلم و به هوش آمدن ناگهانی یکی از قربانیان که جان قاتل را در نهایت می‌ستاند و تلاش می‌کند که ما را به این شک بیاندازد که نکند تمام حرف‌های قاتل درباره‌ی بازگشت از مرگ و رستاخیز درست باشد و حال این دخترک از مرگ بازگشته اما این بازگشت موقتی از مرگ باسمه‌ای‌تر از آن است که مخاطب را برای یک لحظه هم فریب دهد. در چنین بستری باز هم همه‌ی این موارد به اندازه‌ی تلاش سازندگان برای زدن حرف‌های دهان پر کن و در نتیجه ساختن اثری هوشمندانه تماشاگر را پس نمی‌زند.
«مرتد» از همان دیالوگ ابتدایی بین شخصیت‌های اصلی که درباره‌ی فریب دادن کمپانی‌ها و قالب کردن جنس‌های مشابه به مشتری است، تلاش می‌کند که اثری مهم جلوه کند که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. اما باور بفرمایید آن سکانس ابتدایی به جای آن که هوشمندانه به نظر برسد، سراسر ملال است و تکراری و حتی به نقد جهان سرمایه‌داری و مصرف‌گرا بودن انسان امروزی هم نمی‌رسد. از آن پس فیلم تلاش دارد که جهان مذهبی و باور انسان‌ها را به بوته‌ی آزمایش بگذارد. طبیعتا در دستان نویسنده‌هایی توانا با یک جهان‌بینی مشخص نسبت به مذهب و باورهای دینی، می‌شد دیالوگ‌های درجه یکی روی کاغذ نوشت و با حضور یک کارگردان کاربلد به اثری رسید که از آن دیالوگ‌های خوب، سکانس‌هایی هوشمندانه بیرون می‌کشد که هم پر از هیجان هستند و هم من و شما را به فکر وا می‌دارند.
۱
از ۵
نکات مثبت
- فضاسازی مناسب
نکات منفی
- توضیح بیش از اندازه همه چیز؛ گویی فیلم ساز هراس دارد که مخاطب محتوای اثر را درک نکند!
- قصه‌ای قابل پیشبینی و قصه‌گویی بدون ظرافت
- تلاش بدون نتیجه جهت ساختن فیلمی هوشمندانه!
اما متاسفانه درگیری‌های کلامی شخصیت‌ها آن چنان شوری برنمی‌انگیزد و آن چنان مخاطب را به فکر فرو نمی‌برند. مثلا نگاه کنید که چگونه خیلی زود دست قاتل قصه در خصوص حضور همسرش برای ما رو می‌شود و سپس در سکانسی پس از قرار دادن دو گزینه در برابر قربانیان برای خروج از خانه، به شکل کودکانه‌ای این عدم وجود همسر به مساله‌ی وجود یا عدم وجود خداوند پیوند می‌خورد. در تمام این مدت آن چه که ساده‌دلانه به نظر می‌رسد، استدلال‌های مرد درباره‌ی باورهای خودش است؛ چرا که کیست که چنین مساله‌ی عمیقا مذهبی و حتی فلسفی را به استدلال‌های پوچی در باب وجود نشانه‌هایی درباره‌ی نبودن یک زن در این خانه پیوند بزند و از پس آن بخواهد به این نتیجه برسد که خداوند وجود دارد یا نه؟ از این بدتر این است که این موضوع را دست مایه قرار می‌دهد تا باورهای دو طرف را زیرسوال ببرد و آنها را در بوته‌ی آزمایش بگذارد.
نکته‌ی پایانی این که «مرتد» شاید یکی از بهترین فیلم‌های ترسناک ۲۰۲۴ نباشد اما دست کم یک نقطه مثبت اساسی دارد و آن هم ساختن یک جغرافیای درست و حسابی است. سازندگان دست کم می‌دانند که این قصه نیاز به ساختن یک جغرافیای قابل شناسایی دارد که مرموز هم جلوه کند و مخاطب را توامان، هم به حدس زدن وادارد و هم به او بگوید که کاسه‌ای زیر نیم کاسه است و به آن چه که می‌بیند، باور نداشته باشد. ساخته شدن این جغرافیا به ساخته شدن یک فضای ترسناک می‌رسد. آن چه که این جغرافیا را الکن می‌کند، شخصیت‌هایی هستند که در آن حضور دارند. وگرنه خانه‌ی قاتل به هزارتویی می‌ماند که صرف تصویربرداری از آن می‌تواند پشت تماشاگر را بلرزاند.
شناسنامه فیلم «مرتد» (Heretic)
کارگردانان: اسکات بک، برایان وودز
بازیگران: کلوئی ایست، سوفی تاچر و هیو گرنت
محصول: 2024، آمریکا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: 7 از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 91٪
خلاصه داستان: خواهر بارنز و خواهر پکستون دو مبلغ کلیسای مرمون هستند که از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر می‌روند و آیین خود را تبلیغ می‌کنند. آنها در باورهایشان شک دارند اما تلاش می‌کنند که ثابت قدم بمانند. در این میان روزی به در خانه‌ی مرد مرموزی می‌رسند. در همان حال باران به شدت شروع به باریدن می‌کند و مرد از این دو می‌خواهد که تا آرام شدن هوا وارد خانه شوند و صبر کنند. این مرد به دو دختر قول می‌دهد که همسرش هم به آنها خواهد پیوست اما او نقشه‌های شومی در سر دارد و …
نقد فیلم «مرتد» دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما موضع دیجی‌کالا مگ نیست
منبع: دیجی‌کالا مگ
