دنباله‌دار عظیم کشف شده در منظومه‌ی شمسی از مدت‌ها پیش فعال بوده است
داده‌های تلسکوپ سیاره‌شناس تس ناسا نشان می‌دهد که دنباله‌دار BB، یکی از عظیم‌ترین دنباله‌دارهای کشف شده تا کنون، مدت‌ها پیش از آنچه دانشمندان تصور می‌کردند هم فعال بوده است.
دنباله‌دارها اجرامی تشکیل شده از غبار و یخ باقی‌مانده از روزهای اولیه‌ی منظومه‌ی شمسی هستند. هنگامی که یک دنباله‌دار از نزدیکی خورشید می‌گذرد، یخ آن شروع به تبخیر می‌کند و پوششی به نام «گیسو» (Coma) تشکیل می‌دهد که باعث می‌شود یک دنباله‌دار فعال باشد. فاصله‌ای از خورشید که یک دنباله‌دار در آن فعال می‌شود، تا حد زیادی به نوع یخ آن بستگی دارد که برای مثال می‌تواند یخ آب، یخ کربن دی‌اکسید یا یخ کربن مونواکسید باشد.
اکنون پژوهش جدیدی که توسط ستاره‌شناسان دانشگاه مریلند انجام و ۲۹ نوامبر (۸ آذر) در نشریه‌ی The Planetary Science Journal منتشر شده است، نشان می‌دهد دنباله‌دار «برناردینلی-برنشتاین» (Comet Bernardinelli-Bernstein) یا «بی‌بی» (BB) در فاصله‌ای بسیار دورتر نسبت به خورشید، فعال شده است. جایی که دما خیلی سردتر از آن است که باعث تبخیر یخ آب شود. بنابراین، یافته‌ها درباره‌ی این دنباله‌دار می‌تواند به تعیین جنس آن بینجامد و بینش تازه‌ای درباره‌ی شرایط منظومه‌ی شمسی در ابتدای شکل‌گیری ارائه دهد.
برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که دنباله‌دار BB می‌تواند تا ۱۰۰ کیلومتر قطر داشته باشد که آن را به یکی از بزرگ‌ترین دنباله‌دارهای کشف شده تا کنون تبدیل می‌کند و حتی شاید بررسی‌های دقیق‌تر آن را به‌عنوان بزرگ‌ترین دنباله‌دار کشف شده، شناسایی کنند. دانشمندان این جرم را برای نخستین بار زمانی که آن سوی سیاره‌ی اورانوس بود و در جهت زمین حرکت می‌کرد، مشاهده کردند.
برای درک بهتر عظمت این جرم فضایی، باید اشاره کرد که بیشتر دنباله‌دارها کمتر از ۱ کیلومتر عرض دارند و زمانی کشف می‌شوند که بسیار نزدیک‌تر به خورشید هستند. تا کنون دانشمندان تنها یک دنباله‌دار فعال دیگر را در چنین فاصله‌ی دوری از خورشید مشاهده کرده‌اند که بسیار کوچک‌تر از دنباله‌دار BB بوده است.
«تونی فارنهام» (Tony Farnham) نویسنده‌ی اصلی این مطالعه و ستاره‌شناس دانشگاه مریلند، گفت: «این مشاهدات فاصله‌ی دنباله‌دارهای فعال را به‌طور چشمگیری به دورتر از آنچه قبلا می‌دانستیم افزایش می‌دهد.»
ستاره‌شناسان با استفاده از داده‌های «بررسی انرژی تاریک» (Dark Energy Survey) که تلاشی بین‌المللی برای مطالعه‌ی آسمان نیمکره‌ی جنوبی است، هسته‌ی درخشان دنباله‌دار BB را در ژوئن ۲۰۲۱ (۱ تیر ۱۴۰۰) کشف کردند. با این وجود در آن زمان، رصدها از وضوح کافی برای دیدن گیسو برخوردار نبودند.
اما مطالعه‌ی اخیر برای بررسی تاریخچه‌ی این دنباله‌دار، از تصاویر گرفته شده توسط «ماهواره‌ی نقشه‌بردار فراخورشیدی گذران» (TESS) بهره گرفت. این فضاپیما در سال ۲۰۱۸ پرتاب شد و بیشتر فعالیت علمی خود را در جست‌وجوی سیاراتی می‌گذراند که به دور ستاره‌های نزدیک می‌چرخند. برای مطالعه‌ی سیارات فراخورشیدی، این تلسکوپ فضایی نوردهی‌های طولانی‌تری را انجام می‌دهد و این یعنی نمای دقیق‌تری از آسمان ثبت می‌شود که می‌توان از آن برای مطالعه‌ی انواع اجرام دیگر هم استفاده کرد.
پژوهشگران هزاران تصویر تس را که بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ گرفته شده‌اند، ترکیب کردند تا دید واضح‌تری از این دنباله‌دار و درخشش مه‌آلود غباری که آن را دربر گرفته است، به‌دست آوردند. آن‌ها با لایه‌بندی تصاویر به گونه‌ای که دنباله‌دار در هر فریم هم‌تراز باشد، گیسوی دنباله‌دار را آشکار و ثابت کردند که در گذشته فعال بوده است.
دانشمندان قبلا در تصاویری که در فاصله‌ی ۲۰ واحد نجومی (۲۰ برابر فاصله‌ی زمین تا خورشید) از این دنباله‌دار گرفته شده بود، متوجه فعالیت این دنباله‌دار شده بودند اما مشاهدات دقیق تس نشان می‌دهد که دنباله‌دار BB حتی در فاصله‌ی ۲۳ واحد نجومی از خورشید هم فعال بوده است. حالا پژوهشگران فکر می‌کنند که رصدهای مشابهی که چند سال قبل انجام شده‌اند، اگر تس در آن زمان فعال بود، می‌توانستند گیسو را زودتر هم شناسایی کنند.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از دنباله‌دار برناردینلی-برنشتاین
Credit: NOIRLab/NSF/AURA/J. da Silva
منبع: Space
