۵ کتاب رومن رولان؛ نوبلیست مشهور فرانسوی و خالق رمان طولانی «جان شیفته»
«رومن رولان» به عنوان یکی از برجسته‌ترین نویسندگان فرانسوی محسوب می‌شود. او را بیشتر با کتاب‌های «جان شیفته» و «ژان کریستف» که رمان‌هایی طولانی هستند می‌شناسند. آثار «رومن رولان» شهرتی جهانی دارد و او را یکی از الهام‌بخش‌ترین نویسندگان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می‌شناسند. رولان زندگی سیاسی جذاب و پر فراز و فرودی دارد او را به عنوان شخصیتی صلح‌طلب و مخالف جنگ می‌شناسند. رولان با وجود طرفداری از ایده مارکسیسم از منتقدان اولیه حکومت استالین بود و در مقاله‌ها و سخنرانی‌های مختلف علیه کیش شخصیت و استبداد در شوروی می‌نوشت. «رومن رولان» در طول حیات خود را شخصیت‌های مهم، مشهور و تاثیرگذاری نظیر «زیگموند فروید» و «مهاتما گاندی» ارتباط داشته است. در این یادداشت قصد داریم که پس از آشنایی مختصر با زندگی این نویسنده به سراغ آثار او برویم رفت و تعدادی از آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
کودکی و نوجوانی «رومن رولان»
«رومن رولان» در ژانویه سال ۱۸۶۶ در خانواده‌ای ثروتمند، متمول و بورژوا چشم به جهان گشود. محل تولد او کلامسی واقع در ناحیه بورگونی فرانسه بود. پدر و مادر این نویسنده، جمهوری‌خواه، روشنفکر و پروتستان بودند. رولان کودکی و نوجوانی آرام و مملو از رفاهی داشت و در فضایی فرهنگی رشد کرد. وقتی چهارده ساله بود خانواده او تصمیم گرفتند که پاریس مهاجرت کنند. رولان نیز در سال ۱۸۸۰ به شهر پاریس آمد و تحصیلات خود را در مهد ادب و فرهنگ فرانسه ادامه داد. رولان از همان نوجوانی متوجه شد که به ادبیات علاقه‌مند است.
جوانی «رومن رولان» و ورود به دانشگاه
«رومن رولان» در سال ۱۸۸۶ به دانشگاه پاریس راه پیدا کرد. اولین رشته‌ای که خواند فلسفه بود اما خیلی زود به این نتیجه رسید که به تاریخ علاقه دارد برای همین رشته‌اش را تغییر داد و در سال ۱۸۸۹ در رشته تاریخ فارغ‌التحصیل شد. پس از آن به مدت دو سال در شهر رم زندگی کرد. او در آن‌جا امکان آن را پیدا کرد که با بزرگان فرهنگ و هنر ایتالیا آشنا شود و تحت تاثیر آن‌ها قرار بگیرد. در رم بود که «رومن رولان» به نتیجه رسید به هنر علاقه دارد؛ به همین خاطر برای گذراندن تحصیلات تکمیلی در این رشته، اقدام کرد و در رشته تاریخ هنر مدرک دکترا گرفت. پس از آن شهر رم را ترک کرد و مدتی در حدود سه سال را دانشگاه‌های سوربن و پاریس به تدریس تاریخ موسیقی و تاریخ هنر پرداخت.
زندگی شخصی و خصوصی «رومن رولان»
«رومن رولان» در طول حیات خود دوبار ازدواج کرد. ازدواج اول او با «کلوتیلد برئال» بود که تنها نه سال دوام پیدا کرد و پس از آن به جدایی و متارکه انجامید. ازدواج دوم او نیز با «ماری کوادچف» بود که سرنوشت متفاوتی داشت و در سال ۱۹۳۴ صورت گرفت و تا پایان عمر «رومن رولان» ادامه پیدا کرد.
شروع فعالیت ادبی «رومن رولان»
«رومن رولان» اولین کتاب خود که زندگی‌نامه بتهوون بود را در سال ۱۹۰۳ نوشت. اما کار کردن بر روی رمان را در سال ۱۹۰۴ و با نوشتن اولین جلد «ژان کریستف» آغاز کرد. به اتمام رساندن این رمان ۸ سال به طول انجامید. بسیاری معتقدند که کتاب فوق تاثیر ویژه‌ای بر سبک داستان‌نویسی در زمان خود گذاشته است. «رومن رولان» در این مدت به نوشتن بیوگرافی تعدادی از مشاهیر ادامه داد و علاوه بر این بخت خود را در نوشتن تعدادی نمایشنامه نیز امتحان کرد. نمایشنامه‌های این نویسنده شهرتی جهانی دارند اما بیشتر افراد، «رومن رولان» را با رمان‌های طولانی و جذابش می‌شناسند.
برنده شدن جایزه نوبل ادبیات
«رومن رولان» در سال ۱۹۱۵ جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرد. آکادمی نوبل دلیل انتخاب او را آرمان‌گرایی آثار ادبی‌اش و وجود عشق و همدردی عنوان کرده بود. او سومین فرانسوی‌ای به شمار می‌آمد که جایزه نوبل ادبیات می‌گرفت.
افتخارات و جوایز «رومن رولان»
«رومن رولان» علاوه بر نوبل ادبیات نشان لژیون دونور را در سال ۱۹۱۰ و جایزه بزرگ آکادمی فرانسه را در سال ۱۹۱۳ از آن خود کرد. در سال ۱۹۳۳ دولت آلمان نازی به او مدال گوته را داد اما رولان از پذیرش این جایزه خودداری کرد زیرا محالف نازی‌ها و افکارشان بود.
دهه‌های پایانی زندگی «رومن رولان»
«رومن رولان» از سال ۱۹۱۴ به مدت دو دهه فرانسه را ترک کرد و در سوئیس مقیم شد. او در آن‌جا «مهاتما گاندی» را شناخت و بیوگرافی او را نوشت. گاندی تاثیرات قابل توجهی بر روی «رومن رولان» گذاشت و این نویسنده توانست با افکار صلح‌جویانه و فلسفه هندی آشنا شود. در سال ۱۹۳۵ رولان به دعوت از ماکسیم گورکی نویسنده برجسته اهل روسیه به شوروی رفت و در آن‌جا با ژوزف استالین رهبر اتحاد جماهیر شوروی ملاقات کرد. در آن‌زمان بسیاری از چپ‌گرایان طرفدار سیاست‌های شوروی بودند اما «رومن رولان» پس از بازگشت از شوروی، نبود دموکراسی و آزادی در این کشور را به باد انتقاد گرفت.
سال‌های پایانی زندگی این نویسنده شهیر و برجسته با جنگ جهانی دوم همراه است. او چند ماه پس از آزاد شدن فرانسه از چنگال نیروهای آلمان نازی در سی دسامبر سال ۱۹۴۴ در سن ۷۸ سالگی و در شهر وزله فرانسه درگذشت. از او در چهار دهه فعالیت ادبی و هنری‌اش بیش از بیست اثر بر جای مانده است.
اندیشه‌های سیاسی «رومن رولان»
«رومن رولان» به عنوان یک باورمند به اندیشه سوسیالیستی، به طور همزمان نازیسم و استالینیسم را نفی می‌کرد. او یکی از طرفداران جدی صلح و از مخالفان استعمار بود. باور به صلح و نفی جنگ در بسیاری از آثار ادبی او نمایان است.
در ادامه این یادداشت با تعدادی از آثار برجسته «رومن رولان» آشنا می‌شویم.
۱. کتاب «ژان کریستف»
کتاب «ژان کریستف» یکی از برجسته‌ترین رمان‌های «رومن رولان» به شمار می‌آید. نوشتن و خلق این اثر ادبی جذاب ۱۰ سال به طول انجامید و در هشت جلد منتشر شد. بلافاصله پس از انتشار جلد اول، نویسنده به شهرتی چشم‌گیر دست پیدا کرد و نامش به محافل ادبی و روشنفکری رسید. «رومن رولان» از سال‌های پایانی تحصیلش در دانشگاه طرح چنین رمانی را در ذهن داشت. رمان «ژان کریستف» یک رمان موزیکال است و برای نوشتن آن از زندگی خود رولان و تعدادی از برجسته‌ترین موسیقی‌دان‌های دنیا الهام گرفته شده است. شخصیت اصلی داستان، «ژان کریستف» نام دارد که یک نابغه در عرصه موسیقی است و بیشتر کتاب حول احوالات و روزگار او می‌گردد. داستان از کودکی ژان کریستف آغاز می‌شود. خانواده او (پدر و پدربزرگش) دستی در موسیقی دارند و برای یک خانواده اشرافی کار می‌کنند. ژان تحت تاثیر پدربزرگش به موسیقی علاقه‌مند می‌شود و چیزهایی از او یاد می‌گیرد. اما زندگی آن‌ها سخت و پر از مشکل است. پدر ژان به الکل اعتیاد دارد و پول‌های خانواده را به شکلی بدون انضباط خرج می‌کند برای همین ژان مجبور می‌شود که از کودکی در حوزه موسیقی مشغول به کار شود تا کمک‌حال خانواده باشد. اما این ناحیه روستایی برای استعدادها و توانمندی‌های او کوچک است. ژان کریستف پستی و بلندی‌های زیادی را تجربه می‌کند و در ابتدا، به سختی‌هایی هولناک تن می‌دهد. او با وجود نبوغی که در موسیقی دارد در محل تولدش اذیت می‌شود و او را از کار اخراج می‌کنند. زیرا ژان به شکلی بی‌محابا اشتباهات کارهای دیگران را به آن‌ها نشان می‌دهد. یک بدبیاری باعث می‌شود که او زادگاهش را ترک کند و به فرانسه برود. او اصالتا آلمانی‌زبان است. کم‌کم ژان کریستف به شهرت می‌رسد و در فرانسه دوستان جدیدی پیدا می‌کند که باعث می‌شوند استعداد او بیش از پیش شکوفا شود. او در این دوران عشق را نیز تجربه می‌کند.
ژان کریستف را می‌توان بتهوون مدرن نامید. این کتاب پر از آموزه‌های فلسفی و اخلاقی است. چون شخصیت اصلی آن با هنر و جامعه جدال می‌کند. همیشه می‌توان نوعی مبارزه در برابر نیروهای درونی و بیرونی را در این کتاب مشاهده کرد. ژان کریستف به عنوان شخصیت اصلی این داستان، با وجود نبوغی که دارد پر از تناقض است. مهاجرت ژان کریستف به فرانسه اهمیت بسیار زیادی دارد او در آن‌جا با شخصی به اسم اولیویه آشنا می‌شود و با او کارهای مشترکی را خلق می‌کند. باید توجه داشت که در هنگام نوشتن این داستان، میان فرانسه و آلمان رابطه‌ای خصمانه وجود دارد اما در داستان ژان کریستف این دو با یک‌دیگر هماهنگ می‌شوند و رابطه‌ای دوستانه دارند. رومن رولان در این کتاب تلاش می‌کند که مرزها را کمرنگ کند و به ما بگوید انسان‌ها باید تعصبات خود را کنار بگذارند و دشمنی را به دوستی تبدیل کنند. با این وجود می‌توان رفتار خصمانه این دو ملت را در داستان دید. اندکی پس از به اتمام رسیدن این کتاب، جنگ جهانی اول اتفاق می‌افتد و دو ملت فرانسه و آلمان رو در روی یک‌دیگر قرار می‌گیرند.
از این کتاب دو ترجمه در بازار ایران وجود دارد. یکی برای «علی‌اصغر خبره‌زاده» است و دیگری به «محمود اعتمادزاده» تعلق دارد.
۲. کتاب «جان شیفته»
کتاب «جان شیفته» داستانی است که در فرانسه اوایل دهه بیست اتفاق می‌افتد و فضای اجتماعی حاکم بر این دوران را به تصویر می‌کشد. شخصیت اصلی این رمان زنی به نام آنت ریوی یر است. او را می‌توان نماد زنی با وجدان بیدار دانست که دوست دارد که زندگی مستقلی داشته باشد. طبیعی است که با توجه به فضای حاکم بر اجتماع فرانسه در آن سال او با مشکلاتی جدی روبرو شود. آنت ریوی‌یر زنی عاشق‌پیشه است. او در ابتدا علاقه خود را معطوف به پدرش می‌کند. رمان با مرگ پدر آنت آغاز می‌شود. در همین زمان آنت بچه‌دار می‌شود. اما او ازدواج با پدر فرزندش را رد می‌کند و ترجیح می‌دهد که به تنهایی فرزندش را بزرگ کند. چنین چیزی در جامعه آن روزگار فرانسه قابل قبول و پذیرش نیست. زندگی شخصی آنت، نابسامانی‌های زیادی دارد و خواهر ناتنی‌اش را پیدا می‌کند. در خلال زندگی آنت و پسرش، درباره حوادث کشور فرانسه و اوضاع اجتماعی آن سخن گفته می‌شود. این کتاب هم یک داستان عاشقانه است و هم یک اثر اجتماعی و تاریخی. در حقیقت زندگی آنت در دو سطح موازی فردی و اجتماعی پیش می‌رود. در این داستان می‌توان ناپایداری زندگی آنت را متوجه شد.
کتاب «جان شیفته» در چهار جلد به چاپ رسید و اولین جلد آن در سال ۱۹۳۳ منتشر شد. «رومن رولان» برای خلق این اثر، ده سال زمان گذاشته است. به این نکته باید توجه داشت که آنت زنی متعلق به طبقه ثروتمند جامعه است و همه انتظار دارند که او پس از تمام کردن تحصیلات دانشگاهی خود ازدواج کند و به فردی مهم در اجتماع تبدیل شود. اما برخی وقایع تصادفی و تعدادی از انتخاب‌های او باعث می‌شود تا مسیر زندگی‌اش تغییر پیدا کند و به سمت دیگری برود. فرزند آنت، مارک نام دارد. او در طول زندگی خود از جانب اطرافیانش تحقق و توهین‌های فراوانی را تحمل می‌کند. اما مادرش او را عاشقانه دوست دارد و تمام توانش را به کار می‌گیرد تا مارک زندگی خوب و سعادت‌مندانه‌ای داشته باشد. جان شیفته یک عاشقانه معمولی نیست. در این اثر داستان زندگی زنی روایت می‌شود که با واقعیات هولناک جامعه دست به گریبان است و در برابر آن‌ها به خوبی مقاومت می‌کند.
آنت حتی در طول داستان جایگاه اجتماعی و ثروت خود را به علت سوء‌استفاده وکیل خانوادگی‌اش از دست می‌دهد و مجبور می‌شود که برای گذراندن امورات خود و بزرگ کردن فرزندش معلم شود و سختی‌هایی را تحمل کند. با شروع جنگ میان آلمان و فرانسه، آنت نیز به عنوان یک پرستار ایفای نقش می‌کند. برای او فرقی ندارد که بیماران و مصدومان فرانسوی هستند یا آلمانی. او خود را موظف می‌داند که به همه آن‌ها کمک کند و پشتیبانشان باشد. آنت نیز در حقیقت جزئی از اتفاقات تاریخی‌ای است که در فرانسه رخ می‌دهد. آنت زندگی پرماجرایی دارد و این کتاب از ۲۴ سالگی تا سالخوردگی او را به تصویر می‌کشد. آنت در سنین پیری صاحب عروس و نوه نیز می‌شود. آنت را می‌توان یک الگو دانست که در برابر ناملایمتی زندگی و اجتماع مقاومت می‌کند. این کتاب توسط «محمود اعتمادزاده» به فارسی ترجمه شده است.
۳. کتاب «مهاتما گاندی»
همان‌طور که اشاره کردیم «مهاتما گاندی» و «رومن رولان» در یک عصر زندگی کرده‌اند. «رومن رولان» به شکلی بی‌واسطه با «مهاتما گاندی» گفت‌وگو داشته و از افکارش آگاهی کسب کرده است. کتاب مهاتما گاندی رومن رولان تسفیری روشن و صریح از زندگی، افکار و آرای گاندی به ما می‌دهد. این کتاب در سال ۱۹۳۶ نوشته شده است. با خواندن کتاب مهاتما گاندی متوجه می‌شویم که این رهبر هندی چگونه با آموزه‌های صلح‌طلبانه خود امپراطوری بریتانیا را به چالش کشیده است. باید توجه داشت این زندگی‌نامه زمانی نوشته شده است که هنوز هند نتوانسته استقلال خود از بریتانیا را به دست آورد. با این وجود، کتاب فوق به خوبی درباره زندگی گاندی به ما توضیح می‌دهد و کمک‌مان می‌کند تا با افکار و اندیشه‌های او آشنا شویم.
این کتاب توسط «محمد قاضی»، مترجم برجسته و شناخته‌شده ایرانی و انتشارات روزبهان به فارسی ترجمه شده است.
۴. کتاب «روبسپیر»
کتاب «روبسپیر» یک زندگی‌نامه جذاب و خواندنی از «رومن رولان» درباره یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های انقلاب فرانسه است. روبسپیر مدتی رهبری دولت انقلابی فرانسه را بر عهده داشت. روبسپیر وکیل و دولتمرد فرانسوی بود که به یکی از شناخته شده ترین و تاثیرگذارترین چهره‌های انقلاب فرانسه تبدیل شد. از انقلاب فرانسه او به عنوان عضوی از مجلس موسسان و باشگاه ژاکوبن، برای حق رای همگانی و برده‌داری مبارزه کرد. روبسپیر نقش مهمی در حوادث و رویدادهایی داشت که منجر به سرنگونی سلطنت فرانسه در ۱۰ اوت ۱۷۹۲ و ایجاد یک کنوانسیون ملی شد. هدف اساسی روبسپیر، ساختن یک فرانسه واحد و غیرقابل تقسیم، برابری در برابر قانون، لغو امتیازات و دفاع از اصول دموکراسی مستقیم بود. او را به دلیل پایبندی به ارزش های اخلاقی سخت گیرانه، فردی فسادناپذیر می‌دانستند. اما نگرش افراطی روبسپیر تبعات هولناکی نیز به همراه داشت. این کتاب تلاش می‌کند تا از هر دو جنبه مثبت و منفی به زندگی روبسپیر به عنوان یک انقلابی که نظمی جدید را پایه گذاشت؛ بپردازد. کتاب فوق توسط «بدرالدین مدنی» و انتشارات شباهنگ به فارسی ترجمه شده است.
۵. کتاب «میکل آنژ»
«میکل آنژ» یکی از اثربخش‌ترین شخصیت‌های عهد رنسانس ایتالیا است. او نقاش، پیکرتراش، مجسمه‌ساز و چکامه‌سرای برجسته ایتالیایی بود. میکل آنژ تاثیر چشمگیری بر روی هنر غربی گذاشت. به همین دلیل رومن رولان در رابطه با یک زندگی‌نامه نوشته است. در این کتاب با توانایی‌ها و قابلیت‌های هنری میکل آنژ و تاثیرات او بر هنر اروپایی آشنا می‌شویم. او بر روی بسیاری از هنرمندان پس از خود اثری مهم و محوری گذاشته است و شخصیتی الهام‌بخش برای آن‌ها محسوب می‌شود. این کتاب توسط «اسماعیل سعادت» و انتشارات علمی و فرهنگی به فارسی ترجمه شده است. این اثر در سال ۱۹۰۷ توسط «رومن رولان» نوشته شد. رولان در این کتاب تلاش دارد تا زندگی یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های دوره رنسانس را معرفی کند.
