ورم معده؛ انواع، علائم، دلایل و راه‌های تشخیص و درمان
به التهاب دیواره‌ی داخلی معده «گاستریت» یا «ورم معده» می‌گویند. این بیماری می‌تواند به‌طور ناگهانی ایجاد شود و با علائم قابل توجهی همراه باشد که ممکن است بدون درمان و به سرعت برطرف شوند. با این حال، اگر گاستریت مزمن به موقع درمان نشود، می‌تواند به مرور زمان به بروز عوارض متعدد منجر شود.
عواملی مختلفی در بروز ورم معده نقش دارند. باکتری «هلیکوباکتر پیلوری»، شایع‌ترین علت گاستریت در سراسر جهان به شمار می‌رود. در سایر موارد، تحریک معده به دلیل مصرف الکل یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) باعث التهاب می‌شود.
آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد مردم دنیا به درجات مختلفی از گاستریت مزمن مبتلا هستند. این بیماری یک نگرانی مهم برای سلامت عمومی محسوب می‌شود. چون با عوارضی مانند زخم معده و سرطان معده مرتبط است. این مقاله از دیجی‌کالا مگ به علائم، علل و درمان‌های مرتبط با گاستریت می‌پردازد و نکاتی را درباره‌ی رژیم غذایی مناسب آن ارائه می‌کند. با ما همراه باشید.
انواع ورم معده
گاستریت زمانی رخ می‌دهد که پوشش محافظ معده ضعیف می‌شود و به شیره‌های گوارشی اجازه می‌دهد که به آن آسیب برسانند. این موضوع باعث التهاب دیواره‌ی معده می‌شود. گاستریت می‌تواند مزمن باشد، به آرامی ایجاد شود و برای مدت طولانی ادامه یابد یا حاد باشد و به سرعت ایجاد و برطرف شود.
این بیماری می‌تواند فرسایشی (واکنشی) یا غیرفرسایشی باشد. گاستریت فرسایشی شدید است، باعث ساییدگی و بروز شکستگی‌های جزئی در پوشش معده می‌شود و ممکن است به‌طور ناگهانی یا در طول زمان ایجاد شود. مصرف الکل، سیگار، داروهای NSAID، کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها)، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی و استرس ناشی از بیماری‌ها و جراحت‌ها در بروز گاستریت فرسایشی نقش دارند. گاستریت غیرفرسایشی بدون اینکه به پوشش معده آسیب برساند، باعث التهاب می‌شود.
علائم ورم معده
علائم گاستریت و شدت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی از افراد علائم زیادی ندارند، اما بعضی دیگر علائم شدیدی را تجربه می‌کنند. معمولاً بیماران احساس درد را در قسمت وسط و فوقانی شکم یا سمت چپ بالای شکم گزارش می‌کنند. در بیشتر موارد، درد به پشت سرایت می‌کند. سایر علائم رایج شامل نفخ و حالت تهوع می‌شود. استفراغی که در اثر ورم معده ایجاد می‌شود، ممکن است شفاف، زرد یا سبز رنگ باشد. بعضی از علائم گاستریت شدید عبارتند از:
- تنگی نفس
- درد قفسه‌ی سینه
- استفراغ حاوی خون
- درد شدید معده
افرادی که علائم زیر را مشاهده می‌کنند، باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنند:
- افزایش سرعت ضربان قلب
- تعریق بیش از حد
- تنگی نفس
- درد شکم همراه با تب
- استفراغ حاوی خون
- مقدار زیادی استفراغ زرد یا سبز رنگ
- مدفوع سیاه یا خونی
- سرگیجه و غش
علت ورم معده
بعضی از رایج‌ترین دلایل گاستریت عبارتند از:
۱. هلیکوباکتر پیلوری
غالباً گاستریت به دلیل وجود این باکتری ایجاد می‌شود. اگرچه عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یکی از شایع‌ترین عفونت‌ها محسوب می‌شود، اما فقط بعضی از افراد مبتلا به آن به گاستریت دچار می‌شوند. به اعتقاد محققان، آسیب‌پذیری در برابر این باکتری می‌تواند ارثی باشد یا به دلیل سبک زندگی رخ دهد.
۲. مواد محرک
گاستریت واکنشی که توسط محرک‌ها ایجاد می‌شود، نسبتاً شایع است. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن می‌توانند با تحریک معده باعث گاستریت شوند. این داروها شایع‌ترین علت زخم معده هستند. از سایر محرک‌ها می‌توان به الکل و صفرا (برگشت صفرا به سمت معده) اشاره کرد.
۳. بیماری‌های خودایمنی
به بیماری‌هایی که در اثر حمله‌ی سیستم ایمنی به بافت‌های سالم بدن ایجاد می‌شوند، «بیماری خودایمنی» می‌گویند. بیماری‌های خودایمنی می‌توانند به ورم معده منجر شوند. به عنوان مثال، در افراد مبتلا به «گاستریت آتروفیک» سیستم ایمنی به پوشش معده حمله می‌کند.
۴. آسیب معده
ضربه‌ی فیزیکی یا آسیب‌دیدگی دیواره‌ی معده هم می‌تواند در بروز گاستریت نقش داشته باشد. به عنوان مثال، فردی که برای برداشتن بخشی از معده تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد، ممکن است دچار «گاستریت پس از گاسترکتومی» شود که باعث تحلیل رفتن پوشش داخلی معده می‌شود.
۵. سایر علل
معمولاً مواد غذایی باعث ایجاد گاستریت نمی‌شوند، اما آلرژی‌های غذایی و بیماری سلیاک می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. بعضی از انواع گاستریت که از مشکلات دیگر ناشی می‌شوند، عبارتند از:
- گاستریت عفونی که توسط هلیکوباکتر پیلوری ایجاد نمی‌شود: ویروس‌ها و قارچ‌ها می‌توانند در افراد مبتلا به بیماری‌های ایمنی یا سایر بیماری‌های طولانی‌مدت باعث ورم معده شوند.
- گاستریت تابشی (Radiation gastritis): هنگامی که ناحیه‌ی شکم در معرض اشعه قرار می‌گیرد، ممکن است پوشش معده تحریک شود.
- گاستریت ائوزینوفیلیک (Eosinophilic gastritis): این بیماری از یک واکنش آلرژیک ناشی می‌شود.
- بیماری منتریه (Ménétrier disease): این بیماری نادر است و باعث ایجاد چین‌های ضخیم و کیست روی دیواره‌ی معده می‌شود.
عوامل خطر گاستریت
بعضی از افراد از جمله سالمندان و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به ورم معده قرار دارند. عوامل زیر هم خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند:
- سیگار کشیدن
- استرس زیاد
- استفاده بیش از حد از الکل یا کوکائین
- بلعیدن اجسام خارجی یا مواد خورنده (موادی که در هنگام تماس با سایر مواد باعث تخریب آن‌ها می‌شوند)
- سابقه‌ی استفراغ مزمن
- استفاده‌ی روتین از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- استفاده‌ی منظم از استروئیدها (کورتون‌ها)، داروهای شیمی‌درمانی، مکمل‌های پتاسیم یا مکمل‌های آهن
- قرار گرفتن در معرض اشعه (چه به‌عنوان یک گزینه‌ی درمانی و چه از طریق آلودگی)
- رفلاکس یا برگشت صفرا بعد از جراحی معده
- بیماری‌های خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو (التهاب مزمن تیروئید) یا دیابت نوع ۱
- HIV
- بیماری کرون
- سایر عفونت‌ها مانند سل و سیفلیس
هلیکوباکتر پیلوری به طرق مختلف گسترش می‌یابد. به عنوان مثال، غذا، آب یا کارد و چنگال آلوده ممکن است در انتقال آن نقش داشته باشد.
عوارض گاستریت
گاستریت مزمن خطر سایر بیماری‌های گوارشی از جمله زخم معده و خونریزی معده را افزایش می‌دهد. انواع خاصی از گاستریت از جمله گاستریت آتروفیک خودایمنی و گاستریت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری، می‌توانند توانایی بدن را برای جذب آهن از خون کاهش دهند. گاستریت آتروفیک روی جذب ویتامین B12 هم تأثیر دارد و می‌تواند به کم‌خونی منجر شود. علاوه بر این، ابتلا به گاستریت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری ممکن است خطر ابتلا به سرطان معده را تا حدودی افزایش دهد.
تشخیص ورم معده
موارد زیر می‌توانند به پزشک در تشخیص گاستریت و رد کردن سایر بیماری‌هایی که علائم مشابه دارند، کمک کنند:
- انجام معاینه‌ی بدنی
- بررسی سابقه‌ی پزشکی فرد و علائم فعلی او
- بررسی وجود هلیکوباکتر پیلوری با استفاده از آزمایش خون، تنفس یا مدفوع
- انجام آندوسکوپی
- انجام الکتروکاردیوگرافی (تست نوار قلب)
در بعضی موارد، پزشک می‌تواند گاستریت را از طریق تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس که در ناحیه‌ی مری، معده و روده‌ی کوچک انجام می‌شود، تشخیص دهد. از سایر آزمایش‌هایی که امکان درخواست آن‌ها از سوی پزشک وجود دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی عملکرد کلیه و کبد
- آزمایش برای تشخیص کم‌خونی
- تست عملکرد کیسه صفرا و لوزالمعده
- تست بارداری
اگر نتیجه‌ی به دست آمده از روش‌های فوق قطعی نباشد، ممکن است پزشک آندوسکوپی انجام دهد. در حین آندوسکوپی، یک لوله‌ی نازک و منعطف از طریق دهان و گلو وارد معده می‌شود تا پزشک بتواند داخل آن را مشاهده کند.
درمان ورم معده
نحوه‌ی درمان گاستریت به علت بروز آن و حاد یا مزمن بودنش بستگی دارد. اگر گاستریت از مصرف NSAIDs یا سایر داروها ناشی شود، قطع مصرف این داروها ممکن است برای تسکین علائم کافی باشد. اگر فکر می‌کنید که داروهای شما باعث ورم معده شده‌اند، قبل از قطع یا تغییر دوز آن‌ها با پزشک مشورت کنید. برای درمان این بیماری از طیف وسیعی از داروها استفاده می‌شود، از جمله:
- آنتی بیوتیک‌ها: مصرف یک دوره آنتی بیوتیک مانند کلاریترومایسین (Clarithromycin) و مترونیدازول (Metronidazole)، می‌تواند هلیکوباکتر پیلوری را درمان کند.
- مهارکننده‌های پمپ پروتون: امپرازول (Omeprazole) یا لانزوپرازول (Lansoprazole)، از تولید اسید معده جلوگیری کرده و به بهبودی کمک می‌کنند. استفاده طولانی‌مدت از این داروها، به‌ویژه در دوزهای بالا، احتمال شکستگی ستون فقرات، لگن و مچ دست را بالا می‌برد. همچنین ممکن است به بروز نارسایی کلیه، زوال عقل و کمبود مواد مغذی منجر شود.
- مسدود کننده‌های H2: فاموتیدین (Famotidine) یکی از این داروها است که می‌تواند تولید اسید را کاهش دهد. داروهای مسدود کننده‌های H2 درد ناشی از گاستریت را تسکین می‌دهند و امکان بهبودی را برای دیواره‌ی معده فراهم می‌کنند.
- آنتی اسیدها: این داروها اسید معده را خنثی می‌کنند. بعضی از آنتی اسیدها ممکن است باعث اسهال یا یبوست شوند. بنابراین، در صورت مشاهده‌ی هر یک از این عوارض با پزشک خود مشورت کنید.
- عوامل محافظ پوشش معده: سوکرالفات (Sucralfate) و میزوپروستول (Misoprostol) می‌توانند پوشش معده را بپوشانند و از آن محافظت کنند.
رژیم غذایی
اگرچه رژیم غذایی به‌طور معمول باعث گاستریت نمی‌شود، اما الکل، آلرژی غذایی و بعضی از مکمل‌ها می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. تغییر رژیم غذایی درمان اصلی گاستریت نیست، مگر زمانی که ورم معده از بیماری سلیاک یا آلرژی غذایی ناشی شده باشد.
با این حال، بعضی از افراد متوجه می‌شوند که خوردن غذاهای خاص علائم بیماری را کاهش می‌دهد و به بدن کمک می‌کند که از شر هلیکوباکتر پیلوری خلاص شود. کاهش مصرف غذاهایی که می‌توانند معده را تحریک کنند، مانند غذاهای تند، اسیدی یا سرخ‌شده، ممکن است به کنترل گاستریت کمک کند. افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم هر وعده هم در درمان این بیماری مفید است.
درمان‌های خانگی
علاوه بر دارودرمانی و ایجاد تغییر در رژیم غذایی، بعضی از افراد ممکن است از درمان‌هایی که می‌توان آن‌ها را در خانه امتحان کرد، سود ببرند. از این درمان‌های خانگی می‌توان به استفاده از پروبیوتیک‌ها، مکمل‌ها و دمنوش‌های گیاهی اشاره کرد. در تعدادی از بیماران تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن و یوگا، به کاهش علائم ورم معده کمک می‌کنند.
پیشگیری از ورم معده
دانشمندان هنوز به‌طور کامل عواملی را که ممکن است باعث گاستریت شوند، بررسی نکرده‌اند. با توجه به اینکه بعضی از دلایل ابتلا به این بیماری ناشناخته هستند، احتمالاً پیشگیری از آن غیرممکن است. با این حال، توجه به نکات زیر می‌تواند احتمال ابتلا به ورم معده را کاهش دهد:
- شستن دست‌ها و خوردن غذاهایی که کاملاً پخته شده‌اند
- اجتناب از مصرف داروهایی که می‌توانند معده را تحریک کنند
- اجتناب از سیگار کشیدن و مصرف الکل
کلام پایانی
گاستریت یا ورم معده به التهاب دیواره‌ی معده اشاره دارد. عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری شایع‌ترین علت بروز این بیماری است. اگر افراد مبتلا به گاستریت تحت درمان قرار نگیرند، ورم معده می‌تواند به عوارضی مانند زخم معده یا کمبود ویتامین منجر شود. گاستریت درمان نشده خطر ابتلا به سرطان معده را هم افزایش می‌دهد. با توجه به علت بروز گاستریت و حاد یا مزمن بودن آن، از داروهای مختلف مثل آنتی بیوتیک‌ها و آنتی اسیدها و همچنین تغییر رژیم غذایی برای کاهش علائم استفاده می‌شود.
منبع: medicalnewstoday
