سیر تحول جوکر؛ از جک نیکلسون تا واکین فینیکس
جوکر شخصیتی است که در نخستین نسخه‌ی کتاب‌های کمیک بت‌من در سال ۱۹۴۰ توسط بیل فینگر، باب کین و جری رابینسون ساخته شد. از همان موقع جوکر تبدیل به پدیده‌ای فرهنگی شد که فعالیت‌هایی مختلفی از پست‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی تا مطالعات دانشگاهی درباره‌ی شخصیت، درباره‌ی آن صورت می‌گرفت.
چهره‌ی شناخته شده‌ی این ضدقهرمان شهر گاتهام خیلی زود به پدیده‌ای محبوب در بین مخاطبان تبدیل شد. نکته‌ی جالب این است که در واقع قرار بود جوکر توسط بت‌من کشته شود تا قهرمان شهرت بیشتری پیدا کند، اما سازندگان مطمئن شدند که او زنده بماند تا بتواند در سال‌های پیش‌رو وجود ضدقهرمانی پیچیده را تضمین کند.
جوکر در ابتدا قرار بود شخصیتی شیطانی و سطحی باشد که همانند دلقک‌های دربار نمایشنامه‌های قرن هجده و نوزده از دلقک بودن لذت می‌برد، اما نویسندگان تحت تأثیر عکس کنراد فایت بازیگر فیلم صامت «مردی که می‌خندد» (The Man Who Laughs) و گریم او نگاهی دیگر به شخصیت انداختند و قوام دوباره‌ای به او بخشیدند.
نخستین ظهورهای این شخصیت در کتاب‌های کمیک بسیار ساده‌انگارانه بودند. طی سال‌ها این شخصیت خیره‌کننده‌ی کتاب‌های کمیک در همان حال که بازیگران به عمق روان‌شناختی او نفوذ بیشتری می‌کردند، هرچه بیشتر تکامل یافت. بعد از چندین اقتباس مختلف جوکر به‌سرعت در بین طرفداران کتاب‌های کمیک به شهرت رسید؛ فیلم‌های لایو-اکشن، انیمیشن‌ها، کتاب‌ها و بازی‌های ویدیویی. جوکر تبدیل به بخشی ضروری در افسانه‌ی بت‌من شد. در این مقاله ما بر روی اقتباس‌های سینمایی از شخصیت جوکر تمرکز می‌کنیم و نگاهی می‌اندازیم بر این که چگونه بازیگران بزرگ نیروی آنارشیستی این ضدقهرمان را در چهارچوب سینما بازتاب داده‌اند.
سزار رومرو
سریال‌های بت‌من از دهه‌ی چهل در حال ساخته شدن بودند، اما نخستین باری که جوکر در یک لایو-اکشن دیده شد به دهه‌ی شصت و سریال تلویزیونی بت‌من برمی‌گردد. برای نخستین بار سزار رومرو نقش جوکر را ایفا کرد. او شخصیت خود را بر اساس کتاب‌های کمیکی که در آن دوره منتشر می‌شدند شکل داد، در آن‌ها جوکر شخصیتی بود بی‌آزار که شوخی‌های زننده‌ای می‌کرد.
باتوجه به این، شخصیت جوکری که رومرو خلق کرد احتمالا بی‌خطرترین نسخه‌ی جوکر است که تا به امروز در دنیای سینما و تلویزیون خلق شده است. رومرو همچنین از تراشیدن سبیل خود هم سر باز زد، سبیلی که از زیر گریم او کاملا قابل مشاهده بود.
جک نیکلسون
نسخه‌ی تیم برتون از بت‌من که در سال ۱۹۸۹ ساخته شد معمولا به‌عنوان نخستین فیلم ابرقهرمانی مدرن شناخته می‌شود. فیلم جک نیکلسون را به‌عنوان جوکر به دنیا معرفی کرد، کسی که بازی فوق‌العاده‌اش برداشت مخاطبان از این کاراکتر را برای همیشه دست‌خوش تغییر نمود. منتقدان تا پیش از نیکلسون جوکر را شخصیتی نوجوان‌پسند معرفی می‌کردند، اما نیکلسون پیچیدگی و عمق را به شخصیت اضافه کرد و تقریبا آینه‌ای برای بت‌من با ظرافت پرداخت‌شده‌ی مایکل کیتون ساخت.
نیکلسون با استفاده از حقه‌های خاص خود که در سایر نقش‌آفرینی‌هایش هم مشهود است جوکر را به چیزی جدید تبدیل کرد. او برای نقش خود توانست نامزد گلدن گلوب و بفتا شود و تأیید گسترده‌ی منتقدان را به دست آورد. قرار بر این بود که نیکلسون یک‌بار دیگر شخصیت را در فیلم بت‌من از بندگسیخته (Batman Unchained) مقابل دوربین بیاورد، اما متأسفانه پروژه کنسل شد.
هیث لجر
احتمالا در بین تمام نقش‌آفرینی‌هایی که در این لیست به آن‌ها پرداخته می‌شود، هنوز تعبیر هیث لجر از جوکر به‌عنوان بهترین شخصیت‌پردازی شناخته می‌شود، البته واکین فینیکس کمی این احتمال را بر هم می‌زند.
جوکر هیث لجر بخشی حیاتی از دنیای سینمایی کریستوفر نولان بود؛ یک منتقد جامعه‌ی مدرن که در حملاتش علیه سیستم فاسد و ریاکاری رسواشده‌ی ما سخت‌گیرانه و بدون رحم عمل می‌کند.
نقش‌آفرینی لجر لایه‌های فراوانی به جوکر می‌افزاید. او کسی را معرفی می‌کند که به طور واضح ضدقهرمانی به هم ریخته است، اما بیشتر از هر شخصیت دیگری که بر پرده‌ی نقره‌ای می‌بینیم انسان است. هذیان‌های اسکیزوفرنیایی او و خنده‌های دلهره‌آورش تبدیل به عناصری جدایی‌ناپذیر از شخصیت شدند.
لجر پس از این که در حادثه‌ای به واسطه‌ی مصرف بیش از حد موادمخدر از دنیا رفت اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای نقش‌آفرینی بی‌نظیرش در نقش جوکر به دست آورد.
جرد لتو
جرد لتو در ابتدا قرار بود در فیلم بت‌من در برابر سوپرمن: طلوع عدالت (Batman v Superman: Dawn of Justice) نقش جوکر را بازی کند، اما در نهایت قرار شد در پروژه‌ی بزرگ فیلم جوخه‌ی انتحار (Suicide Squad) ۲۰۱۶ این نقش را بر پرده‌ی نقره‌ای بیاورد. اگرچه جوخه‌ی انتحار بسیار مورد نقد قرار گرفت و عمدتا توسط طرفداران طرد شد، اما نقش آفرینی لتو جدای از فیلم طرفداران را به دو دسته تقسیم کرد.
لتو همواره به‌عنوان بازیگری که به شیوه‌ی متد-اکتینگ فعالیت می‌کند شناخته می‌شود، اما چنین شیوه‌ای وقتی قرار است بازیگر در چنین نقشی با سختی‌های روان‌شناختی که باعث فرسایش روح می‌شوند ظاهر شود باعث افزایش نگرانی‌ها می‌شود. گزارش‌ها از تولید فیلم خبر می‌دادند که لتو خودش را در شخصیت گم کرده است و از شوخی‌های غیرحرفه‌ای با همکارانش لذت می‌برد. جوکر لتو از بازآفرینی‌های قبلی انحراف پیدا کرد و نسخه‌ای شهرنشین و مدرن از این شخصیت ارائه داد.
لتو قرار است در فیلم بعدی لیگ عدالت یک‌بار دیگر نقش جوکر را مقابل دوربین بیاورد.
کامرون مانهن
با تمرکز بیشتر بر چگونگی پیشرفت‌های جیمز گوردون و یک بروس وین جوان سریال گاتهام (Gotham) دو ورژن از جوکر را با بازی کامرون مانهن به مخاطب ارائه می‌دهد. نقش‌آفرینی او در نقش دو برادر، جروم و جرمیا والسکا نمایشی است از پیشینه‌ی شخصیت جوکر، چگونگی شکل‌گیری او و پیش‌بینی سقوط او به عمق دیوانگی.
سازنده‌ی سریال، جان استفنس می‌گوید: «یکی از مضمون‌های سریال این بوده است که انسان‌ها همیشه می‌توانند خودشان را از هویتی به هویتی دیگر تغییر دهند و با شخصیت کامرون مانهن ابتدا با جروم به جرمیا و سپس با جرمیا به شخصیتی جدید این مضمون منتقل می‌شود. مشخصا ما همیشه گفته‌ایم که این شخصیت جوکر نیست اما همیشه به دنبال عناصر مختلفی از جوکر بودیم که بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم و آن‌ها را رشد بدهیم. دنبال راهی بودیم که بتوانیم به این شخصیت نگاه کنیم و بگوییم این شخصیت شاید جوکر نباشد اما می‌توان تصور کرد که چگونه ممکن است در انتهای راه به شخصیتی مثل جوکر تبدیل شود.»
واکین فینیکس
فیلم جوکر (Joker) تاد فیلیپس که در سال ۲۰۱۹ ساخته شد، آخرین فیلمی است که به میراث گسترده‌ی جوکر افزوده شده است. فیلمی که توانست توجه بی‌سابقه‌ی رسانه‌ها و تحسین منتقدان را به ستاره‌ی خود، واکین فینیکس، جلب کند. نقشی که حالا از نگاه بسیاری به‌عنوان یکی از بهترین بازی‌های کارنامه‌ی حرفه‌ای او به حساب می‌آید.
فینیکس تحقیقات گسترده و درخشانی بر روی عذاب‌های روان‌شناختی که بر مردی که توسط جامعه بی‌اعتبار تلقی می‌شود وارد می‌آید، انجام داده است.
در انتها، جوکر فینیکس به این نتیجه‌ی گیج‌کننده می‌رسد که انقلابی خشونت‌آمیز تنها راه تلافی خشونت‌های روانی است که مردم در طی زندگی غمگین و پوچ جوکر بر او روا داشته‌اند. برای بازی فوق‌العاده‌اش فینیکس جوایز اسکار، گلدن گلوب، بفتا، انجمن بازیگران آمریکا و انجمن‌های مختلف منتقدان و… را دریافت کرد.
فینیکس درباره‌ی شخصیت آرتور فلک می‌گوید: «راه‌های مختلف زیادی برای نگاه کردن به آن وجود دارد. هم می‌توان گفت این شخصی است که مثل همه نیاز داشته‌است که شنیده شود و فهمیده شود و صدایی داشته باشد. یا می‌توان گفت این شخصی است که به طور نامتناسبی نیاز به تعداد زیادی آدم دارد که به او توجه کنند. او وقتی ارضا می‌شود که وسط دیوانگی ایستاده باشد.»
- نقد فیلم جوکر؛ تکثیر قانونی جوکرها در جامعه
- فیلم جوکر از موضع تئوری‌های قدرت؛ جوکرهای پیروز و آنتاگونیست‌های دانا
منبع: faroutmagazine
