۷ فیلم که از «هفت سامورایی» الهام گرفتند؛ از «مکس دیوانه» تا «جان ویک»

فیلم‌های معدودی در تاریخ سینما وجود دارند که به اندازه آثار سامورایی آکیرا کوروساوا پرنفوذ بوده باشند؛ فیلم‌هایی چون «راشومون»، «یوجیمبو» و «هفت سامورایی» از این دسته‌اند.

اساسا آثار سامورایی توانستند نوعی پایه روایی برای فیلم‌های وسترن غربی ایجاد کنند که روی جدال‌هایی چون تقابل خیر و شر و رویارویی با ظلم تمرکز داشتند. کوروساوا با سبک منحصر به فرد بصری‌اش که دست کمی از یک انقلاب نداشت شیوه نوینی از قصه‌‎گویی بصری را به عنوان یکی از امکانات مدیوم سینما پیش چشم مخاطبان آورد.

• بهترین فیلم‌های ژاپنی تاریخ سینما که باید ببینید

در میان آثار مطرح کوروساوا در ژانر سامورایی، فیلم سینمایی هفت سامورایی خود جایگاه ویژه‌تری دارد. این فیلم عموما به عنوان اثری در نظر گرفته می‌شود که در تاریخ سینما بیشتر از هر فیلم دیگری بازسازی شده، مجددا به آن ارجاع داده شده یا از مصالحش برای ساخت فیلم‌های دیگر استفاده شده است.

• ۱۱ فیلم سامورایی که حتما باید ببینید

هفت سامورایی ماجرای اهالی روستایی را روایت می‌کند که برای حفاظت از خود در برابر راهزنان، از کمک چند سامورایی استفاده می‌کنند. فیلمی با استانداردهای فنی و خلاقانه ویژه که علاوه بر موفقیت تجاری توانست نظر منتقدان را هم کاملا به خود جلب کند و بر سینما و سینماگران اثرگذار واقع شود. شیوه منحصر به فرد کارگردانی، الگوی بی‌نقص تحول شخصیت‌ها در طرح داستانی،‌ توجه بسیار زیاد به جزییات همه از جمله عواملی در نظر گرفته‌ می‌شوند که هفت سامورایی را به یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینما تبدیل کرده‌اند.

در حقیقت تعداد فیلم‌هایی که در ژانرها و گونه‌های مختلف از انیمیشن‌ گرفته تا فیلم‌های علمی-تخیلی از چارچوب هفت سامورایی بهره‌ گرفته‌اند، پر‌شمار است. گرچه بیراه نیست اگر بگوییم تعداد فیلم‌های الهام‌گرفته از هفت سامورایی فهرستی شامل بیش از چندصد اثر سینمایی را تشکیل می‌دهند اما در این فهرست تلاش کرده‌ایم به هفت فیلم شاخص، شناخته‌شده و مطرح بپردازیم که از این منظر به فیلم مشهور کوروساوا مدیون‌اند. فیلم‌های این فهرست جنبه‌های گوناگون هفت سامورایی را مد نظر داشته‌اند و از زوایای مختلف به این اثر نزدیک شده‌اند. موسیقی متن، فیلم‌برداری، قاب‌بندی‌ها، شیوه‌های روایی، حتی دیالوگ‌های فیلم هر کدام به نوعی برای فیلم‌سازان برجسته الهام‌بخش بوده و از طریق این الهام‌بخشی و استفاده مستقیم یا غیرمستقیم، آثار شاخص این فهرست سروشکل یافته‌اند.

7- جنگوی زنجیرگسسته (Django Unchained)

• کارگردان: Quentin Tarantino
• بازیگران: Jamie Foxx, Christoph Waltz, Leonardo DiCaprio
• تاریخ اکران: 2012
• امتیاز متاکریتیک: 81 از 100

بر کسی پوشیده نیست که کوئنتین تارانتینو از ارجاع به فیلم‌های باکیفیت تاریخ سینما لذت می‌برد و طی روند ساخت آثارش بعضا بارها به بزرگانی چون مارتین اسکورسیزی، سرجیو لئونه و آکیرا کوروساوا اشاره‌های پیدا و پنهانی دارد. وسترن سال 2012 او یعنی «جنگوی زنجیرگسسته» هم از این قاعده مستثنا نبوده است.

جنگوی زنجیرگسسته که یک وسترن مدرن است ماجرای یک برده سیاه را دنبال می‌کند که تحت تربیت یک جایزه‌بگیر آلمانی خلافکاران را به دام می‌اندازد اما در نهایت قصد دارد همسرش را که مدت‌ها پیش گم کرده از چنگال یک مزرعه‌دار آمریکایی (با بازی لئوناردو دی‌کاپریو) نجات دهد.

در جنگوی زنجیرگسسته تارانتینو به وسترن‌های اسپاگتی و وسترن ایتالیایی «جنگو» محصول سال 1966 به کارگردانی سرجو کوربوچی که اتفاقا ستاره‌اش فرانکو نرو هم در فیلم حضوری کوتاه دارد، ادای دین می‌کند. اما سوای این ادای دین، او در این اثر سینمایی بسیاری از ترفندها و تکنیک‌های سینمایی دیگرش را هم از آثار کلاسیک از جمله هفت‌ سامورایی وام گرفته است. علاقه این کارگردان به هفت سامورایی به شکل ویژه در یکی از صحنه‌ها هنگامی که مهاجمان نقاب‌دار سوار بر اسب مسیر یک تپه را طی می‌کنند بیشتر مشهود می‌شود؛ در این صحنه ارجاع مستقیمی به فیلم کوروساوا را مشاهده می‌کنیم و دقیقا قاب‌بندی و محتوای آن از یک نمای معروف هفت سامورایی تقلید شده است.

اشتیاق تارانتینو نسبت به کوروساوا و سینمایش در سایر آثار او هم مشهود است. برای بررسی بیشتر نفوذ و تاثیر این کارگردان بزرگ ژاپنی بر سینمای او می‌توان به چندین فیلم دیگر از جمله «بیل را بکش» (Kill Bill) ساخته سال 2003، «هشت نفرت‌انگیز» (The Hateful Eight) محصول سال 2015 و حتی فیلم جنگی او «حرامزاده‌های لعنتی» (Inglourious Basterds) ساخته سال 2009 اشاره کرد.

6- جزیره سگ‌ها (Isle of Dogs)

• کارگردان: Wes Anderson
• بازیگران: Bryan Cranston, Koyu Rankin, Edward Norton
• تاریخ اکران: 2018
• امتیاز متاکریتیک: 82 از 100

تارانتینو تنها هنرمندی نیست که ارجاع به آثار سینمایی مشهور را دوست دارد؛ وس اندرسن هم یکی دیگر از همین دست فیلم‌سازان است که بدش نمی‌آید گوشه چشمی به تاریخ سینما داشته باشد؛ البته کمی ظریف‌تر و گاهی غیرمستقیم‌تر از همتایان خود. در هر حال او هم همواره به خاطر ساخت فیلم‌های مستقل در سینمای آمریکا مورد توجه بوده است. اما در میان آثار این فیلم‌ساز احتمالا «جزیره سگ‌ها» بیشترین ارجاع و توجه را به تاریخ سینما در بر داشته.

جزیره سگ‌ها یک انیمیشن استاپ موشن علمی-تخیلی است. فیلم در ژاپن (در فضایی ویران‌شهری مربوط به آینده‌ای نزدیک) می‌گذرد و روایتگر ماجرای پسری است که پس از شیوع نوعی بیماری بسیار شایع میان حیوانات و تبعید سگ‌ها به یک جزیره برای مهار همه‌گیری، به دنبال سگش می‌گردد. جزیره سگ‌ها که بدون شک یکی از بهترین فیلم‌های سال ۲۰۱۸ بود به خاطر سبک خاص انیمیشن، داستان، موسیقی و شوخی‌های ویژه‌اش مورد توجه و تحسین منتقدان قرار گرفت و جایزه بهترین کارگردانی را هم از جشنواره فیلم برلین تصاحب کرد. نام فیلم اندرسن در میان نامزدهای دریافت جوایز اسکار و گلدن گلوب هم به چشم می‌خورد.

اما در بخشی از این فیلم تماشایی، ارجاعات روشن و مشهودی را به هفت سامورایی کوروساوا می‌بینیم. گرچه در اغلب فیلم‌های الهام‌گرفته از هفت سامورایی عموما قاب‌ها و فیلم‌برداری مورد توجه بوده‌اند در این اثر اندرسن از کوروساوا با ارجاع در قالب موسیقی متن تجلیل می‌کند و از این طریق روحیه فداکارانه قهرمان داستان خود را پیش چشم مخاطبان ترسیم می‌کند.

5- جان ویک (John Wick)

• کارگردان: Chad Stahelski
• بازیگران: Keanu Reeves, Michael Nyqvist, Alfie Allen
• تاریخ اکران: 2014
• امتیاز متاکریتیک: 68 از 100

چد استاهلسکی کارگردان فیلم سینمایی جان ویک که خود پیشتر در حرفه بدلکاری مشغول به فعالیت بوده موفق شد از داستان آدم‌کشی بازنشسته به نام جان ویک (با بازی کیانو ریوز) یک نئونوآر هیجان‌انگیز با استقبال گسترده تماشاگران بیرون بکشد. یک مجموعه اکشن نئونوار که اولین قسمت آن سال 2014 ساخته شد و گرچه تا امروز سه قسمت از آن منتشرشده، ادامه موفقیت‌های تجاری و رضایت منتقدان از آن باعث شده تا سازندگانش عزم اکران قسمت چهارم را هم طی سال 2023 داشته باشند.

در این فهرست اشاره به اولین قسمت از مجموعه است. در این قسمت با جان ویک آشنا می‌شویم؛ قاتلی حرفه‌ای، بسیار خطرناک و البته بازنشسته که سوگوار از دست دادن همسرش است. او سال‌ها دست به اسلحه نبرده اما حمله‌ای اتفاقی به خانه‌اش که منجر به کشته‌شدن سگش (مهم‌ترین یادگار همسر سابقش) و از بین رفتن ماشین محبوبش می‌شود او را مجبور می‌کند تا به حرفه سابق بازگردد.

فیلم تلاش می‌کند یک جهان کامل و تمام‌عیار تبهکارانه بسازد که گرچه در لحظاتی به عناصر فانتزی نزدیک می‌شود اما سعی می‌کند تا حد ممکن به عنوان یک اثر سینمای بدنه اصلی انسجام و منطق درونی‌اش را حفظ کند. عنصر کلیدی در مهیج نگه‌داشتن جان ویک تمایل شخصیت اصلی و مخاطبی که با او همراه می‌شود به گرفتن انتقام است. انتقامی که با خوار و خفیف‌کردن آلفی آلن در نقش جوزف شخصیت سرکش و مغرور داستان همراه است. همچنین بازی‌های درخشان ویلم دفو و ایان مک‌شین به روند پیشرفت فیلم یاری می‌رساند.

به نظر می‌رسد استاهلسکی در طول ساخت جان ویک از فیلم‌سازان بزرگی چون جان وو و جان بورمن الهام گرفته اما به جز آثار این فیلم‌سازان، تاثیر هفت سامورایی هم از یک زاویه شاید کمتر دیده‌شده در این اثر به چشم می‌خورد. یکی از خدمات بزرگ هفت سامورایی به سینمای مدرن که شاید امروز بسیار بدیهی به نظر برسد آفرینش صحنه نبرد زیر باران بود؛ یک کلیشه حماسی که امروز برای‌مان در سینمای معاصر به شدت دم دستی و ساده شده اما تا پیش از فیلم کوروساوا ابدا آشنا و متعارف نبود. اما طی دهه‌های گذشته از ماتریکس گرفته تا فیلمی مثل بتمن در برابر سوپرمن پر از صحنه‌ی نبرد حماسی زیر باران بوده است. در این میان جان ویک محصول سال 2014 از آن دست آثاری است که این ابزار را به بهترین شکل ممکن به کار گرفته و در یک صحنه موفق و تاثیرگذار درون اسکله، نبردی جانانه را میان شرور اصلی فیلم و جان ویک برگزار می‌کند.

4- ارباب حلقه‌ها: دو برج (The Lord of the Rings: The Two Towers)

• کارگردان: Peter Jackson
• بازیگران: Elijah Wood, Ian McKellen, Liv Tyler
• تاریخ اکران: 2002
• امتیاز متاکریتیک: 87 از 100

همانطور که درباره نبردهای زیر باران به بدیهی به نظر رسیدن الگوهای رایج سینمای معاصر اشاره کردیم باید توجه کنیم که بسیاری دیگر از اجزای روایی و بصری هفت سامورایی هم امروز به شدت آشنا به نظر می‌رسند.

فیلم سینمایی «ارباب حلقه‌ها: دو برج»، دومین قسمت از سه‌گانه ارباب حلقه‌ها و دنباله فیلم «ارباب حلقه‌ها: یاران حلقه» از این نظر مثال جالب توجهی است. این فیلم علاوه بر داشتن یک صحنه نبرد بزرگ حماسی زیر باران، در آفرینش خود شرایط نبرد هم تا حد زیادی تحت تاثیر هفت سامورایی کوروساوا قرار داشته است.

این صحنه از این زاویه کاملا یادآور هفت سامورایی است که در آن قهرمانان مرکزی داستان در برابر دشمنان‌شان چه از نظر اسلحه و چه از نظر نفرات کم‌تعدادترند و ترکیب آن‌ها و مختصات رویارویی‌شان کاملا ما را به یاد صحنه‌هایی از فیلم کارگردان شهیر ژاپنی می‌اندازد. در هر حال فیلم‌های پیتکر جکسون که براساس رمان‌های جی. آر. آر. تالکین ساخته شده‌اند در نوع خود حماسی‌اند به این ترتیب چندان تعجبی ندارد که با اثر کلاسیک جاودانه و بزرگی چون هفت سامورایی که تا حدی قواعد اصلی این فیلم‌ها را بنیان نهاده تلاقی‌های بیشتری هم داشته باشد.

3- مکس دیوانه: جاده خشم (Mad Max: Fury Road)

• کارگردان: George Miller
• بازیگران: Tom Hardy, Charlize Theron, Nicholas Hoult
• تاریخ اکران: 2015
• امتیاز متاکریتیک: 90 از 100

فیلم سینمایی «مکس دیوانه: جاده خشم» اثری پساآخرالزمانی و اکشن است به کارگردانی جرج میلر استرالیایی که داستان آن در بیابانی خشک و بی آب و علف روایت می‌شود؛ جایی که آب و سوخت به میزان اندکی موجود است و باقیمانده انسان‌ها برای زندگی خود در حال جنگیدن‌اند. شارلیز ترون درنقش ایمپورتر فیوریزا زنی طغیانگر است که بر علیه حاکمی ستمگر شورش کرده. گروهی از زنان زندانی و مردی کم‌حرف به نام مکس (با بازی تام هاردی) از جمله کسانی‌اند که این زن طغیان‌گر را در مسیر رسیدن به هدفش یاری می‌کنند.

مکس دیوانه: جاده خشم را می‌توان از بعضی زوایا برای مثال جلوه‎‌های بصری، طراحی صحنه‎‌های اکشن و اساسا تکنولوژی به کار رفته در آن بهترین نمونه فیلم اکشن در یک دهه اخیر در نظر گرفت. در واقع شاید از این زاویه شهرت و نفوذ مکس دیوانه حتی فراتر از صرفا یک دهه برود. مکس دیوانه: جاده خشم از آن دست فیلم‌هایی است که می‌تواند مخاطبش را با جادوی بصری میخکوب کند. حتی بعضی تحلیلگران معتقدند مکس دیوانه: جاده خشم با داشتن بازیگران اصلی زن که سعی دارند کنترل جهان را از دیکتاتورهای ستمگر باز پس بگیرند اثری فمینیستی به حساب می‌آید. به هر حال چه این تفسیر را بپذیریم و چه با آن مخالف باشیم باید در نظر گرفت که مکس دیوانه از آن دست مجموعه‌هایی است که با تعابیر و تفاسیر گوناگون همراه بوده است.

اما حتی جرج میلر در این فیلم اکشن به شدت نافذ که چه بسا یکی از مطرح‌ترین اکشن‌های قرن حاضر است هم از تاثیرات هفت سامورایی به دور نبوده است؛ همین مساله نشان می‌دهد عمق اثرگذاری فیلم کوروساوا تا به کجا رسیده. میلر در خط روایی داستان فیلمش آنجا از هفت سامورایی الهام گرفته که نشان می‌دهد گروهی با کمک یک غریبه سرسخت علیه سرکوبگرانشان قیام کرده‌اند؛ این کمک بیرونی برای غلبه بر سرکوبگران دقیقا همان الگویی است که پس از فیلم کوروساوا در آثار اکشن پدید آمد. میلر در عین حال عناصری را هم از فیلم دیگر خود یعنی «مکس دیوانه 2: جنگجوی جاده» (Mad Max 2: The Road Warrior) وام گرفت که البته خود آن عناصر به شکل دیگری از آثار کوروساوا ملهم بودند.

علاوه بر این‌ها حتی یکی از صحنه‌های مکس دیوانه: جاده خشم با ارجاعی به شدت صریح به هفت سامورایی ساخته شده است. در این صحنه مکس با بازی تام هاردی برای از پادرآوردن دشمنانش وارد مه می‌شود و پیش از آنکه از مه مجددا خارج شود کل نیروهای شرور را از پا در می‌آورد؛ این صحنه دقیقا بازسازی مستقیم صحنه‌ای است که شخصیت کیوزو در فیلم هفت سامورایی دست به اقدام مشابهی می‌زند.

2- هفت دلاور (The Magnificent Seven)

• کارگردان: John Sturges
• بازیگران: Yul Brynner, Eli Wallach, Steve McQueen
• تاریخ اکران: 1960
• امتیاز متاکریتیک: 74 از 100

معروف‌ترین و احتمالا عیان‌ترین الهام و اقتباس از هفت سامورایی را باید در فیلم سینمایی «هفت دلاور» ساخته جان استرجس سراغ گرفت. این اثر در واقع بازسازی وسترن فیلم سال 1954 کوروساوا بود که نشان داد این ژانر اساسا آمریکایی تا چه حد از داستان‌های کلاسیک سامورایی وام گرفته است.

فیلم درباره هفت هفت‌تیرکش است که برای حفاظت از یک دهکده کوچک در مکزیک از شر راهزنان استخدام شده‌اند. این اثر سینمایی سه دنباله و یک سریال تلویزیونی در پی داشت که طی بازه زمانی سال‌های 1998 تا 2000 روی آنتن رفت. همچنین سال 2016 شاهد یک‌ بازسازی مجدد دیگر از این فیلم بودیم.

هفت دلاور که با بازی بازیگران برجسته هالیوود همچون استیو مک‌کوئین، یول برینر، چارلز برانسون، رابرت وان و جیمز کابرن همراه بود اساسا تکه به تکه‌اش همان فیلم کوروساوا است. تعویض سامورایی با گاوچران و روستای ژاپنی با یک دهکده آرام غربی برای کارگردان بسیار آسان بود. در نهایت این بازسازی آمریکایی موفق از کار درآمد و توانست در سطح خود شهرت بسیاری پیدا کند و تنه به تنه اثر اصلی بزند.

1- جنگ ستارگان (Star Wars)

• کارگردان: George Lucas
• بازیگران: Mark Hamill, Harrison Ford, Carrie Fisher
• تاریخ اکران: 1977
• امتیاز متاکریتیک: 90 از 100

جنگ ستارگان محصول سال 1977 که با عنوان «جنگ ستارگان: قسمت ۴ – امیدی تازه» شناخته می‌شود یک فیلم علمی-تخیلی و حماسی و اولین فیلم در مجموعه بزرگ جنگ ستارگان است.در خط داستانی این اثر سینمایی لوک اسکای‌واکر به همراه دو دروید، جدای و چندین همراه دیگر قصد نجات کهکشان را دارد و باید در برابر نیروهای شرور امپراتوری کهکشانی مبارزه کند. او در عین حال قصد دارد شاهزاده لیا را از چنگال دارث ویدر نجات دهد.

این نکته که جرج لوکاس در ساخت فیلم سینمایی مشهور جنگ ستارگان به شیوه‌ای خلاقانه از هفت سامورایی آکیرا کوروساوا الهام گرفته است را دیگر بسیاری از سینمادوستان به خوبی می‌دانند. در واقع این فیلم‌ساز آمریکایی بخش قابل توجهی از هویت فیلم ژاپنی را برای به کارگیری در اثر علمی-تخیلی خود مورد استفاده قرار داد.

یک نمونه مشهور از این بهره‌برداری‌ها استفاده از بعضی دیالوگ‌های هفت سامورایی در فیلم جنگ ستارگان بود. برای مثال جایی که C-3PO می‌گوید: «به نظر می‌رسد که ما برای رنج کشیدن ساخته شدیم، این سهم ما از زندگی است.» دقیقا جملاتی که از فیلم کوروساوا اقتباس شده جایی که می‌شنویم: «کشاورزان برای رنج‌کشیدن زاده می‌شوند، این سهم ما از زندگی است.»

جرج لوکاس در مورد تاثیر این فیلم سینمایی سترگ بر زندگی‌اش در مصاحبه با وبسایت IGN گفته است: «هفت سامورایی تاثیری خارق‌العاده روی من گذاشت… هرگز چیزی به این قدرتمندی یا در این حد سینمایی ندیده بودم. احساسات این فیلم آنقدر قوی بود تا دیگر مهم نباشد که فرهنگ یا سنت‌ها را درک نمی‌کردم.»