چگونه با ذرات معلق ویروس کرونا در هوا مبارزه کنیم؟
سازمان بهداشت جهانی در هفته‌ی گذشته سرانجام تایید کرد که ویروس کرونا می‌تواند در هوا بماند و توسط ذرات معلق هوا منتقل شود. این بدان معنی است که فاصله‌ی اجتماعی به تنهایی برای مبارزه با بیماری کافی نیست و باید در کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم نیز بیشتر دقت کنیم.
زمانی که کسی سرفه، عطسه و یا حتی صحبت می‌کند، قطرات کوچکی در هوا منتشر می‌سازد. اکنون پس از شش ماه که از آغاز جهان‌گیری ویروس کرونا می‌گذرد، ما می‌دانیم که این موضوع در محیط‌های بسته که جای کافی برای فاصله‌ی اجتماعی نیست، خطرناک است. رستوران‌ها، کافه‌ها، کلیساها و مساجد، محیط‌های کاری و مراکز تفریحی از مکان‌های پرخطر محسوب می‌شوند. نکته‌ی دارای اهمیت آن است که در حال حاضر اغلب مکان‌هایی که تجمع مردم در آن‌جا زیاد است، تهویه‌ی مناسبی هم ندارند.
از آغاز همه‌گیری کووید ۱۹، سازمان جهانی بهداشت و متخصصان عفونی، طبق آخرین یافته‌ها راه‌های انتقال و علائم گوناگون ابتلا به کرونا ویروس را مطرح کرده‌اند. از جمله تاکید داشتند که این ویروس در درجه‌ی اول توسط قطرات بزرگ عطسه و سرفه‌ی مستقیم به سمت اشخاص انتقال می‌یابد. اما شمار زیاد مواردی که در محیط‌های بسته مبتلا شدند، تردیدها درباره‌ی دیگر راه‌های انتشار را بیشتر کرد، و سرانجام تایید شد که ویروس کرونا از طریق ذرات معلق در هوا (هواپخش‌ها) نیز انتقال می‌یابد.
برخلاف قطرات بزرگ که به دلیل گرانش، تا چند متری به زمین یا دیگر سطوح اطراف سقوط می‌کنند، ذرات معلق از پنج میکرومتر هم کوچک‌تر هستند و می‌توانند در همان جهت قطرات بزرگ منتشر شوند با این تفاوت که حتی تنفس عادی هم می‌تواند عامل انتشار آن‌ها باشد. علاوه بر این هواپخش‌ها، به اندازه‌ای سبک هستند که پیش از سقوط به زمین می‌توانند در هوا معلق بمانند و جابه‌جا شوند. این به معنی این است که ویروس کرونا می‌تواند ساعت‌ها در هوا بماند و در اجتماعات بزرگ افزایش یابد.
۲۳۹ دانشمند از ۳۲ کشور دنیا در زمینه‌های گوناگون (از مهندسی گرفته تا کنترل کیفیت هوا و ویروس‌شناسی)، نامه‌ای سرگشاده به سازمان بهداشت جهانی نوشتند تا این سازمان پس از ماه‌ها تردید، مواضع خود را تصحیح کند و ذرات معلق را به عنوان یک خطر جدی درنظر بگیرد. این نامه در ۶ جولای در ژورنال علمی Clinical Infectious Diseases منتشر شد.
ماسک و فاصله‌ی اجتماعی در مترو تهران | عکس: ابراهیم نوروزی، آسوشیتدپرس
در این مورد، ۱ یا ۲ متر فاصله گرفتن، شستن دست‌ها و تمیز کردن مرتب سطوح، برای جلوگیری از انتقال ویروس کرونا به تنهایی کافی نیست. بلکه عدم حضور در محیط‌های شلوغ و هم‌چنین ماسک زدن در محیط‌های بسته می‌تواند کمک مؤثری در این زمینه باشد. اگرچه برای جلوگیری از انتشار بیشتر ویروس در هوا، باید بیش از این‌ها هزینه شود.
در این‌که ویروس کرونا چه میزان در هوا زنده می‌ماند هنوز به لحاظ علمی تردیدهایی وجود دارد اما برخی آزمایش‌ها نشان می‌دهد که این ویروس می‌تواند تا ۱۶ ساعت در هوا معلق و زنده بماند. این در حالی است که در خارج از محیط کنترل‌شده‌ی آزمایشگاهی تشخیص ذرات معلق در هوا و مطالعه‌ی چگونگی انتقال آن بسیار دشوار است. برای نمونه پژوهشگران طی یک مطالعه، مواد ژنتیکی ویروس کرونا را در هواپخش‌هایی که از دو بیمارستان در شهر ووهان چین، جمع‌آوری کرده بودند مشاهده کردند. هرچند تکه‌های RNA ویروسی، در حقیقت ویروس زنده محسوب نمی‌شود و به خودی خود آلوده نیست اما می‌تواند شاهدی بر انتقال ویروس از راه ذرات معلق هوا باشد.
پژوهشگران طی یک آزمایش دریافتند که یک دستگاه تهویه مطبوع معمولی، هوای ویروسی را در طول یک رستوران بدون پنجره در کوانگجوی چین انتقال داده و ۹ نفر از ۳ خانواده از این راه به کووید ۱۹ مبتلا شدند. این در حالی است که میزهای این رستوران بیش از یک متر از هم فاصله داشتند. این مطالعه نشان داد که در صورت بسته بودن پنجره، تهویه مطبوع می‌تواند به گردش ویروس از طریق هوا و نگه داشتن آن در اتاق کمک کند.
استفاده از تصفیه هوا و فیلترهای استاندارد در تهویه مطبوع
«لینسی مار» استاد مهندسی و متخصص هواپخش در دانشگاه ویرجینیا که در نوشتن نامه‌ی اشاره شده به سازمان بهداشت جهانی همکاری داشته می‌گوید: «بیشتر سیستم‌های تهویه مطبوع برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی از گردش هوا استفاده می‌کنند، اگرچه فیلتر استاندارد می‌تواند تقریبا نیمی از ویروس موجود در هوا را بزداید.»
مطالعه‌ی موردی دیگر روی یک گروه آواز کر در واشنگتن انجام شد. جایی که اگرچه فاصله‌ی فیزیکی را حفظ کرده بودند اما یک نفر موجب ابتلای قطعی ۳۳ نفر در سالن به ویروس کرونا شد. به طور کلی «آواز خواندن» و «صحبت با صدای بلند» می‌تواند مقادیر زیادی از ذرات معلق در هوا ایجاد کند. شواهد نشان می‌دهد که این موارد که اصطلاحا «فراپخش‌کننده‌های گفتاری» نامیده می‌شوند، می‌توانند ذرات معلق بیشتری را حتی در طول یک مکالمه‌ی عادی انتشار دهند.
دانشمندان در نامه‌ی خود تاکید کردند که با بازگشایی اماکن مانند کسب‌وکارها، مدارس و دانشگاه‌ها باید اقدامات پیشگیرانه‌ی جدی و پروتکل‌های تازه برای جلوگیری از انتقال ویروس انجام شود که ازجمله‌ی آن باید به تهویه‌ی مناسب و تصفیه‌ی هوا در داخل ساختمان‌ها برای رقیق شدن قطرات ویروسی در هوا و جلوگیری از انتقال ویروس اشاره کرد.
«جولیان تانگ» استادیار علوم تنفسی دانشگاه لستر و یکی از نویسندگان این نامه می‌گوید: «بهبود کیفیت هوا در محیط‌های داخلی از طریق تهویه‌ی پیشرفته، علاوه بر کاهش انتقال ویروس می‌تواند برای کسانی که از آسم، تب یونجه و سایر بیماری‌های آلرژیک نیز رنج می‌برند مؤثر باشد.»
پرتو فرانفش برای میکروب‌زدایی
استفاده از چراغ‌های فرابنفش میکروب‌زدا در جاهایی که امکان رسیدن نور طبیعی خورشید وجود ندارد می‌تواند به امری معمول تبدیل شود. نوعی از پرتو فرابنفش به نام far-UCV شناسایی شده است که به طور مؤثری ویروس کرونا روی سطوح را از بین می‌برد و برای استفاده در محیط‌های انسانی نیز ایمن است. هم‌اکنون نیز در برخی نقاط جهان از ربات‌های پرتو فرابنفش برای ضدعفونی کردن محیط‌هایی مانند بیمارستان، فرودگاه، هتل و زندان‌ها استفاده می‌شود.
استفاده از پرتو فرابنفش برای میکروب‌زدایی سطوح | عکس: AFP
باز گذاشتن در و پنجره‌ها
«جولی بریند» محقق دانشگاه آنگلیای شرقی نیز اشاره می‌کند: «یک راه آسان و سریع در محیط‌های بسته مانند رستوران‌ها، محل کار و کلاس‌های درس، باز گذاشتن هم‌زمان در و پنجره است اما نصب چراغ‌های فرابنفش یا استفاده از تصفیه‌کننده‌های هوا می‌تواند هزینه‌ی زیادی داشته باشد.»
او می‌افزاید: «ما هنوز نمی‌دانیم آیا بهترین سیستم‌های تصفیه هوا می‌توانند ذرات معلق در هوای سرفه‌ی شخصی را که با فاصله‌ی دو اتاقک از فرد قرار دارد را بگیرد یا خیر. علاوه بر این ساخت سیستم‌های تصفیه هوا یا پرتو فرابنفش هنوز برای خانه‌ها و آسایشگاه‌ها اقتصادی نیست، در حالی که این مکان‌ها می‌توانند در آینده از عوامل مهم انتقال باشند.»
هر اقدام پیشگیرانه مؤثر است
بنابراین با تایید سازمان بهداشت جهانی، نیاز به راه‌های برای پاک‌سازی هوا از ویروس و وضع پروتکل‌های تازه برای مشاغل و بهداشت عمومی بیشتر احساس می‌شود. همان‌طور که تانگ از دانشگاه لستر می‌گوید: «هر محافظت بیشتری به پیشگیری از ابتلا به ویروس کمک می‌کند. پس چرا تلاش نکنیم که افراد کم‌تری به ویروس مبتلا شوند؟»
عکس کاور از Getty Images / Wired
منبع: Wired
