فدیورس چیست؟ آشنایی با بستر جدید شبکههای اجتماعی
احتمالا مدتی است که نام فدیورس را شنیده‌اید؛ چیزی که شاید بتوان آن را برجسته‌ترین موضوع تازه در زمینه‌ی شبکههای اجتماعی و البته گیج‌کننده دانست اما این مفهوم چیز جدیدی نیست.
«فدیورس» (Fediverse) در حقیقت همان مفهومی است که برخی از افراد قدیمی اینترنت آن را چیزی می‌دانند که در سال ۱۹۹۳ به آن امید داشتند. از یک نگاه کمی شبیه HTTP در وب یا نسبت نیتروژن به اکسیژن در هوا است! در اطراف شما بسیار اهمیت دارد، اما احتمالا چیزی نیست که لازم باشد در روز به آن فکر کنید. اما اگر فدیورس واقعا بخواهد دنیای اینترنت را تغییر دهد، ارزشش را دارد که کمی بهتر درک کنیم.
فدیورس چیست؟
فدیورس؛ مجموعهای از شبکههای اجتماعی
دلیل توجه دوباره به مفهوم شبکههای اجتماعی یکپارچه
دلیل اهمیت فدیورس
تفاوت فدیورس و اکتیویتیپاب
همکاری اپلیکیشن‌ها با هم
هویت افراد در فدیورس
سود مالی و وضعیت شرکت‌ها در فدیورس
کوچ به فدیورس؟
جمع‌بندی
فدیورس چیست؟
فدیورس یک اکوسیستم به هم پیوسته از شبکههای اجتماعی است که بر اساس یک پروتکل باز به نام «اکتیویتیپاب» (ActivityPub) پایه‌گذاری شده و به شما امکان میدهد محتوا، دادهها و فالوورهای خود را بین شبکههای اجتماعی مختلف پیوند دهید.
در حقیقت این بستر به گونه‌ای است که گویی همه‌ی شبکههای اجتماعی X، تیک‌تاک، اسنپ‌چت، اینستاگرام و فیسبوک را به هم متصل کرده‌اید تا بتوانید هر چیزی را از هر جایی پست کنید و بدین ترتیب همه‌ی فالوورهای شما آن را ببینند. حتی اگر بخواهید یک پلتفرم را ترک کنید و به دیگری بروید، به سادگی می‌توانید تمام محتوا، فالوورها و همه‌ی جیزهای دیگر را با خود منتقل کنید.
فدیورس؛ مجموعهای از شبکههای اجتماعی
در حقیقت فدیورس تعداد زیادی از شبکههای اجتماعی جدید است! هم‌اکنون گروهی از شبکههای اجتماعی در فدیورس حضور دارند و تعداد بیشتری هم به آن می‌پیوندند. اما موضوع مهم یکپارچگی است: به جای اینکه همه‌ی چیزهای فیسبوک خود را فقط در فیسبوک و همه‌ی چیزهای X خود را فقط در X داشته باشید، فدیورس به آن‌ها امکان میدهد تا با یکدیگر همکاری کنند و این واقعا تغییر بزرگی است.
و آیا این ویژگی تازه‌ای است که کسی به تازگی اختراع کرده است؟ آیا یکی از زیرمجموعه‌های Web3 محسوب می‌شود؟ در پاسخ باید گفت خیر، همه‌ی این‌ها بر اساس یک ایده با پیشینه‌ی چند دهه در مورد شیوه‌ی کار اینترنت و همچنین پروتکلی است که به نوعی از سال ۲۰۱۴ یا پیش از آن وجود داشته است.
دلیل توجه دوباره به مفهوم شبکههای اجتماعی یکپارچه
طی چند سال گذشته، بسیاری از مردم کاملا متوجه این واقعیت شده‌اند که پلتفرمهای اجتماعی مکان‌های پایداری نیستند. به نحوه‌ی تغییر توییتر پس از خرید ایلان ماسک فکر کنید. بسیاری از افرادی که ارتباط و جامعه‌ای را در توییتر پیدا کرده بودند، ناگهان آن هویت را از دست دادند و اکنون، میتوان توییتر یک بانک یا یک شبکه‌ی کابلی یا هر چیز دیگری نامید.
در همین حال، میلیون‌ها تولیدکننده‌ی محتوا که سال‌ها صرف افزایش فالوور و کسب‌وکار خود در این پلتفرمها کرده‌اند، کم‌کم متوجه می‌شوند که همه‌ی این‌ها چقدر سریع می‌توانند از بین بروند. الگوریتم‌ها تغییر میکنند، اولویت‌های شرکت‌ها تغییر میکنند و ناگهان، یا در فروشگاه این شبکههای اجتماعی چیزهایی را می‌خرید یا در میان انبوه کاربران فعال گم می‌شوید.
بنابراین جامعه به دنبال پلتفرم‌هایی است، که در آن گیر نکرده باشد. جایی که مردم اگر بخواهند به جای دیگری بروند، بتوانند نه تنها پست‌ها، بلکه کل لیست فالوورهای خود را هم منتقل کنند. جایی که آن‌ها فورا از همه‌ی جامعه‌هایی که ساخته‌اند، فقط به این دلیل که یک برنامه را حذف میکنند، جدا نشوند.
احتمالا می‌دانید که همه‌ی افرادی که فعالیت آنلاین دارند نشانی ایمیل را یک چیز ثابت در وب می‌دانند و برای ایجاد یک ارتباط پایدار با مخاطب خود از آن استفاده میکنند. اکنون فدیورس همین ثبات را ارائه میدهد، زیرا همه‌ی چیزهای شما کاملا متعلق به شما هستند و برنامه‌های مختلف فقط آن را قرض می‌گیرند.
دلیل اهمیت فدیورس
فکر کنید تمام جاهایی که افراد را در آن‌ها دنبال می‌کنید یا پست‌های قدیمی شما در اینستاگرام که با پست‌های شما در تیک‌تاک، فیسبوک، یوتیوب یا جاهای دیگر ارتباطی ندارند در یک مکان متمرکز بودند و شما کنترل کامل آن را در اختیار داشتید. آیا بهتر نیست که بتوانید محتواهای خود را به راحتی بین برنامه‌ها و پلتفرمهای مختلف جابهجا کنید، بدون این که مجبور باشید در صدها برنامه‌ی مختلف با الگوریتم‌های پیچیده سروکار داشته باشید؟ به علاوه، مکان‌هایی که با دوستانتان در ارتباط هستید یا به عنوان یک تولیدکننده‌ی محتوا از آن‌ها درآمد کسب می‌کنید، نباید به آسانی توسط یک میلیاردر با ایده‌های عجیب و غریب نابود شوند.
پروتکل ActivityPub شبیه به ایمیل است و قابلیت ارسال و دریافت انواع مختلف محتوا را دارد. این پروتکل یک مخزن بزرگ از محتوا شکل میدهد که همه‌ی پست‌ها، لایک‌ها، نظرات و فالوورها را در خود جای داده است. هر بار که کسی از هر برنامه‌ای پستی می‌گذارد، به این مخزن اضافه می‌شود و هر برنامه‌ای می‌تواند به این محتوا دسترسی داشته باشد و درست مانند ایمیل آن را بخواند یا بنویسد.
تفاوت فدیورس و اکتیویتیپاب
پروتکل‌های مختلفی برای به اشتراک‌گذاری پست‌ها وجود دارند و هر یک می‌توانند برای ایجاد یک شبکه‌ی فدراسیونی گسترده در وب مورد استفاده قرار گیرند. برای نمونه Bluesky از پروتکل AT استفاده میکند که محبوبیت زیادی پیدا کرده و پروتکل‌های دیگری مانند Farcaster و Nostr هم وجود دارند. اما همه‌ی این‌ها زمانی کار میکنند که یک استاندارد واحد وجود داشته باشد و احتمال زیادی وجود دارد که ActivityPub به همان استاندارد تبدیل شود. این پروتکل تحت نظارت «کنسرسیوم وب جهان‌گستر» (World Wide Web Consortium) است، بیشترین پیشرفت را داشته و علاوه بر پشتیبانی کامل از سوی Mastodon حتی قرار است توسط «تردز» (Threads) هم پشتیبانی شود، بنابراین به نظر می‌رسد که این پروتکل در حال تبدیل شدن به جز این اصلی است.
Mastodon تنها یک اپلیکیشن در فدیورس است و خود آن محسوب نمی‌شود. اگرچه این پلتفرم بزرگ‌ترین و معروف‌ترین اپلیکیشن این فضاست، اما فدیورس بسیار وسیع‌تر از آن است و شامل اپلیکیشن‌های دیگری مانند Pixelfed (مشابه اینستاگرام)، Lemmy (مشابه Reddit) و PeerTube (مشابه YouTube) نیز هست. هدف فدیورس این است که اپلیکیشن‌ها و پلتفرمهای مختلف بتوانند با یکدیگر در ارتباط باشند و محتوای خود را به اشتراک بگذارند.
ماستودون در واقع مجموعهای از نمونه‌های مختلف است که می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند، مشابه ساب‌ردیت‌های پلتفرم Reddit که هر کدام قوانین و مدیران خاص خود را دارند، اما همه‌ی آن‌ها تحت یک سیستم بزرگ‌تر قرار دارند. با حضور شرکتهای تازه، فدیورس در حال رشد است و اپلیکیشن‌های جدیدی مانند Flipboard و Medium هم به زودی به آن خواهند پیوست. با این حال، هنوز به موفقیت بزرگ و گسترده‌ای مانند فیسبوک نرسیده و ماستودون همچنان کوچک است.
همکاری اپلیکیشن‌ها با هم
هدف اصلی فدیورس این است که همه‌ی این اپلیکیشن‌ها بتوانند به نوعی با هم کار کنند و به هم متصل شوند. در واقع، نیازی نیست یک اپلیکیشن در فدیورس به اندازه‌ی فیسبوک بزرگ باشد، چون این بستر می‌تواند به اندازه‌ی تمام اینترنت باشد. اپلیکیشن‌ها می‌توانند به دلخواه خود با یکدیگر همکاری کنند یا نکنند، اما یکی از ویژگی‌های مهم فدیورس این است که کاربران می‌توانند به راحتی دادههای خود را بین اپلیکیشن‌ها منتقل کنند. اگر یک اپلیکیشن ویدیو به هر دلیلی از کار بیفتد، می‌توانید تمام محتوای خود را به یک اپلیکیشن دیگر منتقل کنید.
یکی از جالب‌ترین جنبه‌های فدیورس این است که اپلیکیشن‌های مختلف می‌توانند پست‌ها، لایک‌ها و نظرات شما را به روش‌های مختلفی نمایش دهند. برای نمونه Flipboard پست‌ها را بر اساس موضوع دسته‌بندی و نمایش میدهد، PeerTube به ویدیوها اختصاص دارد و Mastodon پست‌ها را به ترتیب زمانی نمایش میدهد. شما می‌توانید اپلیکیشنی را انتخاب کنید که با نحوه‌ی تعامل شما با محتوا هم‌خوانی دارد. اگر در Flipboard پستی را لایک کنید، می‌توانم آن را در نوتیفیکیشن‌های Mastodon خود ببینم. البته، این فرآیند نیاز به همکاری و یکپارچگی همه‌ی اپلیکیشن‌ها دارد که زمان‌بر و پیچیده است، اما اگر موفق شود، تجربه‌ی آنلاین را به طرز چشمگیری بهبود می‌بخشد.
هویت افراد در فدیورس
در فدیورس، احتمالا در نهایت یک نام کاربری سراسری خواهید داشت. یکی از مشکلات پلتفرمهای بسته این است که همیشه باید برای گرفتن نام کاربری دلخواهتان عجله کنید. ممکن است در حالی که نام کاربری شما در یک سرویس pierce@ است، مجبور باشید در سرویس‌های دیگر از نام‌های متفاوتی مثل davidpierce@ یا imdavidpierce@ استفاده کنید. با این حال، در فدیورس بسیاری از افراد احتمالا یک هویت اصلی خواهند داشت که می‌تواند نام کاربری Threads، Mastodon یا حتی دامنه‌ای باشد که به همه این سرویس‌ها متصل می‌شود. این شبیه به ایمیل شماست؛ فرقی نمی‌کند از چه اپلیکیشنی برای چک کردن ایمیل استفاده می‌کنید یا دیگران چه اپلیکیشنی برای ارسال ایمیل دارند، آن‌ها فقط می‌دانند که چطور به شما دسترسی پیدا کنند.
سود مالی و وضعیت شرکت‌ها در فدیورس
فعلا برای شرکت‌ها در فدیورس پول زیادی وجود ندارد. البته، به صورت تئوری فدیورس می‌تواند پول زیادی به همراه وجود داشته باشد، زیرا به جای یک پلتفرم بزرگ مانند فیسبوک، میتوان ۱۰۰ شرکت داشت که هر کدام روی یک ویژگی از فیسبوک کار کنند و آن را بهتر و با تمرکز بیشتری ارائه دهند و این می‌تواند به یک صنعت بزرگ تبدیل شود، اما در حال حاضر درآمدها به صورت محدود در حد چند نفر با چند صفحه در Patreon و نه مبالغ هنگفت است.
به احتمال زیاد، شرکتهای بزرگی مثل فیسبوک هرگز به فدیورس نخواهند پیوست. حتی برای متا که به فدیورس علاقه‌مند است، تغییر ساختار فیسبوک و اینستاگرام برای سازگاری با ActivityPub بسیار دشوار خواهد بود و احتمال وقوع آن کم است. به همین دلیل، حرکت تردز جالب است. شاید متا برای مدتی بخواهد هر دو رویکرد را داشته باشد، اما در نهایت، اگر فدیورس موفق شود، این موفقیت به لطف سرویس‌های جدید و نه سرویس‌های کنونی خواهد بود.
کوچ به فدیورس؟
پرسش اصلی این است که چرا مردم باید از اینستاگرام یا فیسبوک خارج شوید. مشکلی که فدیورس با آن مواجه است این است که اکثر مردم در حال حاضر در اینستاگرام و فیسبوک فعال هستند و اینجا جایی است که تمام دوستانشان حضور دارند. بسیاری از افراد معتقدند اگر ۲۰ سال پیش شبکههای اجتماعی را به این شکل ساخته بودیم، جهان بهتر و هوشمندتر می‌شد و زندگی ما بهبود پیدا می‌کرد.
اما واقعیت این است که شبکههای اجتماعی کنونی بر روی پلتفرمهای بسته‌ای ساخته شده‌اند که به شدت وابسته‌کننده و برای شرکتهای سازنده سودآور هستند و به نوعی کاربرآزار به نظر می‌رسند. متقاعد کردن مردم برای ترک جایی که دوستانشان در آن هستند و پیوستن به چیزی جدید، حتی اگر بهتر باشد، بسیار دشوار است و این تغییر ممکن است زمان‌بر باشد.
یکی از معایب اصلی فدیورس، مشکل یافتن افراد است. هیچ ابزار جامعی برای پیدا کردن افراد در سطح فدیورس وجود ندارد، بنابراین یافتن کسانی که برای شما مهم هستند، به خصوص اگر در سرور شما نباشند، دشوار خواهد بود. همچنین، متمرکز نبود به این معناست که اگر شما فقط یک شخص باشید که یک سرور در زیرزمین خود راه‌اندازی کرده‌اید، مسؤولیت‌های زیادی از جمله مدیریت محتوا، هزینه‌های میزبانی و نگهداری سایت به عهده‌ی شما خواهد بود. این می‌تواند به یک وضعیت عجیب و شکننده تبدیل شود و ممکن است یکی از افرادی باشید که سرور خود را در زیرزمین راه‌اندازی کرده و بخشی از شبکه‌ی اجتماعی اینترنتی شوید.
مدیریت یک شبکه اجتماعی کار دشواری است و ممکن است شامل مشکلات زیادی از جمله فشار از سوی مسؤولان و نیاز به رسیدگی به مسائل مختلف باشد. اگر از این کار فراری هستید، تصمیم خوبی گرفته‌اید. با این حال، اگر تصمیم به حضور در فدیورس دارید خوب است که بدانید چرا این نام «فدیورس» انتخاب شده است.
این نام در حقیقت از ترکیب اصطلاحات «شبکه‌ی اجتماعی فدرال» و «متاورس» به وجود آمده است. فدراسیون به معنای غیرمتمرکز کردن و توزیع چیزی به شیوه‌ای است که در یک مکان واحد، کنترل و ذخیره نشود. با وجود اینکه برخی تلاش میکنند نام «وب اجتماعی باز» (Open Social Web) را رایج کنند، به نظر می‌رسد که نام «فدیورس» کاربردی‌تر خواهد بود. خوشبختانه، اگر فدیورس واقعا به خوبی عمل کند، نیازی به نگرانی در مورد نام آن نخواهید داشت و فقط از اپلیکیشن‌های خود استفاده خواهید کرد.
جمع‌بندی
در این مطلب به معرفی مفهوم «فدیورس» (Fediverse) پرداختیم که یک اکوسیستم به هم پیوسته از شبکههای اجتماعی بر اساس پروتکل باز اکتیویتیپاب است. این شبکه‌ها به کاربران امکان میدهند که محتوا، دادهها و فالوورهای خود را بین پلتفرمهای مختلف جابهجا کنند و یک تجربه‌ی یکپارچه‌تر از تعاملات اجتماعی در فضای آنلاین داشته باشند.
برخلاف شبکههای اجتماعی سنتی که متمرکز و وابسته به یک شرکت هستند، فدیورس غیرمتمرکز است و به کاربران کنترل بیشتری بر دادهها و هویت آنلاین خود ارائه میدهد. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که فدیورس به عنوان یک جایگزین احتمالی برای شبکههای اجتماعی فعلی مورد توجه قرار بگیرد، هرچند که هنوز نیاز به پذیرش و حمایت بیشتر دارد.
منابع: The Verge, Tech Crunch, Mashable
