۱۰ فیلسوف یونانی مشهور که باید بشناسید
نخستین فیلسوفان یونانی ساعات زیادی را به بحث درباره مشاهداتشان از رفتار و باطن انسان گذراندند. آنها تلاش کردند جهان را بدون تأثیر از باورهای مذهبی و اسطورهای بشناسند. بزرگترین فیلسوفان یونان طرز تفکر تمدنهای غربی و درکشان نسبت به جهان را برای هزاران سال بعدشان شکل دادند. جای شک نیست که فیلسوفان یونان باستان پدران گفتمان روشنفکری غرب بودهاند. در واقع، فلسفه یونان باستان جایی بود که کل مکاتب از آنها شروع شد و حتی خود کلمه «فلسفه» ریشه یونانی دارد. این فیلسوفان یونانی مشهور منطق و برهان را تعریف کردند تا جهان اطرافشان را درک کنند، درکی فارغ از باورهای مذهبی که تا آن زمان تاریخ بشر را زیر سلطه داشتند. این مقاله به ده فیلسوف یونانی بزرگ در تمام دوران و فلسفه هر یک که منجر به شهرتشان شد، میپردازد.
تاریخچه مشهورترین فیلسوفهای یونانی
تاریخچه مشهورترین فیلسوفان یونان باستان یک دوره بسیار حیاتی در تاریخ فلسفه به شمار میرود. این دوره به عنوان «دوره فلسفی یونان باستان» شناخته میشود و از حدود قرن شش پیش از میلاد تا قرن شش پس از میلاد ادامه داشته است. در این دوره، فیلسوفان یونانی تلاش کردند به پرسشهای بنیادین درباره هستی، دانش، اخلاق، و طبیعت پاسخ دهند. در ادامه، به تعدادی از مشهورترین فیلسوفان این دوره اشاره میشود.
۱. تالس، فیلسوف یونانی
- تاریخ تولد: ۶۲۴ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۵۴۶ پیش از میلاد
- محل تولد: میلیتوس در ایونیا (غرب ترکیه امروزی)
تالس یکی از اولین فیلسوفان یونان باستان است که با ارائه نظریههایی درباره مبدأ هستی (ماده اصلی) و پیشبینی خسوف خورشیدی به عنوان دانشمندی بزرگ شناخته میشود. تالس اهل میلتوس، ریاضیدان، فیلسوف، و اخترشناسی بود که مکتب فلسفی ملطی را بنیان گذاشت. (این مکتب فلسفی در سده شش پیش از میلاد، در ملط رواج داشت. فیلسوفان این مکتب از اهالی شهر ملط واقع در ایونیه بودند. از این فیلسوفان میتوان به تالس، آناکسیماندروس و آناکسیمنس اشاره کرد. افکار این فیلسوفان بیشتر طبیعی بود تا مابعدالطبیعی. هر کدام از آنها میکوشید تا ماده اصلیای که جهان بر اساس آن به وجود آمده است، یا به اصطلاح، مادهالمواد را کشف کند.)
از دوران کودکی تالس اطلاعات کمی در دسترس است، اما گفته میشود در شهر میلتوس (که امروزه در ترکیه قرار دارد) در خانوادهای ثروتمند متولد شده است. او ماهیگیری ماهر بود و با پیشبینی یک خسوف خورشیدی در سال ۵۸۵ پیش از میلاد، به عنوان یک فیلسوف بزرگ به شهرت رسید. فلسفه تالس بر اعتقاد به این است که کیهان از یک ماده به وجود آمده و به باور او، این ماده آب است. این فیلسوف مشهور یونانی معتقد بود که این ماده، مبدأ همه چیز است و سایر موجودات نسلبهنسل از آن به وجود میآیند. این باور به زندگی درون ماده و قائل شدن روح برای تمام موجودات، به نام «هیلوزوئیسم» یا «زندهانگاری مواد» شناخته میشود. تالس معتقد بود که جهان بر اساس قوانین طبیعی کار میکند و علم و ریاضیات قادر به توضیح این اصول هستند.
تالس همچنین به پیشرفتهای خود در زمینه هندسه هم شناخته میشود، که کشف تعدادی از قوعد هندسی مختلف را شامل میشود. گفته میشود او قضیهای بنیادی مطرح کرده که میگوید یک مثلث درست، مثلثی است که در یک دایره قرار گرفته و یکی از اضلاع آن قطر دایره است. تالس به خاطر سهم بزرگی که در حوزه ستارهشناسی داشته هم معروف است، از جمله پیشبینیهایاش درباره خسوف خورشیدی. نظریات او پیشرفت علم و فلسفه در یونان باستان را بنیان نهاد و تأثیر مهمی بر افکار فیلسوفهای یونانی بعد از خود مثل آناکسیمنس و اناکسیماندرو داشت.
۲. آناکسیماندرو
- تاریخ تولد: ۶۱۰ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۵۴۶ پیش از میلاد
- محل تولد: میلیتوس
آناکسیماندرو فیلسوف پیشاسقراطی در قرن ششم پیش از میلاد در میلیتوس، شهری یونانی در آسیای کوچک، به دنیا آمد. او شاگرد تالس، یکی از فیلسوفان مشهور مکتب ملطی و یکی از برجستهترین اعضای این مکتب بود. هر چند که درباره زندگی او اطلاعات کمی موجود است، او را یکی از مهمترین چهرههای فلسفه یونان باستان میدادند. گفته میشود که آناکسیماندرو نقشهای از کره زمین کشید و اولین کسی بود که از واژه «کیهان» برای توصیف دنیای مبتنی بر نظم استفاده کرد.
همچنین گفته میشود که او به فیثاغورس، فیلسوف و ریاضیدان مشهور هم در داده است. فلسفه آناکسیماندرو حول مفهوم «آپایرون» میچرخید که او آن را ماده اصلی و ابدی کیهان میپنداشت. آپایرون یک عنصر غیرفیزیکی است که نامحدود، جاودانه و تعریفنشده است. آناکسیماندرو بر این باور بود که همهچیز از آپیرون به وجود میآید و در یک چرخه بیپایان از تولد و مرگ به آن باز میگردد. بر اساس نظریات کیهانشناسی این فلیسوف یونانی بزرگ، زمین نه مسطح، (بسیاری در آن دوره بر این باور بودند که زمین مسطح است) که کروی است. او ادعا میکرد که زمین در فضا آویزان است و ستارهها و اجرام آسمانی دور آن میگردند. آناکسیماندرو همچنین بر این باور بود که نسل انسانها از جانوران آبزی شبیه به ماهی شکل گرفته است. فلسفه آناکسیماندرو تأثیر بسزایی بر پیشرفت کیهانشناسی و متافیزیک یونان گذاشت و باورهای او درباره جهان و طبیعت بنیاد فلسفه و علم غربی بنا نهاد.
۳. فیثاغورس
- تاریخ تولد: ۵۷۰ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۴۹۵ پیش از میلاد
- محل تولد: میلیتوس
فیثاغورس یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان یونانی در شکلگیری فلسفه غرب، از جمله پیشرفت در حوزه نظریات موسیقی، ریاضیات و اخترشناسی بود. از زندگی او هم اطلاعات کمی در دسترس است، اما گفته میشود در جزیره ساموس در یونان متولد شده است. فیثاغورس انجمن برادری فیثاغورسی را راه انداخت؛ که یک مدرسه مذهبی و فکری در جنوب ایتالیا بود. این انجمن اجتماعی مخفی بود که به روشنگری و شناخت علم و ریاضی اختصاص داشت. فیثاغورس را در زمانه خود حتی به عنوان یک رهبر دینی هم میشناختند و به تواناییهای ماورایی او اعتقاد داشتند.
این فیلسوف یونانی بزرگ بیشتر به دستاوردهایش در زمینه ریاضیات بهویژه قضیه فیثاغورس مشهور است. او دستاوردهای مهمی در زمینه نظریه موسیقی هم داشت و ارتباط ریاضی بین طول سیم (منظور سازهای زهی است) و ارتفاع صدای تولیدشده را کشف کرد.
فلسفه فیثاغورس بر پایه این مفهوم بود که قوانین ریاضی کنترلکننده کیهان هستند. او ادعا کرد که همهچیز در کیهان، از جمله انسانها، از اعداد ساخته شدهاند و ریاضیات را راز درک جوهره واقعیت میدانست. فیثاغورس همچنین به انتقال روح یا بیپایان بودن روح باور داشت و میگفت که این روح بیپایان پس از مرگ در یک بدن جدید دوباره متولد میشود. فلسفه فیثاغورس همچنین به مفهوم هارمونی میپرداخت که او آن را برای درک نظم و ساختار جهان، اساسی میدانست. او کیهان را همچون یک ساز میدید که در آن سیارهها و ستارگان با هم هماهنگ میشوند تا یک سمفونی کیهانی ایجاد کنند. بر همین اساس، او موسیقی را وسیلهای برای ارتباط روح انسان با منبع الهی میدانست.
۴. آناکساگوراس، فیلسوف یونانی
- تاریخ تولد: ۵۱۰ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۴۲۸ پیش از میلاد
- محل تولد: کلازومن، آیونی در آسیای کوچک
گویا آناکساگوراس در خانوادهای متمول در کلازومن، شهری ثروتمند در ساحل ترکیه امروزی، متولد شده است. گفته میشود که او در جوانی به مصر سفر کرد و آنجا هندسه و اخترشناسی خواند. او در نهایت به آتن رفت، که در آن زمان مرکز کارهای فکری و هنری بود. نوس یا عقل (شهود یا روح)، بنیان فلسفه آناکساگوراس بود. او بر این باور بود که کیهان از تعداد بیپایانی ذرات میکروسکوپی تشکیل شده است، که او آنها را «دانهها» نامیده بود، و نوس این ذرات را به حرکت درمیآورد. آناکساگوراس باور داشت که نوس برای ساختار و نظم جهان ضروری است و اساس تمام فهم و دانش انسان است. فلسفه انکساگوراس از اساس باورهای عمومی درباره خدایان و ماوراء را رد میکرد.
او ادعا میکرد که قوانین طبیعی کیهان را کنترل میکنند و این قوانین از طریق منطق و مشاهده قابل درک هستند. او همچنین به روش علمی باور داشت و یکی از اولین فیلسوفانی بود که ایدههایش را از طریق مشاهده و آزمایش اثبات کرده است. دیدگاهها و فلسفه آناکساگوراس باعث شد در آتن او را تفرقهانداز بدانند و در نهایت به اتهام کفر به دلیل رد اعتقادات دینی محاکمه شد. آناکساگوراس مجبور به ترک شهر شد تا مجازات نشود و به همین خاطر، تا آخر عمر خود در تبعید زندگی کرد. محل اقامت انکساگوراس در این دوران نامعلوم است، اگرچه گفته میشود او تا زمان مرگ به کارش ادامه داده و فلسفه آموخته و تدریس کرده است.
۵. امپدوکلس
- تاریخ تولد: ۴۸۳ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۳۳۰ پیش از میلاد
- محل تولد: آکراگاس، سیسیل
امپدوکلس حدود سال ۴۸۳ پیش از میلاد در شهر آکراگاس، که در ایتالیای امروز به نام آگریجنتو شناخته میشود، متولد شد. امپدوکلس نقش مهمی در پیشرفت تفکر علمی و فلسفی غرب ایفا کرد و ایدههای او الهامبخش فیلسوفان بعد خود مثل لوکرتیوس و ارسطو بود. امپدوکلس دانشمندی چندوجهی بود که به علوم، فلسفه و پزشکی و حوزههای دیگر کمکهای قابل توجهی کرد. او به نظریه عناصر چهارگانهاش مشهور است؛ اینکه جهان از باد، خاک، آتش و آب تشکیل شده است. امپدوکلس همچنین به چرخههای کیهانی باور داشت که در آن جهان مراحل توسعه و فرسایش را پشت سر میگذارد. او همچنین به علاقه بسیارش به پزشکی و طبابت مشهور بود.
امپدوکلس ادعا میکرد که بدن انسان از چهار عنصر ساخته شده و هر بیماریای ناشی از عدم توازن این عناصر است. امپدوکلس بر ترویج رویکردی جامع به درمان تأکید داشت که علاوه بر درمان جسم، درمان روح و روان را هم شامل میشد. او شاعر هم بود؛ مشهورترین شعر این فیلسوف یونانی برجسته «در طبیعت» بود که اصول فلسفیاش را در آن خلاصه کرد. امپدوکلس به استفاده از مجاز و استعاره در شعرش مشهور بود و کارش بر شاعران و فیلسوفان بعدی خود تأثیر گذاشت. مطالعات و پژوهشهای بنیان پیشرفت علوم طبیعی و علم را بنا نهاد و تأکید او بر درمان جامع و همهجانبه تأثیر بلندمدتی بر طبابت گذاشت.
۶. سقراط
- تاریخ تولد: ۴۶۹ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۱۵ فوریه ۳۹۹ پیش از میلاد
- محل تولد: آتن، یونان
سقراط، فیلسوف یونانی مظهر قناعت که به سادگی در زندگی شخصی و فلسفیاش مشهور بود. او یکی از مشهورترین فیلسوفان یونان، از پدری مجسمهساز و مادری قابله، پیش از روی آوردن به فلسفه، سنگتراش بود. هیچ اثر مکتوبی از شخص سقراط در دسترس نیست، بنابراین بیشتر اطلاعات ما از او بهجامانده از یادداشتهای دانشآموزانش مثل گزنوفن و افلاطون است. با اینکه سقراط هیچ متنی از خود به جا نگذاشته است، اما افکار و آموزههایش تأثیر زیادی بر فلسفهی غرب گذاشت. تمرکز او بر تفکر نقادانه، باور به ارزش فضایل و تلاش برای دستیابی به حکمت، هنوز هم به تجزیه و تحلیل و بحث گذاشته میشود.
فلسفهی سقراط بر اهمیت به چالش کشیدن قدرت و باورهای سنتی از پیش پذیرفتهشده، و همچنین تحلیل دیدگاهها و انگارههای خود تأکید داشت. او اعتقاد داشت که بزرگترین اهداف وجود انسان، در پی حکمت و اخلاق بودن است و تنها با تحقیق و آزمون و تفکر نقادانه میتوان جهان اطراف را درک کرد. سقراط همچنین به اهمیت زندگی اخلاقی اشاره میکرد و اعتقاد داشت که اعمال باید از منطق و نه احساسات نشئت بگیرند. او باور داشت که یک اصل اخلاقی عینی وجود دارد و افراد باید سعی کنند به آن پایبند باشند. روش پرسشوپاسخ سقراط به طور منظم برای ارزیابی نظرات افرادی که ادعا میکردند در حوزهای خاص متخصص هستند، بهکار میرفت و او به حکمتی که تنها بر پایه سنت یا موقعیت خاصی شکل گرفته بود، بهشدت مشکوک بود. او با این روش به افراد کمک میکرد خود ارتقا دهند و به معنای واقعی قناعت پی ببرند. این فیلسوف مشهور یونانی اصولاً به دنبال یافتن تعارضات و ابهامات در افکار افراد بود تا آنها را به فکر و تأمل بیشتر ترغیب کند.
سقراط تأکید داشت که حکمت حقیقی از شناخت خود و پذیرش محدودیتهای دانش فردی به دست میآید. او معتقد بود که افراد باید خود را بشناسند و در تقویت اعمال معنوی و اخلاقی خود تلاش کنند. تأثیر سقراط بر فلسفه یونانی و جهان غرب بسیار زیاد و مهم بوده است. تأثیر او از طریق شاگردانی چون افلاطون و ارسطو گسترش یافت و اصول اخلاقی و فلسفیاش هنوز هم در مباحث فلسفی و اخلاقی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
۷. دموکریت، فیلسوف یونانی
- تاریخ تولد: ۴۶۰ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۳۷۰ پیش از میلاد
- محل تولد: آبدرا، تراس، یونان
اگرچه تعداد زیادی افسانه درباره زندگی این فیلسوف نامدار یونان باستان مشهور به حکیم خندان وجود دارد، به اعتبارشان اطمینانی نیست. تحقیقات کنونی به درستی آنها شک وارد میکند. گفته شده است که دموکریت در آبدرا در تراس، یک مستعمره یونانی، به دنیا آمده است. بر اساس داستانهای باستانیای که درباره زندگی دموکریت وجود دارد، او عمری طولانی داشت. بعضی نویسندگان میگویند که او هنگام مرگ حداقل صد سال را داشت. دموکریت نویسنده پرکاری بود، اگرچه تنها تعداد کمی از آثار او باقی مانده است. کمکهای او به مسئله اخلاق، متافیزیک و فلسفه طبیعی بسیار مورد احترام است. فلسفه او، در جستوجوی دانش، بر اهمیت عقل و مشاهده تأکید داشت.
۸. افلاطون
- تاریخ تولد: ۴۲۸ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۳۴۸ پیش از میلاد
- محل تولد: آتن، یونان
افلاطون در حدود سال ۴۲۸ پیش از میلاد در آتن به دنیا آمد و یکی از بزرگترین فیلسوفان یونان در تاریخ انسانی محسوب میشود. او در خانوادهای نجیبزاده به دنیا آمد و زیر نظر سقراط تحصیل کرد، که تأثیر قابل توجهی بر فلسفههای او داشت. افلاطون پس از مرگ سقراط به سفرهای زیادی به سرتاسر مناطق اطراف دریای مدیترانه رفت و با چندین فیلسوف دیگر به تحصیل پرداخت. او در سال ۳۸۷ پیش از میلاد، آکادمی آتن را تأسیس کرد که یکی از برجستهترین مؤسسات آموزش عالی دوران باستان شد. این فیلسوف بزرگ و شاخص یونانی به وجود جهانی عینی که تنها از طریق عقل و دانش میتوان آن را درک کرد، باور داشت.
افلاطون جهان فیزیکی را تنها جلوهای ناقص از این واقعیت غایی میدانست که آن را «فرمها» مینامید. او همچنین به نامیرایی روح باور داشت که هم پیش از مرگ و هم پس از آن وجود دارد. اهمیت برابری و مصلحت جمعی در فلسفه سیاسی افلاطون برجسته بود. او اعتقاد داشت که یک جامعه ایدهآل، جامعهای است که حاکمانش فیلسوف-پادشاهانی باشند که با هوشمندی و خردورزی آن را اداره میکنند. افلاطون همچنین بر اهمیت آموزش تأکید داشت، که از نگاهش باید بر افزایش درک مردم از فرمها و همچنین توانایی آنها در منطق و تفکر تقادانه متمرکز شود. افلاطون، برخلاف سقراط، زیاد نوشت و نوشتههای او از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار فلسفه غرب به حساب میآیند.
۹. ارسطو
- تاریخ تولد: ۳۸۴ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۳۲۲ پیش از میلاد
- محل تولد: استاگیروس، یونان
اطلاعات زیادی درباره زندگی شخصی ارسطو در دسترس نیست. او در دوره باستان در شهر استاگیروس به دنیا آمد. وقتی بچه بود، پدرش را از دست داد و یک قیم او را برزگ کرد. ارسطو حوالی هفده سالگی در آکادمی افلاطون در آتن ثبتنام کرد و تا سیوهفت سالگی آنجا ماند. به درخواست فیلیپ دوم مقدونی، پس از درگذشت افلاطون، ارسطو از آتن خارج شد و در سال ۳۴۳ پیش از میلاد شروع به تدریس به اسکندر مقدونی کرد. او کتابخانهای را در لیسیوم (تالار گفتوگو و سخنرانی) بنا کرد که به او کمک کرد بسیاری از کتب طومار پاپیروس خود را تولید کند.
مطالعه هستی، از جمله جوهره هستی، نسبت میان علت و معلول و ماده، محوریت فلسفه متافیزیکی ارسطو است. او احساس میکرد که هر چیزی در کیهان از ماده و فرم تشکیل شده است و هر چیز یک هدف یا هدف غایی دارد.
فلسفه اخلاقی ارسطو بر اهمیت زیست پارسامنشانه تأکید داشت، که از نگاه او، مسیر به سوی رضایتمندی و خوشبختی است. او بر این باور بود که فضائل تنها با تلاش به دست میآیند و برای داشتن یک زندگی معنادار ضروریاند. ارسطو سردمدار مطالعات زیستشناسی و جانورشناسی بود. او ادعا میکرد که همه موجودات زنده روح دارند و حیوانات را بر اساس ویژگیهای خاصشان دستهبندی میکرد. او همچنین روش استدلال استنباطی را بدعت گذاشت کرد که تاکنون استفاده میشود. ارسوط بر این باور بود که مشاهدات و تحلیل منطقی بهترین راه برای درک جهان هستند.
۱۰. اپیکور، فیلسوف یونانی
- تاریخ تولد: ۳۴۱ پیش از میلاد
- تاریخ وفات: ۲۷۰ پیش از میلاد
- محل تولد: جزیره ساموس، یونان
اپیکور در سال ۳۴۱ پیش از میلاد در جزیرهی یونانی ساموس به دنیا آمد و در نهایت به آتن مهاجرت کرد. آنجا باغ فلسفه را بنیان نهاد که هم انجمن فلسفی بود هم مکتب. اپیکور نویسنده موفقی بود، اگرچه بسیاری از متون او امروز از دست رفتهاند. او بر این باور بود که هدف اصلی زندگی انسان لذتگرایی و دوری از اندوه (فقدان و انکار رنج اندوه) است؛ با این حال لذتطلبی افراطی را تشویق و ترویج نمیکرد. در عوض، بر نگاه معتدل نسبت به لذت تأکید میکرد که آن را «آتاراکسیا» یا آرامش روح مینامید. این به معنای اجتناب از امیال و نگرانیهای بیش از حد بود که از نگاهش منبع نگرانی و ناراحتی بود.
اپیکور کیهان را بیپایان میدانست، اما بدون جهان بعد از مرگ و عناصر ماوراء طبیعی. او معتقد بود که بزرگترین نگرانی انسان مربوط به مرگ است. اپیکورو بر این باور بود که چون خدایان در دسترس نیستند و به مشکلات انسان علاقهای ندارند، نیازی به پیشبینی مجازات الهی یا تلاش برای جلب رضایت الهی نیست. اپیکور همچنین دوستی و ارتباطات اجتماعی را برای داشتن یک زندگی شاد و رضایتبخش ضروری میدانست. او باور داشت که به جای قدرت یا ثروت، بهتر است انسان در جمعی از افرادی زندگی کند که طرز فکرشان شبیه هم است. نظریه اپیکور بر متفکران دیگری چون میشل دو مونتنی و لوکرتیوس در عصر هلنیستی و پس از آن تأثیر گذاشت. تأکید او بر جستوجوی آرامش و اعتدال در گفتمانهای معاصر دربارهی مفهوم رفاه و خوشبختی همچنان مطرح میشود و پابرجاست.
این بود فهرستی از مشهورترین فیلسوفان یونان در تاریخ بشر که همهشان مهمترین و بزرگترین فیلسوفان یونان و جهان هستند و پیشرفتهای فردیشان در زمینههای مختلف الهامبخش متفکران بعد خود و بسیاری از مردمان بوده است. این فیلسوفان اولیه یونان به حوزههای مختلفی از جمله علوم، ریاضیات، طب و مباحثه فکری علاقهمند بودند.
منبع: Art in Context