فسیل‌های کاذب مریخ شاید جست‌وجوی حیات را به چالش بکشند
به گفته‌ی پژوهشگران ممکن است مریخ با ده‌ها فسیل کاذب غیرزیستی متفاوت پوشیده شده باشد، که جست‌وجوی حیات در سیاره‌ی سرخ را با چالش مواجه می‌کنند.
مریخ‌نورد «پشتکار» (Perseverance) ناسا در ماه فوریه (اسفند) بر روی مریخ فرود آمد و آژانس فضایی اروپا هم در سال ۲۰۲۲ مریخ‌نورد «روزالیند فرانکلین» (Rosalind Franklin) را طی مأموریت اگزومارس به فضا پرتاب خواهد کرد تا حیات را در گذشته‌ی این سیاره، یعنی حدود ۴ میلیارد سال پیش که سیاره ممکن است قابل سکونت بوده باشد، بکاوند. با این وجود یک مقاله‌ی جدید که ۱۷ نوامبر (۲۶ آبان) در نشریه‌ی انجمن زمین‌شناسی آمریکا منتشر شده است، یک چالش احتمالی را در این کاوش‌های مریخی نشان می‌دهد.
«جولی کاسمیدیس» (Julie Cosmidis) ژئوبیولوژیست دانشگاه آکسفورد انگلستان و یکی از نویسندگان مقاله‌ی اخیر گفت: «این احتمال واقعا وجود دارد که روزی ما چیزی را در مریخ مشاهده کنیم که بیولوژیکی به‌نظر برسد اما چند سال بعد و با تحقیقات بیشتر متوجه می‌شویم که این شیء در حقیقت توسط فرآیندهای غیرزیستی شکل گرفته است.»
برای درک بهتر از این اجرام گمراه‌کننده، کاسمیدیس با «شان مک‌ماهون» (Sean McMahon) اخترزیست‌شناس دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند همکاری کرد تا پیش از اینکه مریخ‌نوردها آنها را بیابند این نشانه‌های زیستی نادرست بالقوه را شناسایی کنند.
مثبت کاذب
یک امضای زیستی می‌تواند شواهدی از خود ارگانیسم یا هر محصولی که تولید می‌کند باشد. طبق تعریف چنین امضاهای زیستی را نمی‌توان با فرآیندهای فیزیکی یا شیمیایی طبیعی ایجاد کرد و طی دهه‌ها اخترزیست‌شناسان به منظور شناسایی اشکال بالقوه‌ی حیات ابتدایی در جهان‌های دیگر، این نمادهای زیستی را روی زمین شناسایی کرده‌اند. اما این کاوش امضاهای زیستی یک محدودیت عمده دارد و به گفته‌ی مک‌ماهون «ما چنان در تشخیص حیات مهارت داریم که حتی زمانی که وجود ندارد آن را می‌بینیم.»
به عبارت بهتر، بسیاری از چیزهایی که در نگاه اول مانند امضاهای زیستی به‌نظر می‌رسند، می‌توانند بدون شرایط حیات هم ایجاد شوند. مک‌ماهون خاطرنشان کرد: «محدوده‌ی ساختارها، مواد و ترکیبات شیمیایی که می‌توانند به‌صورت غیرزیستی ایجاد شوند، با مواردی که می‌توانند به‌صورت زیستی تولید شوند، هم‌پوشانی دارد. برخی از پدیده‌ها برای دهه‌ها مورد بحث بوده‌اند و ما هنوز مطمئن نیستیم که آیا آنها زیستی هستند یا خیر؟
کاسمیدیس هم اشاره کرد که دیرینه‌شناسان اغلب با این فسیل‌های جعلی گیج شده‌اند. به‌ویژه شناسایی شواهد باکتری‌های باستانی و دیگر موجودات تک‌سلولی مانند جلبک‌ها، می‌تواند دشوار باشد.
طرحی گرافیکی از مریخ‌نورد پشتکار در جال جست‌وجوی زیرسطح مریخ با ابزار RIMFAX
Credit: NASA/JPL-Caltech/FFI
برای نمونه در سال ۱۹۹۶ میلادی دانشمندان ادعا کردند که فسیل‌هایی از موجودات میکروسکوپی را در یک شهاب‌سنگ مریخی یافته‌اند. کشف آنها به‌عنوان اولین اثبات وجود حیات بیگانه مورد تقدیر قرار گرفت و حتی باعث سخنرانی رییس جمهور وقت آمریکا، بیل کلینتون شد. اما آزمایش‌های بیشتر نشان داد که این فسیل‌ها کاملا غیرزنده هستند و توسط شکل‌های آشنای حیات ساخته نشده‌اند.
در سیاره‌ی مریخ این سردرگمی حتی بیشتر هم مشکل‌ساز خواهد بود زیرا دانشمندان نمی‌توانند نمونه‌ها را تا زمانی که به زمین بازگردانده شوند، به‌درستی آزمایش کنند و این یعنی بررسی نمونه‌های مریخی ممکن است سال‌ها طول بکشد. کاسمیدیس گفت: «مشکل این است که این امضاهای زیستی نادرست، اغلب تنها پس از تجزیه‌وتحلیل بیشتر توسط پژوهشگران مختلف و با استفاده از تکنیک‌های مختلف رد می‌شوند. اما برای مریخ ما این گزینه را تا سال‌ها پس از جمع‌آوری نمونه‌ها در اختیار نخواهیم داشت.»
امضاهای زیستی بالقوه
کاسمیدیس گفت: «تنوع گسترده‌ای از امضاهای بیولوژیکی کاذب بالقوه در مریخ وجود دارد. یکی از بهترین نمونه‌ها بیومورف‌های کربن-گوگرد است که کره‌های کوچک و از نظر اندازه شبیه به باکتری‌ها هستند و می‌توانند به‌طور خودبه‌خود از واکنش‌های میان کربن و سولفید تشکیل شوند. هر دو واکنش‌دهنده ممکن است در مریخ باستان فراوان وجود داشته باشند و در نتیجه بیومورف‌های حاصل، به خوبی در انواع سنگ‌های معمول مریخ، فسیل شده باشند و نشانه‌هایی کاذب از حیات باشند.
او افزود: «اگر روزی رشته‌ها و کره‌های آلی میکروسکوپی را در سنگ‌های مریخ پیدا کنیم، تفسیر آنها به‌عنوان باکتری‌های فسیلی بسیار وسوسه‌کننده خواهد بود، اما از سویی آنها خیلی ساده ممکن است بیومورف‌های کربن-گوگرد باشند.»
نمای میکروسکوپی از بیومورف‌های کربن-گوگرد ساخته شده به‌صورت آزمایشگاهی
Credit: Julie Cosmidis
نمونه‌ی دیگر شبه میکروبیالیت‌ها هستند که ساختارهای فیزیکی ایجاد شده توسط میکروب‌ها مانند استروماتولیت‌ها را تقلید می‌کنند. استروماتولیت‌ها ساختارهای بزرگی هستند که توسط جلبک‌های فتوسنتزی به جا مانده‌اند و به صورت مخروط، گنبد و ستون به سمت بالا رشد می‌کنند.
چنین ساختارهایی می‌توانند از حیات دریایی در اقیانوس‌های گذشته مریخ باقی بمانند، اما ساختارهای تقریبا مشابهی هم می‌توانند به طور طبیعی بدون هیچ گونه حیات میکروبی شکل بگیرند، بنابراین تشخیص واقعی بودن آنها دشوار خواهد بود.
برای تحلیل بهتر، این دو پژوهشگر امضاهای نادرستی که قبلا شناخته شده بودند را در شرایط مریخ بازسازی و تلاش کردند نمونه‌های جدیدی بیابند که هنوز روی زمین شناسایی نشده‌اند. در مجموع، آنها بیش از ده‌ها فسیل کاذب احتمالی را در مقاله‌ی تازه‌ی خود فهرست کردند، اما ممکن است تعداد بیشتری از این فسیل‌ها از جمله در مریخ وجود داشته باشد. محققان امیدوارند که کار آنها به جلوگیری از کشف اشتباه و ناامیدی ناشی از آن، که دهه‌ها تلاش در جست‌وجوی حیات بیگانه را تضعیف خواهد کرد، کمک کند.
کاسمیدیس گفت: «این خطاها و اصلاحات لازم روی آنها یک فرآیند طبیعی در علم است. اما درباره‌ی موضوعی که به اندازه‌ی جست‌وجوی حیات در مریخ توجه عموم را جلب کرده است، این خطر وجود دارد که نتایج گمراه‌کننده، باعث بی‌اعتمادی عمومی نسبت به دانشمندان شوند.»
با وجود احتیاط پژوهشگران در این زمینه، آنها می‌گویند که کاملا متعهد به جست‌وجوی حیات در مریخ هستند. کاسمیدیس گفت: «ما نمی‌خواهیم همه‌ی تلاش‌هایی را که ناسا و آژانس فضایی اروپا هم‌اکنون برای یافتن آثار حیات در مریخ انجام می‌دهند، نادیده بگیریم بلکه می‌خواهیم از این تلاش‌ها با کمک پژوهشگران فعال در این مأموریت‌ها، برای تفسیر بهتر و آگاهانه‌تر از اشیائی که مشاهده خواهند کرد، حمایت کنیم.»
عکس کاور: یکی از عوارض مریخی به شکل صورت انسان که در سال ۱۹۷۶ میلادی توسط فضاپیمای «وایکینگ ۱» (Viking 1) ناسا تهیه شده است، تا مدت‌ها برای برخی تصور شناسایی حیات هوشمند در مریخ را ایجاد کرده بود.
Credit: NASA/JPL
منبع: Live Science
