دهه‌ی چهارم برگزاری جشنواره فیلم فجر؛ دهه‌ی ۹۰ و داوری‌های پرحاشیه
ده سال پیش از این، وقتی دولت اصولگرای دهم، سال آخر کار خود را طی می‌کرد، دهه ۹۰ شمسی در ایران شروع شده بود و جشنواره فیلم فجر هم وارد چهارمین دهه‌ی برگزاری خود شد. این سال‌ها مصادف با بسیاری از اتفاقات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مهم ایران بود. تحریم، اوضاع اقتصادی نابسامان، تعطیلی خانه‌ی سینما، پیشرفت ساخت فیلم‌های ارگانی در جشنواره، بالاگرفتن روند دلخوری‌های سینماگران از هم و از همه مهم‌تر آفت بیماری کوید ۱۹ در دو سال آخر دهه‌ی ۹۰، همه برگزاری جشنواره فیلم فجر را تحت الشعاع خود قرار داده بودند. همچنین جامعه فرهنگی ایران که حامی دولت یازدهم و دوازدهم بود، تصور می‌کرد که اوضاع در زمان قدرت‌گیری حسن روحانی و کابینه‌اش برای سینما بهتر خواهد شد. اما حاشیه‌های زیادی باعث شد روز به روز فاصله‌ی میان اهالی فرهنگ کشور با دولت بیشتر شود.
در سه هفته‌ی گذشته، روند برگزاری، حاشیه‌ها و اتفاقات مهم جشنواره فیلم فجر در دهه‌های شصت، هفتاد و هشتاد را مرور کردیم و این هفته، در حالی که تنها چند روز به آغاز چهلمین جشنواره فیلم فجر باقی‌مانده، به سرنوشت این رویداد مهم سینمایی، در ده سال اخیر پرداخته‌ایم.
- ۴ هفته تا چهلمین جشنواره‌ی فیلم فجر؛ طی دهه‌ی ۶۰ در سینمای ایران چه گذشت؟
- ۳ هفته تا چهلمین جشنواره فیلم فجر؛ مرور دهه‌ی ۷۰ و تغییرات موثر در سینمای ایران
- مرور ۴۰ سال جشنواره فیلم فجر؛ دهه‌ی ۸۰ و بازگشت محافظه‌کاری به سینما
سی و یکمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۱
این دوره آخرین جشنواره فیلم فجر در دوران تصدی دولت اصول‌گرا با ریاست محمود احمدی‌نژاد بود. وزرات ارشاد و سازمان سینمایی هم که به دلیل تعطیلی ادامه‌دار خانه‌ی سینما، فاصله‌ی معناداری با هنرمندان پیدا کرده بودند، در تلاش بودند بدون کوچکترین حاشیه‌ای این دوره را به پایان برسانند. البته با وجود بی اعتمادی سینماگران به دولت، دورهی سی و یکم، از نظر کیفیت آثار ارائه شده به جشنواره، در سطح بالایی قرار داشت و اکثر کارگردان‌های مطرح در این رویداد شرکت داشتند.
ساختار: تغییرات مهمی در این دوره اتفاق افتاد. پیش از هرچیز مدیر جوانی به نام محمدرضا عباسیان به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شد. در زمینه برگزاری جشنواره هم به تبیعت از اکثر جشنواره‌های سینمایی دنیا، بخش فرش قرمز و مراسم فوتوکال به روزهای نمایش فیلم‌ها در کاخ جشنواره اضافه شد. همچنین دورهی سی و یکم آغازگر پخش دیجیتال فیلم‌ها بود که تحولی بزرگ در جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شد.
جوایز اصلی: پس از سال‌ها که از برگزاری جشنواره فجر می‌گذشت یک فیلم با داستانی سیاسی و تاریخی توانست جایزه‌ی بهترین فیلم این دوره از جشنواره را بدست آورد؛ «استرداد» ساخته علی غفاری که در بیشتر رشته‌ها نامزد شد. حمید فرخ‌نژاد هم برای این فیلم برنده جایزه‌ی بهترین بازیگر نقش اول مرد شد. پرویز شهبازی هم با دومین فیلمش به نام «دربند» در این جشنواره حضور داشت که به دلیل داستان و ساختارش بسیار مورد توجه هئیت داوران قرار گرفت. این فیلم توانست جایزه بهترین کارگردانی و همچنین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را برای پگاه آهنگرانی به همراه داشته باشد.
بهروز شعیبی در آن سال اولین فیلم سینمایی بلند خود را به نام «دهلیز» ساخته بود که در جشنواره مورد تحسین قرارگرفت و علاوه بر کسب جایزه بهترین فیلم اول، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای این فیلم به هانیه توسلی اهدا شد. در این دوره رامبد جوان اولین و آخرین سیمرغ خود را هم از جشنواره فیلم فجر در رشته بازیگری برای بازی در نقش مکمل مرد در فیلم «گناهکاران»، گرفت. اما دیگر اثار بحث‌برانگیز این دوره، فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» و «حوض نقاشی» بود که به صورت همزمان جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به آنها اهدا شد.
پدیده: در این جشنواره جوانی به نام محمدحسین مهدویان با فیلم «آخرین روزهای زمستان» که در بخش مستند جشنواره حضور داشت، خود را به اهالی سینما معرفی کرد. چهره‌ای که تا پایان دهه ۹۰ تبدیل به یکی از کارگردان‌های مهم، جنجالی و پرکار سینمای ایران شد. همچنین علیرضا داود‌نژاد، فیلم متفاوتی در جشنواره داشت به نام «کلاس هنرپیشگی». فیلمی که در آن همه‌ی اعضای خانواده‌اش را که اکثرا بازیگر هم هستند دور هم جمع کرده و داستان یک بحران خانوادگی را به تصویرکشیده‌بود. این فیلم متفاوت از سوی جشنواره مورد تقدیر قرارگرفت.
حاشیه‌ها: پس از فعالیت سی ساله داریوش مهرجویی در سینمای پس از انقلاب اسلامی، در دورهی سی و یکم، این کارگردان با فیلم «چه خوبه که برگشتی» حضور داشت. فیلمی که برخلاف همه‌ی آثار مهرجویی، اصلا مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرارنگرفت و در سینمای رسانه بسیاری از ساخته این کارگردان ابراز نارضایتی کردند و حتی او را تشویق نکردند.
آثار نادیده‌گرفته شده: فیلم «فرزند چهارم» ساخته وحید موساییان در شرایطی سخت در افریقا ساخته شد. گروه هنگام ساخت دچار سانحه شدند و امنیت بازیگران هم به سختی تامین می‌شد. اما این فیلم در جشنواره اصلا مورد توجه داوران قرار نگرفت و در هیچ رشته‌ای از آن تقدیر نشد.
سی و دومین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۲
تازه چندماه از شروع به کار دولت یازدهم می‌گذشت. دولتی که بسیاری از هنرمندان و سینماگران در به قدرت رسیدن آن نقش مستقیم داشتند و با حمایت جامعه فرهنگی و هنری توانسته بود حداکثر آرا را بدست‌آورد. همچنین اولین اقدام وزرات ارشاد دولت جدید و سازمان سینمایی به ریاست حجت‌الله ایوبی، بازگشایی مجدد خانه‌ی سینما بود. با این پیشینه، همه‌ی اهالی سینما تصور می‌کردند، قرار است فضای فرهنگی بازتر شود. اما اولین جشنواره فیلم فجر در دولت حسن روحانی آنقدر با حاشیه، توقیف و حذف همراه شد که همه را دلسرد کرد.
ساختار: تغییرات ساختاری مهمی ایجاد نشد، تنها پس از سال‌ها دوباره یک منتقد سینمایی در میان هیئت داوران حضور داشت و در این دوره از هما روستا، مهدی هاشمی و جهانگیر میرشکاری تقدیر شد.
جوایز اصلی: دو فیلم بسیار متفاوت از یکدیگر یعنی «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش و «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» به کارگردانی بهرزو افخمی، همزمان جایزه‌ی بهترین فیلم این دوره را دریافت کردند. درویش برای فیلمش سیمرغ بهترین کارگردانی هم گرفت و به بابک حمیدیان برای این فیلم و «چ» جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل اهدا شد. البته «رستاخیز»، ۵ جایزه دیگر هم در این دوره بدست‌آورد، اما تا به حال اجازه اکران عمومی پیدا نکرده. جایزه‌ی بهترین بازیگر نقش اول مرد هم برخلاف خبرهایی که از هئیت داوران به بیرون منتقل شده بود، به جای نوید محمدزاده به رضا عطاران برای فیلم «طبقه‌ی حساس» رسید.
سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن هم به مریلا زارعی اهدا شد برای بازی تحسین‌برانگیزش در فیلم «شیار ۱۴۳». این فیلم که به کارگردانی نرگس آبیار ساخته شده‌بود، توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را هم بدست‌آورد. شبنم مقدمی هم برای فیلم «امروز» به کارگردانی رضا میرکریمی، جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن را گرفت. در بخش فیلم‌های اول هم به «چندمتر مکعب عشق» ساخته نوید محمودی جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی اهدا شد.
پدیده: عوض شدن رای داوران درباره فیلم «عصبانی نیستم» در شب اختتامیه. شاید این موضوع هم باید به سیل حاشیه‌های دورهی سی و دوم جشنواره اضافه می‌شد، اما از آنجا که این اتفاق در تمام دوره‌های جشنواره که تا امروز برگزار شده کم‌یاب است، بنابراین به عنوان پدیده‌ی این دوره می‌توانیم از آن نام ببریم. فیلم «عصبانی نیستم» تا روز اختتامیه در جشنواره حضور داشت و حتی از طریق کانال‌هایی عوامل این فیلم متوجه شده بودند که هئیت داوران، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد نقش اول را برای نوید محمدزاده کنار گذاشته‌اند. اما تنها چند ساعت مانده به اختتامیه از سوی نهادهای امنیتی از تهیه‌کننده فیلم خواسته شد، فیلمش را از جشنواره خارج کند و جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد هم به بازیگر دیگری رسید.
حاشیه‌ها: نتیجه‌ی اولین سال حضور دولت اعتدال در سینما، یک جشنواره پراز حاشیه بود. اولین حاشیه در روز افتتاحیه و با تقدیری که سعید راد از بهروز وثوقی و محمدعلی فردین به عمل آورد رقم خورد. پس از صحبت‌های راد، بسیاری از رسانه‌های اصول‌گرا و حتی نماینگان مجلس به او و جشنواره فجر واکنش‌های منفی نشان دادند. دومین حاشیه درباره‌ی فیلم «آشغال‌های دوست‌داشتنی» بود. فیلمی که با وجود حضور نامش در لیست آثار جشنواره از حضور در این رویداد منع شد و تا ۵ سال بعد هم در توقیف ماند و هیچ‌گاه به جشنواره راه پیدا نکرد.
حاشیه‌های مهم بعدی هم در روز اختتامیه اتفاق افتاد. حتی زمانی که در مراسم اختتامیه نامی از این فیلم برده‌شد، تلویزیون پخش زنده را قطع کرد. همچنین سعید پاکدل به دلیل ممنوع‌التصویر بودن در تلویزیون، از اجرای مراسم اختتامیه کنار رفت و محمدرضا شهیدی‌فرد جایگزین او شد. این جایگزینی معایبی هم داشت و آن تسلط نداشتن این مجری بر روش کار اجرای اختتامیه بود که باعث اعتراضات زیادی شد.
آثار نادیده‌گرفته شده: فیلم «ماهی و گربه» که در بخش نوعی تجربه در جشنواره حضور داشت، با اینکه پیش از این رویداد، در جشنواره‌های ونیز و لیسبون درخشیده بود و بسیار مورد توجه منتقدان و مخاطبان قرارگرفت، اما از سوی هیئت داوران نادیده گرفته شد.
سی و سومین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۳
پس از چندسال باقی‌ماندن در تحریم، سال ۹۳ مقداری گشایش در مسایل بین‌المللی کشور ایجاد شده بود و سینماگران همچنان امیدوارانه منتظر نتیجه فعالیت‌های دولت یازدهم بودند.
ساختار: پس از سال‌ها برگزاری همزمان بخش داخلی و بین‌المللی جشنواره، از این دوره با تصمیم سازمان سینمایی، جشنواره بین‌الملل فیلم فجر مجزا و قرار شد در تاریخی دیگر برگزار شود. تصمیمی که مخالفان و موافقان زیادی داشت. همچنین بخشی به نام هنر و تجربه به جشنواره اضافه شد. از دیگر تغییرات حذف سیمرغ بهترین عکس بود که با واکنش بسیار منفی انجمن عکاسان ایران روبرو شد. در این دوره فیلم «محمد رسول‌الله» از بخش مسابقه کنار گذاشته شد و برای اولین بار در تاریخ جشنواره به عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره اکران شد. آیینی که تا پیش از آن در جشنواره مرسوم نبود.
جوایز اصلی: فیلم «رخ دیوانه» به کارگردانی ابوالحسن داوودی، مهم‌ترین اثر این دورهی جشنواره بود. این فیلم توانست جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را برای داوودی به همراه داشته باشد. همچنین مخاطبان هم از این فیلم، بیش از سایر آثار استقبال کردند و سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران هم به «رخ دیوانه» رسید. جوایز بازیگری هم میان چند فیلم تقسیم شد. جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد به سعید آقاخانی برای فیلم «خداحافظی طولانی» اهدا شد و سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن هم به باران کوثری برای فیلم «کوچه‌‌ی بی‌نام» رسید.
هومن سیدی که با فیلم «اعترافات ذهن خطرناک من» به عنوان کارگردان هم در جشنواره مورد توجه قرارگرفته بود، برای بازی در «من دیه‌گو مارادونا هستم» جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را دریافت کرد. سحر دولتشاهی هم برای اولین بار، در این دوره از جشنواره، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را برای بازی در فیلم «عصر یخبندان» گرفت. «چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت» ساخته‌ی وحید جلیلوند، فیلم مورد توجه در بخش نگاه نو بود که جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را بدست‌آورد.
پدیده: اجرای اختتامیه جشنواره به صورت دو نفره با اجرای محمدرضا شهیدی‌فرد و مهران مدیری انجام شد. اتفاقی که برای اولین‌بار در جریان جشنواره افتاد و برخلاف انتقادهای موجود، به دلیل ترفندهای مدیری در اجرا، این مراسم را جالب و دیدنی کرده بود.
حاشیه‌ها: مهم‌ترین حاشیه‌ی این دوره، تلاش حجت‌الله ایوبی برای تغییر دبیر جشنواره چند روز مانده به آغاز این رویداد بود. البته این اتفاق نیافتاد، اما در روز اختتامیه ایوبی اعلام کرد که بهتر است علیرضا رضاداد، سال آینده استراحت کند.
آثار نادیده‌گرفته شده: فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» با وجود اینکه از سوی منتقدان بسیار مورد تحسین قرارگرفت و در جشنواره‌های مختلف داخلی و جهانی هم در بخش‌های مختلف برگزیده شد، اما هیئت داوران جشنواره فیلم فجر آن را نادیده گرفتند.
سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۴
جشنواره فیلم فجر در سال ۹۴، از نظر کیفیت آثار شرکت‌کننده و تنوع ژانر، درخشان‌ترین دوره در یک دهه اخیر است. این دوره در حالی برگزار شد که حجت‌الله ایوبی، محمد حیدری را به عنوان دبیر جشنواره معرفی کرده بود. انتخابی که در دوره‌های بعد حاشیه‌هایی را به همراه داشت.
ساختار: دیگر نام جشنواره کلمه بین‌الملل را یدک نمی‌کشید و تکلیف بخش جهانی جشنواره فجر مشخص شده بود. در بخش ساختار رقابتی جشنواره، به رشته‌های مسابقه سینمای ایران، انیمیشن اضافه شد. اما یکی از تغییراتی که بسیار به چشم میآمد، استفاده از تصویر یک بازیگر به عنوان طرح پوستر اصلی جشنواره بود. در دورهی سی و چهارم پوستر با ترکیب طراحی و عکس چهره خسرو شکیبایی منتشر شد که البته موافقان و مخالفانی هم داشت.
جوایز اصلی: محمدحسین مهدویان با فیلمی متفاوت درباره یکی از سرداران مفقودالاثر به نام «ایستاده در غبار» جایزه بهترین فیلم را از این دوره جشنواره گرفت. اما «ابد و یک روز» سعید روستایی بود که جایزه بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول زن برای پریناز ایزدیار و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای نوید محمدزاده به همراه داشت. روستایی البته جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را هم دریافت کرد. اما دورهی سی و چهارم برای ابراهیم حاتمی‌کیا چندان دورهی خوبی نبود. چون با فیلم بحث‌برانگیز «بادیگارد» تنها توانست یک جایزه را به خود اختصاص دهد، آن هم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد بود که به پرویز پرستویی رسید.
شبنم مقدمی هم برای بازی در فیلم «نفس» و «زاپاس» جایزه بهترین نقش مکمل زن را گرفت. همچنین آخرین فیلم مرحوم ایرج کریمی، منتقد و فیلمساز که چندماه پیش از جشنواره بر اثر ابتلا به سرطان درگذشته بود، با نام «نیم‌رخ‌ها» در این دوره به نمایش درآمد و برنده تندیس بهترین فیلم در بخش هنر و تجربه جشنواره شد.
پدیده: سعید روستایی با اولین فیلم بلند سینمایی خود در جشنواره و در بخش نگاه نو حضور داشت. اما فیلم او در بخش مسابقه سینمای ایران هم مورد داوری قرارگرفت و توانست با نامزدی در ۱۱ رشته و برنده شدن ۷ سیمرغ، در هر دو بخش جشنواره، تبدیل به پدیده این دوره شود. البته برخی هم درباره‌ی اینکه چرا این فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران قرارگرفته اعتراض کردند.
حاشیه‌ها: فیلم «آشغال‌های دوست‌داشتنی» که سال پیش از جشنواره کنار گذاشته شده بود، در دورهی سی و چهارم هم فرم شرکت در جشنواره را پر کرد اما باز هم جلوی حضور آن گرفته شد. در نتیجه این اتفاق، شهاب حسینی که به عنوان مشاور هنری جشنواره انتخاب شده بود، برای اعتراض به شرایط تحمیل شده به این فیلم، از سمت خود کناره‌گیری کرد. حسینی به عنوان بازیگر، دو فیلم «چهارشنبه» و «برادرم خسرو» را هم در بخش نگاه نو جشنواره داشت، اما در فرش قرمز و نشست‌های مطبوعاتی هیچ‌کدام شرکت نکرد. دیگر حاشیه این دوره سخنرانی نکردن هیچ‌کدام از مسئولان در مراسم اختتامیه بود. این موضوع باعث شد این مراسم، کوتاه‌ترین اختتامیه تمام ادوار جشنواره باشد.
آثار نادیده‌گرفته شده: بیشتر فیلم‌ها در جشنواره دیده شدند، اما جوایزی که به بازیگران اهدا شد، بسیار مورد بحث بود و اغلب مخاطبان و منتقدان معتقد بودند که هیئت داوران چند بازی متفاوت از جمله بازی پیمان معادی در «ابد و یک روز»، طناز طباطبایی در «خشم و هیاهو»، لیلا حاتمی در «من» و… را نادیده گرفته‌اند. همچنین فیلم «لانتوری» با وجود داستان تلخ و واقع‌گرایی که داشت چندان مورد توجه داوران قرار نگرفت.
سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۵
موضوعی که پنج‌ماه پیش از شروع دورهی سی و پنجم جشنواره فیلم فجر، سرنوشت این رویداد را تا حدی تغییر داد، استعفای علی جنتی از وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. جنتی که از یکسال پیش از آن به دلیل برخی تصمیم‌گیری‌هایش دوبار از سوی مجلس کارت زرد دریافت کرده بود، طی نامه‌ای که به رییس جمهور نوشت از سمت خود کناره‌گیری کرد. این موضوع باعث شد، رضا صالحی‌امیری از آبان ۹۵ و تنها سه ماه مانده به شروع جشنواره، کار خود را در وزارتخانه شروع کند. این تغییر باعث جابجایی رییس سازمان سینمایی و دبیری جشنواره نشد و ایوبی و حیدری در مقام‌های خود ماندند. تغییر وزیر البته تبعاتی داشت که بیشتر در انتخاب هیئت داروان و حاشیه‌های برگزاری جشنواره، دیده می‌شد.
ساختار: در این دوره دو تغییر ناکارآمد اتفاق افتاد که خود برگزارکننده‌های جشنواره هم از این تغییرات اعلام پشیمانی کردند. اول ادغام فیلم‌های بخش نگاه نو یعنی فیلم اولی‌ها با بخش سودای سیمرغ یعنی مسابقه اصلی سینمای ایران، بود. تغییر دوم افزایش تعداد فیلم‌های حاضر در جشنواره بود.
بیش از ۳۰ اثر در این دوره حضور داشتند که وقت کم و داوری فشرده همه‌ی این آثار، بر روی رای داوران بسیار اثرگذار بود. پوستر دورهی سی و پنجم هم مانند دورهی قبل همراه با چهره‌ی یک سینماگران فقید طراحی شده بود و عکس علی حاتمی بر آن نقش بست.
جوایز اصلی: یکی از فیلم‌های بسیار مهم این دوره، «ماجرای نیمروز» ساخته محمدحسین مهدویان بود. این فیلم دو جایزه مهم بهترین فیلم و سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را بدست‌آورد، اما این فیلم هم قربانی عدم داوری درست در زمینه بازیگری شد. وحید جلیلوند که در دورهی سی و سوم توانسته بود در بخش نگاه نو نگاه‌ها را معطوف به خود کند، در این دوره، با فیلم «بدون تاریخ بدون امضا» جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد. این فیلم که در جشنواره‌های جهانی هم بسیار مورد استقبال قرارگرفت، دومین سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای نوید محمدزاده به همراه داشت. جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد که حواشی هم داشت به محسن تنابنده برای فیلم «فراری» رسید.
اما پرحاشیه‌ترین سیمرغ دورهی سی و پنجم، جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن بود که با تصمیم محمد حیدری و هیئت داوران برای اولین بار به دو بازیگر همزمان اهدا شد؛ لیلا حاتمی برای «رگ خواب» و مریلا زارعی برای «زیر سقف دودی». جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن هم با وجود انصراف منیره قیدی کارگردان فیلم «ویلایی‌ها» از اختتامیه، به ثریا قاسمی بازیگر این فیلم اهدا شد.
پدیده: یکی از اتفاقات عجیب این دوره انتقادات برنامه‌ی تلویزیونی «هفت» با اجرای بهروز افخمی، به دو تابعیتی بودن محمد حیدری، دبیر جشنواره بود. موضوعی که باعث واکنش منفی و به حاشیه کشیده‌شدن این برنامه بود. برنامه‌ی هفت که فصل جدید آن با بهروز افخمی و حضور فعال مسعود فراستی به عنوان منتقد از سال ۹۵ کلید خورد، تا سال‌ها بعد در کنار جشنواره فیلم فجر مدام حاشیه‌ساز می‌شد.
حاشیه‌ها: انجمن منتقدان اولین حاشیه‌ی این دوره از جشنواره را رقم زد. وقتی اعضای هیئت انتخاب فیلم‌ها مشخص شد و طبق قرار قبلی هیچ منتقدی در میان آنها نبود و پس از آن زمانی که سهمیه‌‌ی کمتری نسبت به هرسال برای حضور منتقدان در جشنواره داده شد، این انجمن جشنواره را تحریم کرد و بسیاری از منتقدان در این دوره حضور پیدا نکردند.
حاشیه‌ی بعدی مربوط به نشست‌های خبری مخصوصا فیلم «قاتل اهلی» ساخته مسعود کیمیایی و «نگار» ساخته رامبد جوان بود که اهالی رسانه معترض بودند و گاهی حتی میان عوامل فیلم‌ها درگیری‌هایی به وجود میآمد. اما حاشیه اصلی جشنواره زمانی اتفاق افتاد که کاندید‌های سودای سیمرغ، ۱۹ بهمن و دو روز مانده به پایان جشنواره معرفی شدند، این در حالی بود که هنوز برخی از فیلم‌ها نمایش داده نشده بودند. این موضوع باعث شد نسبت به داوری‌ها اعتراضات زیادی به وجود بیاید و حتی برخی از نامزدها از ادامه شرکت در جشنواره انصراف دادند.
آثار نادیده‌گرفته شده: با وجود اینکه تعداد فیلم‌های پذیرفته شده در جشنواره خیلی بیشتر از تعداد معمول بود، اما بسیاری از آثار هم به دلایلی عجیب از حضور در جشنواره بازماندند. از مهم‌ترین آنها «کاناپه» ساخته‌ی کیانوش عیاری و «هجوم» ساخته شهرام مکری بود. همچنین فیلم «خفه‌گی» به کارگردانی فریدون جیرانی، با وجود نقدهای مثبتی که از سوی اهالی رسانه و مخاطبان بدست‌آورد، از سوی داوران نادیده گرفته‌شد.
سی و ششمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۶
سیدرضا صالحی امیری تنها یک سال در وزرات فرهنگ و ارشاد ماند و مرداد سال ۹۶، پس از انتخابات ریاست جمهوری و شروع به کار دولت دوازدهم، عباس صالحی جایگزین او شد که تا پایان دهه ۹۰ هم در این جایگاه ماند. با تغییر وزیر، رییس سازمان سینمایی و دبیر جشنواره هم تغییر کرد و ابراهیم داروغه‌زاده مسول برگزاری این رویداد شد.
ساختار: برای اولین بار در این دوره طی یک مراسم، با حضور همه تهیه‌کنندگان و کارگردان‌های حاضر در جشنواره، قرعه‌کشی صورت گرفت تا برنامه‌زمانبندی پخش فیلم‌ها در کاخ جشنواره مشخص شود. دفتر جشنواره برای از بین رفتن سو‌‌تفاهم‌ها و حاشیه‌هایی که در دورهی پیش به دلیل پخش برخی فیلم‌ها در روزها و سانس‌های پایانی اتفاق افتاده بود، این تصمیم را اجرایی کرد.
همچنین برای اولین‌بار در تاریخ جشنواره زقم کل هزینه‌های پرداخت شده برای جشنواره، پس از اتمام اختتامیه رسانه‌ای شد و به اطلاع عموم رسید. با اینکه در دورهی گذشته، بخش نگاه نو و هنر و تجربه از جشنواره حذف شده بود و دیگر بخشی به این نام وجود نداشت، اما در دورهی سی و ششم، یک جایزه بهترین فیلم اول و یک جایزه هنر و تجربه اهدا شد. رسم استفاده از تصویر یک بازیگر بر پوستر جشنواره در این دوره، از میان رفت.
جوایز اصلی: «تنگه‌ی ابوقریب» یکی از مهم‌ترین فیلم‌های این دوره بود که توانست جایزه بهترین فیلم را بگیرد. همچنین به بهرام توکلی کارگردان این فیلم به صورت مشترک با ابراهیم حاتمی‌کیا برای ساخت فیلم «به وقت شام» جایزه بهترین کارگردانی این دوره اهدا شد. امیر جدیدی چهره‌ی تازه وارد سینمای ایران که این‌روزها همه درباره‌اش صحبت می‌کنند، در دورهی سی و ششم، اولین جایزه‌ی خود، یعنی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای بازی در دو فیلم «تنگه‌ی ابوقریب» و «عرق سرد» دریافت کرد.
در رشته بهترین بازیگر نقش مکمل زن هم سحر دولتشاهی برای بازی در دو فیلم، یعنی «عرق سرد» و «چهارراه استانبول» برنده جایزه شد. سارا بهرامی به دلیل بازی تحسین‌برانگیزش در فیلم «دارکوب» جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفت و جمشید هاشم‌پور هم پس سال‌ها که در سینمای ایران فعالیت دارد، در این دوره بلاخره اولین جایزه خود را برای بازی در نقش مکمل این فیلم، گرفت. در این دوره فیلم «مغزهای کوچک زنگ‌زده» ساخته‌ی هومن سیدی هم حضور داشت که برخلاف انتظارات گروه بازیگرانش مورد توجه هیئت داوران قرار نگرفتند و تنها از سوی داوران جایزه ویژه‌ی هنر و تجربه را گرفت. البته این فیلم از سوی مخاطبان بسیار مورد توجه بود و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشگران را هم دریافت کرد. رضا مقصودی هم که سال‌ها پیش جایزه بهترین فیلمنامه را برای «لیلی با من است» از جشنواره گرفته بود، در این دوره برای اولین فیلمش در مقام کارگردان، جایزه بهترین فیلم بخش نگاه نو را دریافت کرد.
پدیده: در این دوره محمدحسین مهدویان مانند دو دورهی قبل با فیلمی جنجالی به نام «لاتاری» در جشنواره حضور داشت. فیلمی که به گواه آمار، پربیننده‌ترین فیلم از سوی تماشاگران بود. اما برخلاف دوره‌های قبل که هربار مهدویان و اثرش بسیار ستایش می‌شدند و در بسیاری از رشته‌ها نامزد و برنده‌ی جایزه بودند، «لاتاری» اصلا موردتوجه داوران قرارنگرفت و تنها در یک رشته‌ی فنی نامزد شد. این درحالی بود که در برنامه‌ی هفت با اجرای رضا رشیدپور هم حواشی درباره‌ی این فیلم پیش آمد.
حاشیه‌ها: پررنگ‌ترین حاشیه‌ی دوره سی و ششم که در دوره‌های بعدی هم به شدت دیده می‌شد، برگزیده شدن فیلم‌های ارگانی بود. فیلم‌های مستقل و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، چندان در لیست برنده‌های جشنواره جایگاهی نداشتند. این موضوع باعث شد که وقتی ابراهیم حاتمی‌کیا برای دریافت جایزه‌اش روی سن آمد، حرفهای تندی درباره وابستگی خود به نظام و افتخار به اینکه با ارگان‌های حکومتی کار می‌کند، بزند. صحبت‌های حاتمی‌کیا تا مدت‌ها در شبکه‌های احتماعی دست به دست می‌شد و حتی با آن شو‌خی‌هایی هم صورت گرفت.
یکی از حاشیه‌های فراموش‌نشدنی این دوره، تمسخر پژمان جمشیدی از سوی اصحاب رسانه بود زمانی که نام او به عنوان یکی از نامزدهای بهترین نقش مکمل مرد برای بازی در فیلم «سوء تفاهم» اعلام شد. فروش کارت‌های ورود به مراسم اختتامیه در بازار سیاه به مبالغ بالا، هجوم جمعیت زیادی برای ورود به این مراسم و ازدحام پشت درهای ورودی سالن همایش‌های برج میلاد از دیگر حاشیه‌های این دوره بود.
آثار نادیده‌گرفته شده: نام جواد عزتی، در جشنواره سی و ششم به دلیل بازی متفاوتش در فیلم‌های «تنگه ابوقریب» و «لاتاری» بارها شنیده می‌شد. بسیاری معتقد بودند او حتما نامزد و برنده جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد خواهد بود. اما او حتی نامزد هم نشد و این به عنوان نقطه‌ی تاریکی در داوری‌های دورهی سی و ششم باقی ماند.
سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۷
سال ۹۷ با بحران شدید اقتصادی که حاصل از تحریم‌های زیاد آمریکا علیه ایران بود آغاز شد و این موضوع حتی جشنواره و تولید فیلم‌ها را هم تحت‌الشعاع قرارداد. همچنین این دوره آخرین ماه‌های حضور محمدمهدی حیدریان در سمت رییس سازمان سینمایی بود.
ساختار: تغییر مهم در ساختار دورهی سی و هفتم این بود که بخش نگاه نو یا همان فیلم‌های اول دوباره به جشنواره بازگشت. حضور دو زن یعنی پوران درخشنده و ریما رامین‌فر در هیئت داوران هم برای اولین پس از گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی، در این دوره در جشنواره اتفاق افتاد. برج و سالن همایش‌های میلاد دیگر میزبان جشنواره نبود و کاخ جشنواره و سینمای رسانه‌ها، پس از چندسال به پردیس ملت منتقل شد. همچنین در مراسم افتتاحیه مانند یک تجربه قابل توجه گذشته، دوباره یک قطعه نمایش به کارگردانی محمد رحمانیان اجرا شد.
جوایز اصلی: جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی به فیلم «شبی که ماه کامل شد» رسید، اما این فیلم که شگفتی این دوره از جشنواره بود، برای همه بازیگرانش خوش‌یمن بود و جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن به الناز شاکردوست، بهترین بازیگر نقش اول مرد به هوتن شکیبا و بهترین بازیگر نقش مکمل زن به فرشته صدر عرفایی، برای این فیلم رسید. البته این فیلم در ۸ رشته دیگر هم نامزد دریافت سیمرغ بود. جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران هم به «متری شیش و نیم»، فیلم بحث‌برانگیز سعید روستایی اهدا شد. دو جایزه‌ی بهترین فیلم در بخش نگاه نو و هنر و تجربه، به همایون غنی‌زاده برای فیلم «مسخره باز» رسید.
پدیده: علی نصیریان، چهره‌ی ماندگار و پیشکسوت، تئاتر، سینما و تلویزیون پس از شصت سال فعالیت مستمر و حرفهای در زمینه بازیگری، برای اولین بار در سن ۸۴ سالگی، در این دوره از جشنواره توانست سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را برای نقش مکمل در فیلم «مسخره باز» دریافت کند.
حاشیه‌ها: حواشی جشنواره‌ی سی و هفتم از همان روز افتتاحیه شروع شد. زمان اجرای نمایشی به کارگردانی محمد رحمانیان، چند بازیگر باهم هم‌خوانی می‌کردند. اما به دلیل مشکل صدا، تنها آواز یکی از بازیگران زن شنیده می‌شد و این باعث ایجاد اعتراضاتی به این موضوع گردید. حاشیه پررنگ دیگر این دوره، شایعه ورود پول‌های کثیف به سینما، مخصوصا در دوران رکود اقتصادی و تحریم‌های شدید آمریکا بود. حاشیه‌ای که بارها در نشست‌های خبری درباره‌اش صحبت شد و فیلم‌هایی مثل سمفونی نهم، قصر شیرین، رد خون و جاندار بیشتر مورد اتهام قرارگرفتند. اما حاشیه‌ی به یادماندنی این دوره در مراسم اختتامیه اتفاق افتاد، زمانی که همایون غنی‌زاده برای گرفتن جایزه اول خود به روی سن نیامد و یک کارگر افغان را فرستاد و اعلام کرد این جایزه را نمی‌خواهد. اما بعد از چند دقیقه وقتی برای بار دوم نام او را صدا کردند، او خودش آمد و جایزه‌ی دومش را گرفت. این عمل غنی‌زاده تا مدت‌ها به محل بحث و انتقاد در میان سینماگران تبدیل شده بود.
آثار نادیده‌گرفته شده: بیشتر فیلم‌ها در جشنواره به درستی داوری شد و برخلاف سال گذشته، اعتراضی نسبت به داوری‌ها وجود نداشت.
سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۸
سال ۹۸، یکی از پر التهاب‌ترین سال‌های یک دهه اخیر است که هرماه از آن، همراه با اتفاقاتی عجیب بود. از سیل و تورم گرفته تا اعتراضات آبان، موشکی که به هواپیمای اکراینی خورد، تا ماه آخر که بیماری کرونا شیوع پیدا کرد. اما جشنواره فیلم فجر هم در این سال با حاشیه‌های فراوانی همراه بود. انصراف بسیاری از بازیگران و کارگردان‌ها، عدم حضور برندگان سیمرغ و واکنش‌های منفی کوچک و بزرگی که سینماگران نسبت به هم داشتند.این دوره اولین حضور حسین انتظامی به عنوان رییس سازمان سینمایی هم بود. اما دبیری جشنواره همچنان در دستان ابراهیم داروغه‌زاده باقی‌ماند.
ساختار: برجسته‌ترین تغییری که در این دوره از جشنواره اتفاق افتاد، حذف مراسم فوتوکال و فرش قرمز، به دلیل فضای جامعه و همدردی با خانواده‌های مسافران هواپیمای ۷۵۲ اوکراینی و سایر درگذشتگان سال ۹۸ بود.
جوایز اصلی: فیلم «خورشید» مجید مجیدی با اینکه تا روز ۱۴ بهمن آماده نمایش نبود، اما توانست جایزه بهترین فیلم این دوره را بدست آورد. محمدحسین مهدویان دوباره پس از چند دوره، مورد توجه هئیت داوران قرارگرفت و جایزه بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد برای بازی پیمان معادی به این فیلم رسید. از دیگر فیلم‌های مورد توجه این دوره «شنای پروانه» ساخته‌ی محمد کارت بود که علاوه بر سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، امیر آقایی و طناز طباطبایی هردو برای این فیلم جوایز بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و زن را دریافت کردند. نازنین احمدی هم برای فیلم «ابر بارانش گرفته» جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفت. در این دوره به فیلم متفاوت «پوست» جایزه‌ی ویژه هنر و تجربه اهدا شد.
پدیده: جواد عزتی که در دوره‌های گذشته هم بازی او دیده نشد، در این دوره از جشنواره با ۵ فیلم حضور داشت. بازی او در «شنای پروانه» و «آتابای» بسیار دیدنی بود و نظر مخاطبان و منتقدان را جلب کرد، اما از هیئت داوران هیچ جایزه‌ای دریافت نکرد. چندی بعد از جشنواره معلوم شد که سعید راد، یکی از اعضای هئیت داوران جلوی اهدای جایزه و نامزدی عزتی را، به دلیل اینکه او را بازیگر جدی نمی‌داند، گرفته‌است. این موضوع به یکی از پدیده‌های عجیب جشنواره فیلم فجر تا به امروز تبدیل شد.
حاشیه‌ها: پس از اصابت موشک با هواپیما، بسیاری از سینماگران جشنواره را تحریم کردند. اما مهم‌ترین حاشیه زمانی اتفاق افتاد که مسعود کیمیایی برای همدردی با مردم در جشنواره حاضر نشد و شهاب حسینی در یک نشست خبری به کناره‌گیری کیمیایی واکشن‌های تندی نشان داد. واکنش‌هایی که در جشنواره چهلم هم هنوز آثار آن را می‌بینیم. پیمان معادی هم از کسانی بود که برنده جایزه شد اما در جشنواره نبود. اما یکی از پررنگ‌ترین حاشیه‌های این دوره عدم حضور تمامی عوامل فیلم «روز صفر» در مراسم اختتامیه بود. آنها در پیامی اعلام کردند که به دلیل بی‌توجهی هیئت داوران و عدم تمایل به ایستادن در کنار مسولان، در این مراسم شرکت نمی‌کنند. حاشیه‌های دیگری هم در نشست‌های خبری فیلم‌هایی مثل «آتابای» و «خروج» اتفاق افتاد که البته به زودی فراموش شد.
آثار نادیده‌گرفته شده: «قصیده‌ی گاو سفید» فیلمی به کارگردانی بهتاش صناعی‌ها، با وجود اینکه هنوز در ایران اکران نشده، اما در بسیاری از فستیوال‌های بین‌المللی مورد توجه قرارگرفته و حتی شایعاتی درباره احتمال حضور آن در اسکار هم بود. اما این فیلم در جشنواره فیلم فجر اصلا دیده نشد.
سی و نهمین جشنواره فیلم فجر/ سال ۱۳۹۹
کرونا در تمام دنیا شیوع پیدا کرده بود و در بهمن ۹۹، هنوز خبری از واکسن هم نبود. اما در اقدامی عجیب مسولان سینمایی کشور تصمیم‌گرفتند جشنواره فیلم فجر را برگزارکنند. این درحالی بود که نزدیک به یکسال از تعطیلی سینماها می‌گذشت و هیچ‌کس چشم‌انداز درستی درباره آینده‌ی این بیماری و سینما نداشت. اما این دوره آخرین سال حضور دولت دوازدهم و وزرات سیدعباس صالحی بود و بخش دولتی در تلاش بود که حتما جشنواره با تمهیداتی برگزار شود. سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نزاد دبیر این دوره از جشنواره بود.
ساختار: یکی از مهم‌ترین اتفاقات این دوره این بود که هیئت انتخاب از جشنواره حذف شد و به دلیل کرونا و شرایط حاکم بر سینما، تنها یک هیئت داوری هفت نفره بر ۱۱۰ فیلم متقاضی در جشنواره نظارت کردند. نتیجه این داوری ورود ۶۲ فیلم به جشنواره و در نهایت انتخاب ۱۶ فیلم برای نمایش بود. این روند حاشیه‌های زیادی به همراه داشت. همچنین از این دوره، جایزه‌ای تحت عنوان شهید قاسم سیلمانی به بهترین فیلم ساخته شده در ژانر دفاع مقدس اهدا شد.
جوایز اصلی: یک فیلم جنگی به نام «یدو» از کارگردانی جوان توانست در کمال تعجب منتقدان و مخاطبان جشنواره، جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی این دوره را دریافت کند. رضا عطاران برای فیلم «روشن» سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد و رویا افشار سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن برای فیلم «مامان» را دریافت کردند. پوریا رحیمی‌سام برای بازی در فیلم «زاوالا» و گلاره عباسی با فیلم «ابلق» برنده جوایز نقش مکمل مرد و زن شدند. جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران هم به «ابلق» ساخته‌ی نرگس آبیار رسید.
پدیده: فیلم «بی همه چیز» پس از ۲۳ سال، رکورد فیلم «آژانس شیشه‌ای» را شکست و با نامزدی در ۱۴ رشته در جشنواره فیلم فجر، رکوردار شد. اما جوایز اصلی به این فیلم نرسید و تنها یک جایزه بهترین فیلم اقتباسی و چهار جایزه در رشته‌های فنی در کارنامه این فیلم ثبت شد.
حاشیه‌ها: انصراف ۷ فیلم بلند سینمایی و ۴ فیلم کوتاه اولین حاشیه جشنواره بود که پیش از آغاز این رویداد اتفاق افتاد. اما حاشیه‌های پررنگ این دوره بیشتر مربوط به عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی در کاخ جشنواره بود. انتشار عکس‌های حضور هنرمندان بدون ماسک و رعایت فاصله اجتماعی، هر روز خبرساز می‌شد. داوری‌های فرمایشی و نادیده‌گرفتن بسیاری از نامزدها و تلاش هنرمندان هم از حاشیه‌های دیگر این دوره بود. ابتلای علی انصاریان به کرونا که در این دوره از جشنواره برای اولین بار با فیلم «رمانتیسم عماد و طوبا» می‌توانست حضور داشته باشد، هم از دیگر حاشیه‌های این دوره بود.
آثار نادیده گرفته‌شده: ماجرای فیلم «قاتل وحشی» آخرین ساخته‌ی حمید نعمت‌الله، در سه دوره اخیر جشنواره فیلم فجر به یکی از حاشیه‌های اصلی تبدیل شده است. در دورهی سی و نهم هم این فیلم که همه مشکلات مالی‌اش ظاهرا حل شده بود، از حضور در جشنواره بازماند. داوران دلیل این موضوع را مربوط به حضور بی‌حجاب لیلا حاتمی در این فیلم دانستند. حاشیه‌ای که باعث شد فیلم از جشنواره کنار گذاشته شود. این فیلم در جشنواره چهلم هم اجازه حضور پیدا نکرد.
