آیا تکنیک طب سوزنی منشأ علمی و پزشکی دارد؟
طب سوزنی از دید بسیاری از پزشکان معالج و همین‌طور مردمان عادی، یک فرم از روش‌های درمانی به حساب می‌آید که درمان‌گر با استفاده از سوزنهای بسیار نازکی، سوراخ‌هایی را در بدن فرد ایجاد می‌کند. بسته به نوع سوزن، مکان‌های مختلف در بدن و همچنین میزان عمقی که سوزن باید در بافت بدن فرو رود، ممکن است سلامتی مطلوبی برای بیمار حاصل شود. با این حال چطور چنین چیزی امکان دارد؟ آیا واقعا باید نتیجه گرفت تکنیک طب سوزنی، اساس و منشا علمی و پزشکی دارد؟
طب سوزنی می‌توانند حس درد را در انسان تسکین داده و حتی سایر بیماری و اختلال‌های بدن را درمان کند. اگرچه، ساز و کار و علت دقیق عملکرد طب سوزنی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برخی از مردم باور دارند که طب سوزنی با برقراری تعادل و توازن بین انرژی حیاتی بدن می‌تواند اثرات سودمندی را از لحاظ عصبی ایجاد کند. در این مقاله، به سراغ این موضوع می‌رویم که طب سوزنی چطور کار می‌کند، چه فوایدی برای بدن از لحاظ علمی داشته، چطور می‌توان به یک درمان‌گر اعتماد کرده و همچنین خطرات احتمالی این روش طب سنتی را هم بررسی می‌کنیم. همچنین با وجود این‌که مقالات پژوهشی متعددی پیرامون طب سوزنی منتشر می‌شود، یکی از جالب‌ترین و بحث‌برانگیزترین مقالات در این رابطه را به طور خلاصه مرور می‌کنیم.
طب سوزنی چطور کار می‌کند؟
طب سوزنی همان‌طور که گفته شد ابزار و تجهیزاتی هر چند اندک دارد. درمان‌گر، سوزنهای بسیار نازکی را در پوست و عضلات فرو کرده و با این کار، رسما پایانه‌های عصب‌های حسی را در بدن تحریک می‌کند. به نظر می‌رسد انجام این کار موجب کاهش درد مزمن و سایر وضعیت‌های جسمانی می‌شود. طب سوزنی ریشه در طب سنتی چینی دارد اما در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای دنیا نه تنها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه روش‌های درمانیِ این تکنیک به علاقه‌مندان آموزش داده می‌شود.
طب سنتی چینی باور دارد که سلامت انسان زمانی حاصل می‌شود که دو نیروی حاکم بر انسان به اسم‌های ین (Yin) و یانگ (Yang) در توازن و تعادل با یکدیگر باشند. این دو نیرو از دیدگاه طبیبان چینی مکمل یکدیگر بوده و به اسم یک نیروی واحد تحت عنوان چی (Chi) از آن یاد می‌کنند. هر نوع عدم تعادل و توازنی که بین نیروهای ین و یانگ ایجاد شود، به بروز یک بیماری ختم می‌شود. در حقیقت تعریف بیماری از دید پزشکان طب سنتی چینی، بر هم خوردن توازن میان دو نیروی مذکور است.
بر اساس طب سنتی چینی، نیروی چی از طریق مجاری و کانال‌هایی در بدن به اسم مریدان‌ها (Meridians) در کل بدن گسترش پیدا می‌کنند
بر اساس طب سنتی چینی، نیروی چی از طریق مجاری و کانال‌هایی در بدن به اسم مریدان‌ها (Meridians) در کل بدن گسترش پیدا می‌کنند. این مریدان‌ها و جریان‌های انرژی از طریق ۳۶۱ نقطه توسط سوزنهای مخصوصِ طب سوزنی قابل دسترسی است. درمان‌گرها بر اساس علم و دانشی که دارند، با فرو کردن سوزن های متعدد به این دسته از نقاط می‌توانند جریان مختل شده‌ی انرژی را برطرف کرده و انرژی چی را در بدن به تعادل و توازن برگردانند.
در یک مقاله‌ی مروری که سال ۲۰۱۷ منتشر شد، این نتیجه حاصل شد که بسیاری از نقاط طب سوزنی در واقع بخش‌هایی از بدن هستند که به واسطه‌ی تحریک توسط سوزن‌ها می‌توان فعالیت چندین نورون‌های حسی را تحریک کرد. این اماکن تحت عنوان میدان‌های پذیرا (Receptive Fields) شناخته می‌شوند. تحریک فیزیکی با فرو کردن سوزن در این بخش‌ها می‌تواند روی فرایند پردازش درد در سیستم عصبی مرکزی و سیستم عضلانی اثرگذار باشد و همچنین جریان خون را در بخش‌های مشخصی از بدن افزایش دهد.
در یک مقاله‌ی متا آنالیز دیگری که سال ۲۰۱۸ منتشر شد، درد مزمن می‌تواند توسط طب سوزنی التیام یابد. اگرچه، هنوز جای حیرت و تعجب دارد که ساز و کار دقیق و علمی طب سوزنی هنوز مشخص نشده اما طب سوزنی طبق گزارش‌های علمی این قدرت را دارد تا در درمان درد و برخی از امراض به شدت سودمند ظاهر می‌شود.
درمان‌گر پیش از انجام فرایند طب سوزنی چند موضوع را معمولا در فرد بیمار بررسی می‌کند. درمان‌گر معمولا چهار پارامتر را در بیمار مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد:
- بخش یا بخش‌هایی از بدن که درد می‌کند.
- شکل و رنگ زبان
- ظاهر و رنگ پوست صورت بیمار
- قدرت، ریتم و کیفیت نبض در مچ دست
خطرات احتمالی طب سوزنی
تمامی استراتژی‌های درمانی برای بهبود وضعیت حال بیمار هم فوایدی داشته و هم خطراتی جان بیمار را تهدید می‌کند. به همین منظور، اگر در وب‌سایت یا مقاله‌ای به این نکته اشاره شده طب سوزنی هیچ نوع آثار سو و منفی ندارد، این یک دروغ محض است! بهتر است قبل از انجام یک پروسه‌ی طب سوزنی حتما با افراد کار بلد و آگاه در این حوزه مشورت کنید. خطرات احتمالی طب سوزنی به شرح زیر است:
- خون‌ریزی، کبودی و درد در محل فرو کردن سوزن
- سوزنهای غیر استریل می‌تواند عفونت در بدن را رقم زند.
- در برخی از پرونده‌ها ممکن است سوزنهای طب سوزنی شکسته شده و به اندام داخلی بدن آسیب و جراحتی جدی وارد شود.
با گسترش و طرفدار پیدا کردن طب سوزنی در کشور ایالات متحده‌ی آمریکا، سازمان غذا و داروی این کشور (FDA)، سوزنهای طب سوزنی را به عنوان وسایل پزشکی طبقه‌بندی می‌کند. به همین ترتیب، ساخت و برچسب‌گذاری روی این دسته از وسایل باید طبق استانداردهای مشخصی انجام گردد. از مهم‌ترین خصیصه‌هایی که باید در تهیه‌ی سوزن‌ها رعایت شود می‌توان به استریل بودن و عدم سمیت اشاره کرد. همچنین باید روی سوزن‌ها این برچسب زده شود که از هر سوزن باید تنها برای یک مرتبه استفاده شود. بنابراین، استفاده‌ی مکرر از یک سوزن موجب ایجاد عفونت در بدن می‌شود.
برخی از افراد بهتر است تحت هیچ شرایطی به طب سوزنی تن ندهند:
- افرادی که در قلب‌شان پیس‌میکر (Pace Maker) وجود دارد؛ پیس‌میکر، دستگاه کوچکی است که با تحریک گره‌ی سینوسی-دهلیزی موجب انقباض قلب می‌شود. این دسته از افراد نباید از طب سوزنی استفاده کنند چون تحریکات سوزن‌ها می‌تواند در عملکرد دستگاه پیس‌میکر اختلالاتی را ایجاد کند. به همین سبب به منظور فعالیت منظم قلب، این افراد باید گزینه‌ی دیگری را برای مداوا پیدا کنند.
- زنان حامله: همچنین در زنان حامله بهتر است طب سوزنی انجام نشود؛ چراکه طب سوزنی در چنین زن‌هایی می‌تواند موجب تولد نوزادان زودرس شود.
با تمامی این تفاسیر، همان‌طور که در ابتدای مقاله به این نکته اشاره شد، طب سوزنی یک فرایند درمانی مکمل به شمار می‌رود. به همین سبب نباید طب سوزنی را انتخاب اول بیماران در نظر گرفت. طب سوزنی بیشتر به کار وضعیت و عارضه‌هایی می‌آید که به صورت مزمن در بدن فرد ایجاد شده است.
چطور از مهارت درمان‌گر طب سوزنی مطمئن شویم؟
قطع به یقین یکی از مواردی که باید مد نظر قرار داد، اعتماد به مهارت و دانش فردی است که ادعا می‌کند طب سوزنی را کاملا وارد است و قرار است پروسه‌ی درمانی طب سوزنی را روی شما انجام دهد. از آنجایی که هنوز ریز و بم مکانیسم عمل طب سوزنی کشف نشده، هر فردی می‌تواند این ادعا را مطرح کند که در این رشته‌ی طبی تخصص دارد. جدا از این موارد، چطور می‌توان با اطمینان خاطر فهمید درمان‌گر درستی را به این منظور انتخاب کرده‌ایم؟ این چهار نکته را باید هنگام ملاقات درمان‌گر مد نظر قرار داد:
- در ابتدا به توصیه‌ها و مشورت‌های درمان‌گر توجه کنید. آیا توصیه‌هایش معقولانه و منطقی است؟
- از درمان‌گر بخواهید مدارک و اسنادی را نشان دهد که به‌واسطه‌ی کسب آنها، در یک دوره‌ی معتبر شرکت کرده است؛ چراکه اگر این دسته از افراد، به طور اصولی دوره دیده باشند، یک مدرک معتبری برای خود دست و پا کرده‌اند. آنها با گذراندن یک دوره و امتحان دادن در پایان دوره می‌توانند در نهایت امر از یک مدرک معتبر برخوردار شوند.
- دانش درمان‌گر را محک بزنید. از او درباره‌ی پروسه‌ی درمانی سوال بپرسید و همین‌طور این نکته که چطور باید وضعیت جسمانی شما را بهتر کند. همچنین درباره‌ی هزینه‌ی جلسات طب سوزنی از همان ابتدا سوال بپرسید؛ چراکه شرکت‌های بیمه معمولا هزینه‌ی طب سوزنی یا طب فشاری را تقبل نمی‌کنند.
جدا از تمامی این موارد، حتما با یک پزشک معالج دیگر این موضوع را در میان بگذارید که قرار است طب سوزنی را انجام دهید. نظرات دیگر عوامل کادر پزشکی هم می‌تواند برای موقعیت بیماری‌تان مفید باشد.
فواید طب سوزنی
جدا از این‌که مکانیسم عمل طب سوزنی هنوز دقیق مشخص نشده، مدیریت برخی از امراض و بیماری‌ها با استفاده از این روش باستانی به نظر می‌رسد کارایی به شدت خوبی بر سلامت بدن دارد. فواید طب سوزنی به قرار زیر است:
- مردم می‌توانند به طور موثر از طب سوزنی به همراه سایر پروسه‌های درمانی استفاده کنند.
- طب سوزنی اثرگذار می‌تواند درد مزمن، حملات میگرنی و سر دردها را کاهش دهد.
- عوارض جانبی کمتری در استفاده از روش طب سوزنی دیده شده است.
- این روش از انعطاف‌پذیری خوبی برخوردار است و می‌تواند روی اختلال‌های زیادی تاثیر خوبی داشته باشد.
با تمامی این تفاسیر، سازمان ملی سلامت ایالات متحده‌ی آمریکا به مردم توصیه کرده که از طب سوزنی به عنوان یک فرایند درمانی مجزا و مستقل در همان وهله‌ی اول استفاده نکنند.
کاربردهای طب سوزنی
طب سوزنی می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری و امراض مربوط به انسان کمک‌کننده باشد. امراضی که عبارتند از:
- درد مربوط به بخش پایینی کمر
- درد گردن
- التهاب مفاصل و استخوانی
- درد زانو
- سر درد
بر اساس مطالعات و تحقیقات مختلف مشخص شده طب سوزنی روی بیماری‌های دیگری هم سودمند واقع می‌شود. این بیماری‌ها شامل موارد زیر است:
- حملات میگرنی
- اختلال عصبی محیطی
- استفراغ
- آرتریت روماتیسم
- خستگی
- آسیب به تاندون‌ها
درمان‌گر پیش از شروع پروسه‌ی طب سوزنی ابتدا فرد بیمار را معاینه کرده و وضعیتش را ارزیابی می‌کند. سپس یک یا چند سوزن استریل را در بخش‌های مورد نظرش فرو می‌کند. از بیمار ممکن است خواسته شود روی یک صندلی نشسته یا روی یک تخت دراز بکشد. باید این موضوع را مجدد خاطر نشان کرد که سوزن‌ها باید استریل، یک بار مصرف و دور انداختنی باشند. بیمار به احتمال زیاد تنها در زمان فرو رفتن سوزن در بدن حس درد یا مور مور شدن به او دست می‌دهد. با این حال، حس درد در بیمار کاملا با مهارت درمان‌گر در استفاده از سوزن‌ها ارتباط تنگاتنگی دارد.
به طور کلی سوزن‌ها به مدت ۲۰ الی ۶۰ دقیقه در محل قرار می‌گیرند، هر چند میزان ماندگاری سوزن‌ها در بدن به پروسه‌ی درمانی ارتباط دارد
به طور کلی سوزن‌ها به مدت ۲۰ الی ۶۰ دقیقه در محل قرار می‌گیرند، هر چند میزان ماندگاری سوزن‌ها در بدن به پروسه‌ی درمانی ارتباط دارد. گفته می‌شود در یک جلسه‌ی عادی طب سوزنی، پنج الی بیست سوزن در بدن فرد وارد می‌شود. با این حال، حس دردناک ممتدی در بیمار از بابت ورود این همه سوزن به وجود نمی‌آید. در برخی از تکنیک‌های درمانی، درمان‌گر باید سوزن‌ها را داغ و سپس وارد بدن بیمار کند. این‌که بیماران چند جلسه باید تحت درمان طب سوزنی قرار گیرند کاملا بستگی به نوع بیماری و شدت وخامت آن دارد. فردی می‌تواند با یک الی دو جلسه در هفته به مقصودش برسد. فرد دیگری با مشکل حادتری نیاز دارد تا هشت الی ۱۲ جلسه با استفاده از طب سنتی مداوا شود. بنابراین اگر جایی این نکته نوشته شده که بدون معاینه‌ی بیمار، صرفا با چند جلسه‌ی محدود می‌توان یک بیماری را برای همیشه با استفاده از طب سوزنی مداوا کرد، باید به حرف و صحبت‌هایش به شدت شک کرد.
طب سوزنی و فایده‌ای که در درمان بیماری کرونا داشته
یکی از عوارض به شدت آزاردهنده‌ی بیماری کرونا، اختلال و از دست دادن حس بویایی در بیماران بود. این عارضه از آنجایی که معطوف به یک جنس و نژاد خاص نبود، توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرد. به همین منظور، طب سوزنی یکی از رویکردهای انتخابی دانشمندان برای درمان کرونا انتخاب شد تا بتوان حس بویایی را درمان کرد. در تحقیقی که توسط محققین ژاپنی انجام شد، محلی در بدن به اسم نقطه‌ی ینگ‌ژیانگ (Yingxiang Point) یا به اسم مختصر LI20 باید تحریک شود تا حس بویایی در افراد تقویت یابد. این نقطه که در کناره‌ی پره‌ی غضروفی بینی قرار دارد، محل بحث دانشمندان قرار گرفته است.
طب سوزنی حتی در مداوا و جلوگیری از پیشرفت و وخامت بیماری‌های واگیردار و مسری هم فوایدی دارد
پژوهشگران با انجام طب سوزنی روی دو بیمار توانسته‌اند به نتایج جالبی برسند. محققین به صورت یک الی دو مرتبه در هفته پس از شناسایی بیماری کرونا به انجام طب سوزنی روی آوردند. این پروسه به مدت شش الی هفت ماه به طول انجامید. باید به این نکته اشاره کرد که سوزن‌ها به طول ۳۰ میلی‌متر در نقطه‌ی مذکور فرو رفته است؛ سوزنی که ۰.۱۶ میلی‌متر قطر داشته و به مدت ۱۵ دقیقه در دو طرف بینی قرار گرفت. بر اساس گزارش‌ها، به محض پایان یافتن جلسه‌ی طب سوزنی، نشانه‌های اختلال حس بویایی بهبود یافته و در طی دو الی چهار روز پس از مداوا با طب سوزنی، اختلال‌های مربوط به حس بویایی به طرز شگفت‌انگیزی بهتر شد. با انجام هر چه بیشتر جلسات طب سوزنی، وضعیت بویایی بیماران هم روز به روز بهتر شد تا جایی‌که در نهایت پژوهشگران به این عقیده رسیدند که می‌توان یکی از مهم‌ترین عوارض جانبی بیماری کرونا را با یک طب سنتی چینی درمان کرد. همچنین آثار سوء متداولِ طب سوزنی در این پژوهش گزارش نشد.
با وجود این‌که مقالات متعددی در زمینه‌ی طب سوزنی در دست اقدام قرار می‌گیرد، درمان بیماری کرونا با استفاده از طب سوزنی یکی از محبوب‌ترین موضوعاتی است که دانشمندان به آن علاقه نشان داده‌اند. کاهش مرگ و میر بیماران کرونایی با استفاده از طب سوزنی توانسته بیشتر از قبل دانشمندان را به کشف ساز و کار این طب باستانی علاقه‌مند کند.
در هر صورت، آنچه که واضح است، طب سوزنی حتی در مداوا و جلوگیری از پیشرفت و وخامت بیماری‌های واگیردار و مسری هم فوایدی دارد. با وجود این‌که طب سوزنی، خط اول درمان بیماری‌ها مثل کرونا محسوب نمی‌شود، می‌توان گوشه چشمی به این رویکرد درمانی نشان داد.
چند نکته درباره‌ی طب سوزنی که باید به خاطر بسپاریم
همان‌طور که قبلا گفته شد به هیچ عنوان اولین انتخاب برای درمان یک بیماری یا اختلال فیزیکی نباید طب سوزنی باشد. در وهله‌ی بعدی نباید به راحتی به هر فردی برای انجام طب سوزنی اعتماد کرد. چه بسا افرادی وجود دارند که با جعل کردن چند مدرک ساده می‌توانند در مقیاس گسترده کلاه‌برداری کرده و جان افراد را با وارد کردن سوزنهای مختلف به خطر بیندازند.
قرار نیست طب سوزنی حتما برای درمان یک سری از اختلال‌ها در تمامی انسان‌ها جوابگو باشد
اگر دو نکته‌ی قبلی بدون مشکل بود، می‌بایست به این مسئله فکر کرد که آیا ابزار و سوزنهای مداواگر استریل و تمیز است؟ همچنین آیا درمان‌گر می‌تواند در مدت زمان مطلوب به نتیجه‌ی دلخواه برسد؟ تمامی این موارد باید دغدغه‌ی ذهنی بیماران برای انجام طب سوزنی باشد. از همه مهم‌تر، تعداد جلساتی است که بیمار باید برای طب سوزنی حضور یابد. این حق بیمار است تا بداند طی چند جلسه طب سوزنی می‌تواند نتیجه‌ی مطلوب و دلخواهش را کسب کند. هر چند، معمولا درمان‌گرها به یک نکته‌ی بسیار مهم در ابتدای کار اشاره نمی‌کنند؛ چون آگاهی بخشیدن از این بابت به بیمار اصلا و ابدا به نفع کسب و کارشان نیست.
باید این نکته را در نظر گرفت که قرار نیست طب سوزنی حتما برای درمان یک سری از اختلال‌ها در تمامی انسان‌ها جوابگو باشد؛ چون اگر یک فرد توانسته حملات میگرنی‌اش را با طب سوزنی درمان کند، دلیل محکم، قابل استناد و قاطعانه‌ای تلقی نمی‌شود تا شما هم چنین نتیجه‌ی مشابهی را دریافت کنید. بدن افراد مختلف نسبت به تحریکات سوزنی می‌تواند پاسخ‌های متفاوتی را از خود نشان دهند. بنابراین، اگر پس از چند جلسه طب سوزنی هیچ پارامتری در وضعیت حال بیمار بهبود پیدا نکرد، بهتر است این فرایند متوقف شد؛ چراکه طب سوزنی قرار نیست روی بدن این بیمار تاثیر خوبی داشته باشد. چه بسا با انجام مکرر طب سوزنی، عوارضی مثل التهاب‌های پوستی و صد البته عفونت در محل به وجود آید.
