بارداری خارج رحمی؛ علائم، عوامل خطر، تشخیص و درمان
از لقاح تا زایمان، دوران بارداری از مراحل مختلفی تشکیل شده است که یکی از آن‌ها اتصال تخمک بارور شده به رحم است. هنگامی که بارداری خارج رحمی رخ می‌دهد، تخمک لقاح یافته به جای اینکه به رحم بچسبد به لوله‌ی فالوپ (لوله‌ی رحم)، حفره‌ی شکمی یا دهانه‌ی رحم متصل می‌شود.
اگرچه ممکن است تست بارداری نشان‌دهنده‌ی باردار بودن یک زن باشد، اما تخمک بارور شده نمی‌تواند در جایی غیر از رحم رشد کند. بارداری خارج رحمی یک اورژانس پزشکی است. درمان سریع این مشکل عوارض ناشی از آن را کاهش و شانس شما را برای بارداری سالم در آینده افزایش می‌دهد. اگر در فکر باردار شدن هستید، این مقاله از دیجی‌کالا مگ را تا انتها دنبال کنید تا با شناخت علائم حاملگی خارج رحمی به درمان سریع آن کمک کنید.
علت بارداری خارج رحمی
حاملگی خارج رحمی وضعیتی است که در آن تخمک بارور شده در هر مکانی غیر از دیواره‌ی داخلی رحم مستقر شده و رشد می‌کند. بیشتر بارداری‌های خارج رحمی به اصطلاح «حاملگی لوله‌ای» هستند و در لوله‌ی فالوپ رخ می‌دهند. با این حال، امکان وقوع آن‌ها در سایر نواحی مانند تخمدان، دهانه‌ی رحم و حفره‌ی شکم هم وجود دارد. حدود ۱ تا ۲ درصد بارداری‌ها با مشکل حاملگی خارج رحمی مواجه می‌شوند. گاهی اوقات، علت بارداری خارج رحمی مشخص نیست. اما می‌توان گفت که شرایط زیر با بروز این مشکل مرتبط است.
- التهاب و زخم لوله‌های فالوپ در اثر یک بیماری، عفونت یا سابقه‌ی جراحی
- عوامل هورمونی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- نقایص مادرزادی
- بیماری‌هایی که بر شکل و وضعیت لوله‌های فالوپ و اندام های تناسلی تأثیر می‌گذارند
عوامل خطر حاملگی خارج رحمی
همه‌ی زنان در معرض خطر بارداری خارج رحمی قرار دارند. با این حال، عوامل زیر احتمال بروز آن را افزایش می‌دهند.
- سابقه‌ی بارداری خارج رحمی (مهم‌ترین عامل خطر)
- سن بالای ۳۵ سال (بیشترین شیوع در بین زنان ۳۵ تا ۴۴ ساله مشاهده می‌شود)
- سابقه‌ی جراحی لگن، جراحی شکم یا سقط‌های متعدد
- سابقه‌ی بیماری التهابی لگن (PID)
- سابقه‌ی اندومتریوز
- جراحی لوله‌های فالوپ به منظور بستن آن‌ها و پیشگیری از بارداری
- استفاده از دستگاه‌ی داخل رحمی (IUD)
- سابقه‌ی ناباروری برای حداقل دو سال
- باردار شدن با کمک داروها یا روش‌های کمک باروری
- سیگار کشیدن (هر چقدر تعداد سیگار مصرفی بیشتر باشد، خطر بارداری خارج رحمی هم بالاتر می‌رود)
- سابقه‌ی بیماری‌های مقاربتی (STD)، مانند سوزاک یا کلامیدیا
- داشتن ناهنجاری‌های ساختاری در لوله‌های فالوپ که حرکت تخمک را سخت می‌کند
- سایر علل شامل عفونت، ناهنجاری‌های مادرزادی یا وجود تومور در لوله‌های فالوپ
اگر یکی از عوامل خطر فوق را دارید، برای اینکه احتمال بارداری خارج رحمی را به حداقل برسانید، با پزشک مشورت کنید.
علائم بارداری خارج رحمی
هم در بارداری طبیعی و هم در بارداری خارج رحمی حالت تهوع و درد سینه از علائم شایع محسوب می‌شوند. علائم زیر در بارداری خارج رحمی شایع‌تر بوده و می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک اورژانس پزشکی باشد.
- درد شدید شکم، لگن، شانه یا گردن
- درد شدیدی که در یک طرف شکم احساس می‌شود
- لکه‌بینی یا خونریزی خفیف تا شدید از واژن
- سرگیجه یا غش
- احساس فشار در ناحیه‌ی مقعد
در صورتی که باردار هستید، با مشاهده‌ی هر یک از علائم فوق بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. معمولا علائم و نشانه‌های حاملگی خارج رحمی ۶ تا ۸ هفته پس از آخرین دوره‌ی قاعدگی رخ می‌دهند. اما اگر این مشکل در جایی غیر از لوله‌ی فالوپ اتفاق بیفتد، ممکن است علائم دیرتر ظاهر شوند.
سایر علائم بارداری مثل حالت تهوع ممکن است در حاملگی خارج رحمی هم وجود داشته باشد. ضعف، سرگیجه و احساس غش در هنگام ایستادن می‌تواند نشانه‌ی خونریزی داخلی جدی و افت فشار خون باشد. متأسفانه، بعضی از زنان متوجه‌ی علائم حاملگی خارج رحمی نمی‌شوند و به همین دلیل تشخیص تا زمان ظاهر شدن علائم شوک (افت فشار خون، نبض ضعیف و سریع، رنگ‌پریدگی پوست و گیجی) به تعویق می‌افتد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است که به درمان سریع نیاز دارد.
تشخیص بارداری خارجی رحمی
پارگی خطر اصلی حاملگی خارج رحمی است که به خونریزی داخلی منجر می‌شود. حاملگی خارج رحمی علت اصلی مرگ و میر در سه ماهه‌ی اول بارداری محسوب می‌شود. قبل از قرن نوزدهم، میزان مرگ و میر ناشی از بارداری خارج رحمی از ۵۰ درصد فراتر می‌رفت. در پایان قرن نوزدهم، میزان مرگ و میر به دلیل مداخله‌ی جراحی به ۵ درصد کاهش یافت. آمارهای موجود نشان می‌دهد که با پیشرفت‌های فعلی در زمینه‌ی تشخیص زودهنگام میزان مرگ و میر به کمتر از ۵ عدد به ازای هر ۱۰ هزار مورد رسیده است.
در شرایط نادر، ممکن است بارداری خارج رحمی هم‌زمان با بارداری داخل رحمی رخ دهد که به این شرایط «حاملگی هتروتوپیک» (Intrauterine pregnancy) می‌گویند. بروز حاملگی هتروتوپیک در سال‌های اخیر به دلیل استفاده روزافزون از IVF (لقاح آزمایشگاهی) و سایر فناوری‌های کمک باروری (ART) افزایش یافته است.
اگر به بارداری خارج رحمی مشکوک هستید، فورا به پزشک مراجعه کنید. این مشکل را نمی‌توان با معاینه‌ی بدنی تشخیص داد. با این حال، ممکن است پزشک برای اطمینان این کار را انجام دهد. گاهی اوقات، ممکن است پزشک در حین معاینه‌ی لگنی وجود یک توده را احساس کند.
سونوگرافی ترانس واژینال راهکار دیگری است که به تشخیص بارداری خارج رحمی کمک می‌کند. برای انجام این کار، یک ابزار گرز مانند خاص در داخل واژن قرار می‌گیرد تا پزشک بتواند بودن یا نبودن کیسه‌ی بارداری را در داخل رحم مشاهده کند.
علاوه بر این، ممکن است پزشک از آزمایش خون برای تعیین میزان هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) و پروژسترون استفاده کند. hCG و پروژسترون هورمون‌هایی هستند که در دوران بارداری تولید می‌شوند. اگر میزان این دو هورمون در طی چند روز شروع به کاهش کند یا ثابت باقی بماند و کیسه‌ی بارداری در حین سونوگرافی مشاهده نشود، احتمالا بارداری خارج رحمی رخ داده است.
اگر با علائمی مانند درد یا خونریزی شدید مواجه شدید، ممکن است زمان کافی برای انجام تمام این روش‌ها وجود نداشته باشد. در موارد شدید، احتمال دارد که پاره شدن لوله‌ی فالوپ به خونریزی شدید داخلی منجر شود. در این شرایط، پزشک مجبور است یک عمل جراحی اورژانسی انجام دهد.
درمان بارداری خارج رحمی
بعضی از زنان به‌طور خودبه‌خود جنین ناشی از حاملگی خارج رحمی را جذب می‌کنند و بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابند. با این حال، نمی‌توان پیش‌بینی کرد که در کدام زنان این مشکل به‌طور خودبه‌خود برطرف می‌شود. پارگی ترسناک‌ترین عارضه‌ی بارداری خارج رحمی است که به خونریزی داخلی، درد لگن و شکم، شوک و حتی مرگ منجر می‌شود.
خون خارج شده از لوله با تأثیر بر سایر بافت‌ها و اندام‌های لگن و شکم درد قابل‌توجهی را ایجاد می‌کند. خون لگن می‌تواند باعث ایجاد بافت اسکار (زخم) شود و در آینده بارداری را با مشکل روبه‌رو کند. بافت اسکار احتمال بروز حاملگی خارج رحمی را در آینده افزایش می‌دهد.
حاملگی خارج رحمی هم برای مادر خطرناک است و هم از رشد جنین جلوگیری می‌کند. به منظور حفظ سلامتی مادر لازم است جنین در اسرع وقت خارج شود. با توجه به محل وقوع بارداری خارج رحمی و میزان رشد آن گزینه‌های مختلفی برای درمان وجود دارد که در ادامه آورده شده‌اند.
دارودرمانی
ممکن است پزشک احتمال بروز عوارض سریع را بعید بداند. در این شرایط، می‌تواند به منظور جلوگیری از ترکیدن توده‌ی خارج رحمی چند نوع دارو تجویز کند که یکی از رایج‌ترین آن‌ها متوترکسات (Methotrexate) است.
متوترکسات دارویی است که به صورت تزریقی تجویز می‌شود و از رشد سلول‌های توده‌ی خارج رحمی جلوگیری می‌کند. برای اطمینان از مؤثر بودن دارو باید به‌طور منظم آزمایش خون انجام دهید. اگر استفاده از دارو اثربخش باشد، علائمی مشابه‌ی علائم سقط جنین ایجاد می‌کند که شامل مشکلات زیر می‌شود.
- کرامپ یا گرفتگی عضلانی
- خونریزی
- حرکت بافت
بعد از بروز این علائم به‌ندرت ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنید. آسیب‌دیدگی لوله‌ی فالوپ یکی از عوارض جراحی است که استفاده از متوترکسات چنین خطراتی را به همراه ندارد. با این حال، تا چند ماه پس از مصرف این دارو نمی‌توانید باردار شوید.
جراحی
بسیاری از جراحان برداشتن جنین و ترمیم آسیب‌های داخلی را پیشنهاد می‌کنند. جراحی از طریق روشی به نام «لاپاراتومی» (Laparotomy) انجام می‌شود که طی آن پزشک از طریق یک برش کوچک یک دوربین را وارد بدن می‌کند. سپس جنین را برمی‌دارد و آسیب‌های لوله‌ی فالوپ را ترمیم می‌کند.
اگر جراحی ناموفق باشد، ممکن است جراح لاپاراتومی را این بار با استفاده از یک برش بزرگ‌تر تکرار کند. در صورتی که لوله‌ی فالوپ آسیب دیده باشد، احتمالا پزشک مجبور می‌شود در حین جراحی آن را بردارد.
مراقبت در منزل
پس از جراحی، پزشک به شما می‌گوید که چگونه از برش‌های ایجاد شده مراقبت کنید و آن‌ها را تمیز و خشک نگه دارید. شما باید هر روز محل جراحی را بررسی کرده و در صورت بروز علائم زیر که نشان‌دهنده‌ی عفونت هستند به پزشک مراجعه کنید.
- خونریزی که متوقف نمی‌شود
- خونریزی بیش از حد
- احساس گرما در محل زخم
- قرمز شدن محل زخم
- تورم
پس از جراحی ممکن است از ناحیه‌ی واژن کمی خونریزی داشته باشید و لخته‌های خونی کوچکی را مشاهده کنید. این مشکل می‌تواند تا ۶ هفته پس از جراحی رخ دهد. سایر اقدامات خودمراقبتی که می‌توانید انجام دهید به شرح زیر است.
- چیزی سنگین‌تر از ۴٫۵ کیلوگرم بلند نکنید.
- مایعات فراوان بنوشید تا از بروز یبوست جلوگیری شود.
- از انجام رابطه‌ی جنسی خودداری کنید و از تامپون و دوش واژینال استفاده نکنید.
- در هفته‌ی اول پس از جراحی استراحت کنید و سپس در هفته‌های بعد در صورت امکان میزان فعالیت خود را افزایش دهید.
در صورتی که درد شما شدیدتر شد یا علائم غیرعادی مشاهده کردید، به پزشک خود اطلاع دهید.
پیشگیری از بارداری خارج رحمی
پیش‌بینی و پیشگیری همیشه امکان‌پذیر نیست. با این حال، ممکن است بتوانید با رعایت بهداشت احتمال بروز چنین مشکلی را کاهش دهید. به‌عنوان مثال، از همسرتان بخواهید در حین رابطه‌ی جنسی از کاندوم استفاده کند تا خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی یا STD کاهش یابد. STD یکی از عواملی است که باعث ایجاد التهاب در لوله‌های فالوپ می‌شود. علاوه بر این، به منظور انجام معاینات دوره‌ای و غربالگری STD به‌طور منظم به پزشک مراجعه کنید. ترک سیگار هم می‌تواند یک استراتژی پیشگیرانه‌ی مناسب باشد.
چشم‌انداز بلندمدت
دورنمای بلندمدت بعد از وقوع بارداری خارج رحمی به میزان آسیب‌دیدگی ناشی از آن بستگی دارد. بیشتر زنانی که دچار این مشکل می‌شوند، می‌توانند در آینده بارداری سالمی داشته باشند. اگر هر دو لوله‌ی فالوپ یا یکی از آن‌ها سالم باشد، احتمال بارور شدن تخمک وجود دارد. با این حال، اگر از قبل به مشکلات باروری مبتلا باشید، ممکن است در آینده باروری شما تحت تأثیر قرار گیرد و خطر حاملگی خارج رحمی افزایش یابد. این موضوع به‌خصوص زمانی مشاهده می‌شود که در گذشته هم مشکل باروری به بارداری خارج رحمی منجر شده باشد.
جراحی ممکن است باعث ایجاد زخم در لوله‌های فالوپ شود و احتمال حاملگی خارج رحمی را در آینده بیشتر کند. اگر برداشتن یک یا هر دو لوله‌ی فالوپ ضروری است، با پزشک خود درباره‌ی سایر روش‌های باردار شدن صحبت کنید. به‌عنوان مثال، می‌توانید از لقاح آزمایشگاهی استفاده کنید که طی آن یک تخمک بارور شده در داخل رحم قرار می‌گیرد.
از دست دادن قدرت باروری می‌تواند تجربه‌ی بسیار سختی باشد. بعد از وقوع این مشکل به گروه‌های حمایتی بپیوندید و با استراحت کردن، خوردن غذاهای سالم و ورزش از خودتان مراقبت کنید. به یاد داشته باشید که بسیاری از زنانی که سابقه‌ی حاملگی خارج رحمی دارند می‌توانند باردار شوند و نوزاد سالمی را به دنیا بیاورند. هر زمان که برای بارداری مجدد آماده بودید، با پزشک درباره‌ی راه‌هایی که می‌توانید از طریق آن‌ها از سالم بودن بارداری خود مطمئن شوید، صحبت کنید.
کلام پایانی
حاملگی خارج رحمی، نوعی از بارداری است که طی آن تخمک بارور شده در جایی غیر از رحم قرار می‌گیرد. بیشتر بارداری‌های خارج رحمی در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهند و معمولا مانع رشد تخمک بارور شده و مرگ جنین می‌شوند. اگر در دوران بارداری با علائمی مانند درد شدید شکم، لکه‌بینی، خونریزی از واژن و سرگیجه مواجه شدید، فورا به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات می‌توان حاملگی خارج رحمی را با دارو درمان کرد، اما در موارد شدید باید جراحی انجام شود.
منابع: healthline, medicinenet
