هر آنچه باید پیش از دیدن فیلم تلماسه بدانید

ماهان سلامی

۳ آبان ۱۴۰۰ | ۱۰:۵۸ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۷ دقیقه

فیلم تلماسه به کارگردانی دنیس ویلنوو که مدت‌ها طرفدارانش را منتظر گذاشته بود، این هفته اکران شد و بسیاری از تماشاگران به دنبال اطلاعاتی هستن که باید قبل از دیدن فیلم از آن‌ها مطلع باشند. این فیلم هم مانند تاریخ طول و دراز دنیایش که شامل چندین خط داستانی و شخصیت روایت شده با عناصر مذهبی و سیاسی مختلف است، در زمینه‌ی تولید هم داستان‌های زیادی دارد که باعث تاخیر در اکرانش تا امروز شد.

درکنار این داستان‌ها و حواشی همه‌ی بازیگران فیلم تلماسه هم از ستارگان بنام هالیوودی هستند. تیموتی شالامه، ربکا فرگوسن، اسکار ایزاک در نقش اصلی و زندایا، جاش برولین و جیسون موموآ در نقش مکمل. با وجود چنین عوامل و بازیگرانی برای ساخت اقتباس رمان قابل احترام فرانک هربرت، تعجبی ندارد که مخاطبان تا این حد برای اکران فیلم هیجان زده هستند.

هربرت سال‌ها پیش دنیایی کامل با سیارات ، اقتصاد و حتی دایره‌ی کلمات مخصوص به خود ساخته که حالا با اقتباس ویلنوو به نسل جدید معرفی خواهد شد. با وجود اینکه این اقتباس به حد کافی کامل و وفادار بوده که مخاطبان احتیاج به خواندن کامل کتاب هربرت یا تاریخ دنیای خلق شده در این کتاب برای لذت بردن از فیلم نداشته باشند، ولی نکاتی وجود دارد که دانستن آن‌ها جالب و کمک کننده‌ است.

ساخت اقتباس درخور از تلماسه همیشه چالش بزرگی برای هالیوود بوده‌است

تلماسه ویژگی‌های خلاقانه بسیاری داشت که نظر بسیاری از استودیوهای فیلم‌سازی را از همان ابتدای انتشار کتاب در سال ۱۹۶۵ به خود جلب کرده بود. حق ساخت این اثر در سال ۱۹۷۱ به APJAC واگذار شد ولی تولید آن تا یافتن کارگردانی مناسب به تاخیر افتاد. در سال ۱۹۷۴ شرکت French حق ساخت این فیلم را خریداری کرد و آلخاندرو خودوروفسکی را به عنوان کارگردان این پروژه معرفی کرد که برنامه‌ی ساخت فیلمی ده ساعته برای اقتباس این کتاب را داشت. با وجود اینکه خودورفسکی امیدوار به جذب ستاره‌های بزرگی مانند آرسون ولز و میک جگر برای بازی در فیلم خود بود، مشخص شد پروژه‌ی تولید این اثر بزرگتر از توانایی‌های شرکت است و حقوق این اقتباس بار دیگر فروخته شد، این‌بار به Dino de Laurentis.

این شرکت در سال ۱۹۷۶ با سفارش فیلم‌نامه‌ای بر اساس رمان به خود هربرت داد رسما شروع پروژه را کلید زد و از این هم فراتر رفت و پیشنهاد کارگردانی این کار را به ریدلی اسکات داد. اسکات هم پیشنهاد دو بخشی کردن فیلم را به این کمپانی داد ولی در ادامه برای کارگردانی فیلم «بلید رانر» این پروژه را ترک کرد. بنابراین پروژه تا سال ۱۹۸۱ که دیوید لینچ به عنوان کارگردان انتخاب شد متوقف شد. با وجود تازه‌کار بودن، لینچ درحالی که حتی یکبار کامل کتاب را نخوانده بود و بدون داشتن کوچک‌ترین علاقه‌ای به ژانر علمی تخیلی، شروع به نوشتن فیلم‌نامه برای تلماسه کرد. فیلم لینچ درآن زمان ساخته شد و هرچند هربرت معتقد بود فیلم‌نامه لینچ به روح اثر وفادار بوده، فیلم اکران شده در ۱۹۸۴با نقد‌های منفی فراوان از سوی منتقدان و شکستی بزرگ در گیشه مواجه شد. بعدها لینچ در این مورد و در توجیه این شکست ادعا کرد که در ساخت فیلم اختیارات کافی نداشته است.

با وجود اینکه اقتباس تلویزیونی این اثر در سال ۲۰۰۰ و در شبکه‌ی ‌Syfy با استقبال خوبی مواجه شد، هالیوود همچنان برای آوردن تلماسه بر پرده‌ی نقره‌ای پافشاری می‌کرد. تلاش‌هایی در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ صورت گرفت ولی موفقیتی حاصل نشد تا سال ۲۰۱۶ که حق ساخت اقتباس تلماسه به کمپانی ‌Legendary Entertainment‌‌ واگذار شد و پروژه‌ی ساخت اقتباسی جدید و موفق کلید خورد. درست است که هالیوود در ساخت اقتباسی از داستان هربرت در آن سال‌ها ناموفق بوده است ولی نباید فراموش کرد که همین تلاش‌ها راه را برای فرنچایزهای محبوب آن دوران مانند جنگ ستارگان و استارترک هموار کرد.

دنیس ویلنوو چطور تلماسه را ساخت؟

پروژه برای این کارگردان کانادایی-فرانسوی از همان ابتدا کاملا جدی بود تا جایی که بیشتر صحنه‌های فیلم در واحه لیوا در امارات متحده عربی فیلم‌برداری شد. منطقه‌ای گرم و خشک که ویلنوو آن را به دلیل نزدیکی آب و هوایش به آنچه از آب و هوای آراکیس در کتاب توصیف شده بود برگزید. ویلنوو بسیار اصرار دارد که تماشاچیان فیلم را در سالن‌های سینما و با فرمت ای-مکس ببینند، همان فرمتی که در اصل تلماسه فیلمبرداری شده. به همین دلیل هم به صورت علنی از تصمیم برادران وارنر برای پخش فیلم در HBO Max همزمان با پخش در سینما انتقاد کرد، حتی با وجود همه‌گیری کرونا که هنوز عده‌ی زیادی از دوست‌داران سینما را از تماشای فیلم در سالن‌های عمومی دور نگه داشته.

دنی ویلنوو به صف مخالفان برادران وارنر و اکران آنلاین پیوست

اشتیاق این کارگردان تحسین شده که همواره به‌دنبال فرصتی برای کارگردانی تلماسه بود، انکار ناپذیر است. او که از طرفداران ژانر علمی تخیلی است حالا در این ژانر به کارگردانی نام‌آشنا تبدیل شده. هردو فیلم او قبل از ساخت اقتباس رمان فرانک هربرت، «ورود» و «بلید رانر ۲۰۴۹»، در ژانر علمی تخیلی بود و هردو فیلم توانستند نامزد یا برنده‌ی اسکار باشند. جایزه‌ی اسکار بهترین کارگردان برای فیلم «ورود» ثابت کرد که این کارگردان نبوغ لازم برای ساخت اقباسی مناسب از تلماسه برای پرده‌ی سینما را دارد.

ویلنوو هم با نظری که خودوروفسکی در دهه هفتاد داشت موافق بود و با برادران وارنر بر سر ساخت فیلم در دو قسمت به توافق رسید. او معتقد بود که نمی‌توان همه‌ی پیچیدگی‌ها و جزییاتی که هربرت در داستان قرار داده را به نحوی شایسته در یک فیلم به تصویر کشید. فیلم اول تقریبا نیمه‌ی اول کتاب، تا قبل از پرش زمانی دوساله‌ای که در داستان وجود دارد را پوشش خواهد داد.

داستان تلماسه درباره چیست؟

تلماسه داستانی حماسی از خاندان آتریدیس است. خاندانی سلطنتی که بعد از فرمان امپراطور به «دوک لیتو» (اسکار ایزاک) مجبور به ترک سیاره‌ی مادری خود به سمت سیاره‌ی کویری «آراکیس» می‌شوند. دوک توسط همسرش جسیکا (ربکا فرگوسن) و پسرش پائول (تیمونی چالامت) که مادرش معتقد است دارای نوعی قدرت پیش‌‌گویی مذهبی‌ست، همراهی می‌شود. با وجود اینکه افراد خاندان آتریدیس به خوبی برای مسائل سیاسی آموزش دیده‌اند اما خاندان آن‌ها از سوی جانشینانشان، خاندان هارکونن به رهبری بارون ولادیمیر هارکونن (استلان اسکارسگارد)، در خطر است.

داستان در نظامی سرمایه‌داری جریان‌ دارد که سیارات توسط امپراتور به رهبران خاندان واگذار می‌شود. سپس این رهبران تا زمانی که به نحوی منافع امپراطور را تامین کنند بر آن سیاره و منابعش حکمرانی می‌کنند. سیاره‌ی آراکیس که در تلماسه تصویر شده به شدت خشک و بی‌آب است که همین مساله شرایط زندگی را برای همه‌ی ساکنان سخت کرده است. با وجود کمبود آب، این سیاره به دلیل وجود منابع غنی از ماده‌ای با ارزش به نام ادویه که باید کاشته و استخراج شود، بسیار ثرتمند است. با تکیه بر درآمد کشت ادویه دوک لیتو امیدوار است تا بتواند بودجه و منابع لازم برای تغییر سیاره به مکانی پایدارتر برای زندگی ساکنانش را فراهم کند.

این قسمت‌هایی از طرح داستان بود که تریلر فیلم همراه با نگاهی اجمالی به شخصیت‌های فرعی و گوشه‌هایی دیگر از داستان، مانند کرم‌های شنی عظیم که در صحراهای آراکیس زندگی می‌کنند، به ما نشان داد. اشاره‌ای هم به توانایی پائول در دیدن وقایع آینده می‌شود که حتی تعدادی از آنها پیش‌بینی وقایعیست که در قسمت دوم فیلم اتفاق خواهد افتاد.

نخستین تریلر فیلم تل‌ماسه با بازی تیموتی شالامه و جیسون موموآ را تماشا کنید

لغات و واژه‌شناسی تلماسه

با وجود اینکه داستان به زبان انگلیسی نوشته شده و اکثر شخصیت‌های داستان به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند، با این حال تلماسه لغاتی منحصر به فرد برای توصیف اشیا و اشخاص دارد که در ادامه به تعدادی از آن‌ها که در طول داستان زیاد با آن‌ها برخورد می‌کنیم اشاره شده است:

Fremen (فرمن): بومیان سیاره آراکیس که در صحرا زندگی می‌کنند و چشمانی به رنگ آبی دارند.

Spice mélange (ترکیبات ادویه): محصول با ارزش و خاص سیاره‌ی آراکیس که بخش عظیمی از رژیم غذایی بومیان را تشکیل می‌دهد.

Crysknife (کریس نایف): سلاح مقدس فریمن‌ها که از دندان کرم‌شنی مرده ساخته شده. بومیان به کسانی که تیغه‌ی این سلاح را دیده باشند اجازه ترک آراکیس را نمی‌دهند.

Lisan Al-Gaib (لسان الغیب): لقبی که فرمن‌ها به منجی موعود خود داده‌اند و به معنی صدایی از جهان بیرون است.

Stillsuit (استیل‌سوت): لباسی سرتاسری و بدون منفذ که بومیان آراکیس برای بقا در صحرا طراحی کرده‌اند. این لباس علاوه بر حفظ رطوبت بدن، رطوبت خارج شده به دلیل تعرق را جمع‌آوری و تصفیه می‌‌کند تا مناسب نوشیدن شود.

Muad’dib (مودب): موش جهنده‌ای کوچک که فریمن‌ها به دلیل تواناییشان در بقا در طبیعت آن‌ها را می‌ستایند.

Bene Gesserit (بنه جسریت): مدرسه‌ای برای آموزش قدرت‌های ذهنی و جسمی زنان که آنها را برای مدیریت و همیاری استراتژیک سیاستمداران و خاندان‌های سلطنتی با استفاده از این قدرت‌ها آماده می‌کند.

Kwisatz Haderach (کویساتز هدراخ): عنوانی که بنه جسریت برای مردی که پیش‌بینی‌شده استعداد‌های آن‌ها را داشته باشد درنظر گرفته. گفته می‌شود قدرت این شخص فراتر از زمان و مکان خواهد بود. (به معنی کوتاه کننده راه)

Gom Jabbar ( قوم جبار): سوزنی سمی که بنه جسریت از آن برای امتحان قدرت ذهن استفاده می‌کند.