تداخل دارویی چیست و کدام داروها و غذاها را نباید با هم مصرف کنید؟
امروزه ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که گزینه‌های درمانی زیادی برای کنترل بیماری‌های مختلف وجود دارد. با این حال، افزایش دسترسی به داروها احتمال تداخلات دارویی را افزایش داده است. منظور از تداخلات دارویی این است که مصرف همزمان یک دارو با سایر داروها، غذاها، نوشیدنی‌ها یا گیاهان می‌تواند اثر آن را در بدن تغییر دهد. به عبارت دیگر، اثربخشی دارو را از آنچه که مورد انتظار است بیشتر یا کمتر کند یا به بروز عوارض جانبی غیرمنتظره منجر شود. برای اینکه با مهم‌ترین تداخلات دارویی آشنا شوید، این مقاله از دیجی‌کالا مگ را تا انتها بخوانید.
انواع تداخلات دارویی
انواع مختلفی از تداخلات دارویی وجود دارد که باید از آن‌ها آگاه بود. بیایید هر یک از این تداخلات را با هم بررسی کنیم.
تداخل دارو-دارو
واکنش دارو-دارو زمانی رخ می‌دهد که بین دو یا چند داروی مختلف تداخل وجود داشته باشد. برای مثال، مصرف همزمان داروی ضدانعقاد خون وارفارین (Warfarin) و داروی ضدقارچ فلوکونازول (Fluconazole) خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
تداخل داروی تجویزی با داروی بدون نسخه
این واکنش بین دو داروی بدون نسخه یا یک داروی بدون نسخه با داروی تجویزشده توسط پزشک ایجاد می‌شود. گیاهان دارویی و مکمل‌های غذایی از رایج‌ترین داروهای بدون نسخه هستند.
نمونه‌ای از این تداخل می‌تواند بین یک دیورتیک (دارویی که بدن را از شر آب و نمک اضافی خلاص می‌کند) و ایبوپروفن (Ibuprofen) رخ دهد. ایبوپروفن ممکن است اثربخشی دیورتیک را کاهش دهد، چون باعث حفظ آب و نمک در بدن می‌شود.
تداخل دارو-غذا
این واکنش زمانی اتفاق می‌افتد که مصرف یک غذا یا نوشیدنی خاص اثر دارو را تغییر دهد. به‌عنوان مثال، بعضی از استاتین‌ها که برای درمان کلسترول بالا استفاده می‌شوند با آب گریپ‌فروت تداخل دارند. اگر از این استاتین‌ها استفاده می‌کنید، نوشیدن آب گریپ‌فروت ممکن است باعث باقی ماندن دارو در بدن شود و خطر آسیب کبدی یا نارسایی کلیه را افزایش دهد.
از سایر پیامدهای تداخل استاتین و آب گریپ‌فروت می‌توان به رابدومیولیز اشاره کرد. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که به‌دلیل تجزیه‌ی عضله‌ی اسکلتی پروتئینی به نام میوگلوبین در خون آزاد می‌شود که می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند.
تداخل دارو-الکل
بعضی از داروها در صورت ترکیب شدن با الکل باعث خستگی و تأخیر در واکنش می‌شوند. همچنین می‌توانند خطر عوارض جانبی منفی را افزایش دهند. برای مثال، مصرف همزمان الکل یا داروهای حاوی الکل با آنتی بیوتیک مترونیدازول (Metronidazole) باعث گرگرفتگی، استفراغ و درد شکم می‌شود.
تداخل دارو-بیماری
این تداخل زمانی رخ می‌دهد که استفاده از دارو باعث تغییر یا بدتر شدن یک بیماری می‌شود. علاوه بر این، بعضی از بیماری‌ها می‌توانند خطر عوارض جانبی داروها را افزایش دهند.
به‌عنوان مثال، تعدادی از داروهای ضداحتقان که برای درمان سرماخوردگی مصرف می‌شوند، فشار خون را بالا می‌برند و برای افراد مبتلا به پرفشاری خون مناسب نیستند. مثال دیگر، متفورمین (داروی دیابت) و بیماری کلیوی است. افراد مبتلا به بیماری کلیوی باید از دوز پایین متفورمین استفاده کنند یا اصلاً آن را مصرف نکنند. چراکه متفورمین می‌تواند در کلیه‌ی این بیماران انباشته شود و خطر عوارض جانبی شدید را افزایش دهد.
تداخل دارو با نتیجه‌ی آزمایش
بعضی از داروها با تست‌های آزمایشگاهی تداخل دارند و روی نتیجه‌ی آن‌ها تأثیر می‌گذارند. برای مثال، داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای آزمایش‌های پوستی را که برای تعیین آلرژی‌ها استفاده می‌شوند، تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مهم‌ترین تداخلات دارویی
در این بخش به معرفی مهم‌ترین موادی می‌پردازیم که می‌توانند اثربخشی داروها را تغییر دهند.
گریپ‌فروت
همان‌طور که گفته شد، مصرف گریپ‌فروت با بعضی از داروها تداخل دارد. این میوه که جذب دارو در روده و نحوه‌ی انتقال آن را در بدن تغییر می‌دهد، می‌تواند بر بیش از ۵۰ دارو تأثیر بگذارد. برای مثال، اثربخشی داروی فکسوفنادین (Fexofenadine) را که برای درمان آلرژی تجویز می‌شود کم می‌کند و اثربخشی آتورواستاتین (Atorvastatin) را که داروی کاهنده‌ی کلسترول است، افزایش می‌دهد.
شیر
این محصول لبنی می‌تواند پردازش بعضی از آنتی بیوتیک‌های خاص را برای بدن دشوارتر کند. پروتئین شیر که کازئین نام دارد و مواد معدنی موجود در آن نظیر کلسیم و منیزیم در بروز این تأثیرات نقش دارند. اگر از آنتی بیوتیک استفاده می‌کنید، در مورد غذاها یا نوشیدنی‌هایی که باید از مصرف آن‌ها بپرهیزید، اطلاعات کسب کنید.
شیرین‌بیان
بعضی از افراد از شیرین‌بیان به‌عنوان یک داروی گیاهی برای کمک به هضم غذا و بعضی دیگر از آن برای طعم‌دار کردن غذاها استفاده می‌کنند. اما گلیسیریزین، ماده‌ی شیمیایی موجود در شیرین‌بیان، می‌تواند اثربخشی تعدادی از داروها از جمله سیکلوسپورین (Cyclosporine) را که پس از پیوند اعضای بدن تجویز می‌شود، تضعیف کند.
شکلات
شکلات تلخ تأثیر داروی زولپیدم تارتارات (Zolpidem Tartrate) را که برای آرام کردن یا خوابیدن شما تجویز می‌شود، کاهش می‌دهد. همچنین می‌تواند قدرت بعضی از داروهای محرک مانند ریتالین یا متیل‌فنیدات (Methylphenidate) را افزایش دهد. علاوه بر این اگر برای درمان افسردگی از مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز استفاده می‌کنید، شکلات ممکن است فشار خون شما را به‌طرز خطرناکی بالا ببرد.
مکمل آهن
این مکمل غذایی اثرات لووتیروکسین (Levothyroxine) را کاهش می‌دهد. لووتیروکسین دارویی است که وقتی به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شوید و بدن‌تان نمی‌تواند به اندازه‌ی کافی هورمون تیروئید بسازد، تجویز می‌شود. اگر از این دارو و مولتی ویتامین استفاده می‌کنید، بررسی کنید که آیا مولتی ویتامین شما آهن دارد یا خیر. به‌علاوه اگر به مکمل آهن نیاز دارید، از پزشک خود در مورد نحوه‌ی مصرف آن سؤال کنید.
قهوه
این نوشیدنی پرطرفدار می‌تواند داروهای ضدروان‌پریشی مانند لیتیوم (Lithium) و کلوزاپین (Clozapine) را تضعیف کند، اما اثرات و عوارض جانبی آسپرین (Aspirin)، اپی نفرین (Epinephrine) که برای درمان واکنش‌های آلرژیک جدی استفاده می‌شود و آلبوترول (Albuterol) که به رفع مشکلات تنفسی کمک می‌کند را افزایش دهد. همچنین می‌تواند جذب و استفاده از آهن را برای بدن دشوارتر کند.
آنتی هیستامین‌ها
این دسته از داروها به درمان عطسه و آبریزش بینی ناشی از آلرژی کمک می‌کنند، اما بعضی از آن‌ها می‌توانند داروهای کاهنده‌ی فشار خون بالا را کم‌اثر کنند و ضربان قلب را افزایش دهند. اگر برای درمان پرفشاری خون دارو مصرف می‌کنید، در مورد سایر راه‌های کنترل آلرژی با پزشک صحبت کنید.
داروهای ضدصرع
این داروها تشنج را در افراد مبتلا به صرع کنترل می‌کنند، اما می‌توانند اثربخشی قرص‌های ضدبارداری را کاهش دهند. همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که داروهای ضدصرع ممکن است تأثیر داروهای دیگر را افزایش دهند و به بروز عوارض جانبی جدی منجر شوند.
ویتامین K
اگر برای پیشگیری از لخته شدن خون از داروی وارفارین استفاده می‌کنید، مراقب میزان ویتامین K دریافتی خود باشید. این ویتامین می‌تواند اثربخشی وارفارین را کم کند و شما را در معرض خطر لخته شدن خون قرار دهد. کلم بروکلی، جعفری و اسفناج سرشار از ویتامین K هستند. این ویتامین در مکمل‌های غذایی هم یافت می‌شود. سعی کنید هر روز به یک اندازه ویتامین K دریافت کنید تا سطح وارفارین خون ثابت بماند.
جینسینگ
جینسینگ اثرات وارفارین را کاهش می‌دهد و در صورت استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن (Naproxen) و داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مانند هپارین (Heparin) یا آسپرین، احتمال خونریزی داخلی را بالا می‌برد. اگر از مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز استفاده می‌کنید، جینسینگ ممکن است باعث سردرد، مشکلات خواب و بیش‌فعالی شود.
گل راعی یا سنت جونز ورت
گاهی اوقات، از سنت جونز ورت (St. John’s Wort) برای کمک به افراد مبتلا به افسردگی استفاده می‌شود. این داروی گیاهی با آزاد کردن آنزیم از کبد باعث تضعیف بعضی از داروها می‌شود. این داروها عبارتند از: داروهای کاهنده‌ی کلسترول مانند لوواستاتین (Lovastatin)، داروی اختلال نعوظ ویاگرا یا سیلدنافیل (Sildenafil) و دیگوکسین (Digoxin) که برای درمان بیماری‌های قلبی استفاده می‌شود.
جینکو بیلوبا
بعضی از مردم از جینکو بیلوبا برای درمان فشار خون بالا، زوال عقل، وزوز گوش و سایر بیماری‌ها استفاده می‌کنند، اما هیچ تحقیقی وجود ندارد که اثربخشی این گیاه را ثابت کند. جینکو بیلوبا می‌تواند تأثیر داروهای مورد استفاده برای کنترل تشنج از جمله کاربامازپین (Carbamazepine) و والپروئیک اسید (Valproic Acid) را کاهش دهد.
عوامل تأثیرگذار روی تداخلات دارویی
ویژگی‌های شخصی می‌توانند در وقوع تداخلات دارویی نقش داشته باشند:
- ژنتیک: بعضی از افراد به‌دلیل کدهای ژنتیکی خاص خود داروها را سریع‌تر یا کُندتر از دیگران پردازش می‌کنند که این امر باعث کاهش یا افزایش اثربخشی داروها می‌شود.
- وزن: دوز مصرفی بعضی از داروها با توجه به وزن فرد مشخص می‌شود.
- سن: با افزایش سن، ممکن است تغییرات بدن بر نحوه‌ی واکنش ما به داروها تأثیر بگذارد.
- جنسیت: آناتومی و هورمون‌های بدن در تداخلات دارویی نقش دارند. برای مثال، سرعت متابولیزه کردن داروی زولپیدم (Zolpidem) در بدن مردان دو برابر بیشتر از زنان است.
- سبک زندگی: ورزش و بعضی از رژیم‌های غذایی اثربخشی داروها را تغییر می‌دهند. به‌عنوان مثال، مصرف زیاد چربی روی داروهای آسم تأثیر دارد و ورزش با افزایش اثربخشی انسولین تزریقی احتمال افت قند خون در بیماران دیابتی را بالا می‌برد.
- مدت زمان مصرف دارو: بدن به‌تدریج به بعضی از داروها، از جمله داروهای ضددرد و ضدتشنج عادت می‌کند. بنابراین اگر مدت زمان زیادی است که از این داروها استفاده می‌کنید، ممکن است دوز آن‌ها به تنظیم نیاز داشته باشد.
- دوز دارو: منظور از دوز، مقدار دارویی است که در طول روز مصرف می‌کنید.
- نحوه‌ی مصرف دارو: داروها به‌شکل خوراکی، تزریقی و موضعی مصرف می‌شوند. نحوه‌ی ورود دارو به بدن می‌تواند اثرات ناشی از آن را تا حد زیادی تغییر دهد.
- ترتیب مصرف داروها: مصرف داروها در زمان‌های مختلف می‌تواند خطر تداخلات نامطلوب را کاهش دهد.
کلام پایانی
تحقیقات نشان داده‌اند که فقط ۵۰ درصد داروها طبق دستور پزشک مصرف می‌شوند. غالباً مردم داروها را کمتر از آنچه که نیاز است مصرف می‌کنند یا فاصله‌ی زیادی بین دوزها در نظر می‌گیرند که همه‌ی این‌ها می‌تواند اثربخشی داروها را تضعیف کند. در صورت تجویز دارو، مطمئن شوید که از برنامه‌ی درمانی خود به‌خوبی آگاه هستید و از دستورالعمل‌های پزشک پیروی می‌کنید.
اگر از چند دارو استفاده می‌کنید، به بیماری خاصی مبتلا هستید یا به بیش از یک پزشک مراجعه می‌کنید، مراقب داروهای مصرفی خود باشید. همه‌ی پزشک‌هایی که برایتان دارو تجویز می‌کنند باید از تمام داروها، گیاهان دارویی و مکمل‌های مصرفی شما آگاه باشند. حتی اگر فقط از یک دارو استفاده می‌کنید، بهتر است در مورد تداخلات احتمالی آن با پزشک یا داروساز مشورت کنید. این توصیه در مورد داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزشده توسط پزشک صدق می‌کند.
منابع: webmd, healthline
