دیالیز چیست؟ (راهنمای کامل برای بیماران کلیوی)
دیالیز یکی از روش‌های درمانی است که تاکنون جان بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی را نجات داده و کمک کرده است به زندگی خود ادامه دهند. اگر نیاز به اطلاعات بیشتر درباره این روش درمانی دارید تا پایان این مطلب از دیجی‌کالا مگ همراه ما باشید تا به شما بگوییم که دیالیز چیست، چگونه انجام می‌شود و چه عوارض احتمالی دارد.
دیالیز چیست؟
انواع دیالیز چیست؟
همودیالیز چیست؟
دیالیز صفاقی چیست؟
عوارض دیالیز چیست؟
عوارض همودیالیز
خطرات یا عوارض بالقوه دیالیز صفاقی
تغذیه پس از دیالیز
غذاهای حاوی پروتئین
میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
مایعات کافی
محدودیت مصرف سدیم، پتاسیم و فسفر
اجتناب از مواد محرک
مصرف مکمل‌های غذایی
دیالیز چیست؟
دیالیز یک راه درمانی برای افرادی است که کلیه‌هایشان از کار می‌افتد. هنگامی‌که نارسایی کلیه دارید، کلیه‌های شما آن‌طور که باید خون را فیلتر نمی‌کنند. در نتیجه، مواد زائد و سموم در جریان خون شما جمع می‌شوند. در چنین شرایطی دیالیز به کمک کلیه‌ها می‌آید. دیالیز در واقع کار کلیه‌های شما را انجام می‌دهد و مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج میکند.
انواع دیالیز چیست؟
دو راه برای دیالیز وجود دارد:
- همودیالیز
- دیالیز صفاقی
همودیالیز چیست؟
در روش همودیالیز، دستگاهی خون را از بدن شما خارج و سپس آن را از طریق دیالیز (کلیه مصنوعی) فیلتر میکند و خون تمیز شده را به بدن شما برمی‌گرداند. همودیالیز را میتوان در مرکز دیالیز یا در منزل انجام داد. این روش معمولاً حدود ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و سه بار در هفته انجام می‌شود. برخی از افراد ممکن است بر اساس نیازهای خاص خود به زمان بیشتری برای دیالیز نیاز داشته باشند.
مراحل انجام همودیالیز به شرح است:
قبل از شروع همودیالیز، متخصص یک جراحی جزئی انجام می‌دهد تا یک نقطه ورودی (دسترسی عروقی) به رگ‌های خونی شما ایجاد کند. این سه نوع نقطه ورودی عبارتند از:
- فیستول شریانی وریدی (AV): جراح شریان و ورید بازوی شما را به هم متصل میکند.
- پیوند شریانی وریدی: جراح شما از یک پیوند (لوله نرم و توخالی) برای اتصال شریان و ورید استفاده میکند.
- کاتتر دسترسی عروقی: اگر دیالیز باید به‌سرعت انجام شود، پزشک شما ممکن است یک کاتتر (لوله نازک) را برای دسترسی موقت در ورید گردن، قفسه سینه یا پا قرار دهد.
در طول همودیالیز، دستگاه دیالیز:
- خون را از یک سوزن در بازوی شما خارج میکند.
- خون را از طریق فیلتر دیالیز به گردش در می‌آورد تا مواد زائد و سموم خون را به محلول دیالیز منتقل کند. (این محلول حاوی آب، نمک و سایر مواد افزودنی است).
- سپس خون فیلتر شده را از طریق سوزن دیگری در بازو به بدن شما برمی‌گرداند.
- در نهایت فشار خون شما را برای تنظیم سرعت جریان خون در داخل و خارج از بدن شما کنترل میکند.
دیالیز صفاقی چیست؟
دیالیز صفاقی را شما می‌توانید در خانه، چه در حال خواب و چه در حین رسیدگی به کارهای روزانه انجام دهید. در این نوع دیالیز یک کاتتر در شکم کاشته می‌شود. این کاتتر به فیلتر شدن خون بدن توسط صفاق (غشایی در شکم)، کمک میکند.
دیالیز صفاقی به ۳ روش انجام می‌شود:
- دیالیز صفاقی پیوسته سرپایی (CAPD): در این روش، مایع دیالیز چند بار در روز به داخل شکم تزریق و تخلیه می‌شود. این روش نیاز به دستگاه ندارد و باید در حالت بیداری انجام شود.
- دیالیز صفاقی چرخه‌ای پیوسته (CCPD): در این روش، یک دستگاه مایع را به داخل و خارج شکم پمپاژ میکند. معمولاً شب‌ها در هنگام خواب انجام می‌شود.
- دیالیز صفاقی متناوب (IPD): این درمان معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود و از همان دستگاه CCPD استفاده میکند، اما فرآیند طولانی‌تری دارد.
مراحل انجام دیالیز صفاقی به شرح زیر است:
- ایجاد راه ورود: حدود سه هفته قبل از شروع دیالیز صفاقی، یک عمل جراحی جزئی خواهید داشت. در این عمل، جراح برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد و یک لوله نرم و نازک (کاتتر) را وارد صفاق میکند. این کاتتر به‌صورت دائمی در جای خود باقی می‌ماند و شما بعد از آن از طریق این کاتتر می‌توانید دیالیز را در خانه انجام دهید. (پزشک به شما نحوه انجام دیالیز صفاقی در خانه و جلوگیری از عفونت در محل کاتتر را آموزش می‌دهد.)
- تزریق مایع دیالیز: مایع دیالیز استریل و مخصوصی از طریق کاتتر وارد حفره شکمی می‌شود. این مایع حاوی مواد خاصی است که مواد زائد و اضافی خون را به خود جذب میکند.
- فیلتراسیون خون: در حالی‌که مایع دیالیز در حفره شکمی قرار دارد، مواد زائد و مایعات اضافی خون از طریق صفاق وارد مایع دیالیز می‌شوند.
- تعویض مایع دیالیز: پس از مدتی، مایع دیالیز حاوی مواد زائد از بدن خارج شده و مایع دیالیز تازه جایگزین آن می‌شود.
مدت زمان هر جلسه دیالیز معمولاً بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه است. تعداد دفعات انجام دیالیز صفاقی برای هر فرد بسته به شرایط پزشکی او متفاوت است و توسط پزشک تعیین می‌شود. معمولاً دیالیز صفاقی چندین بار در روز انجام می‌شود.
عوارض دیالیز چیست؟
در ادامه عوارض هر دو نوع دیالیز را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
عوارض همودیالیز
عوارض احتمالی همودیالیز شامل موارد زیر می‌شود؛
- فشار خون پایین (هیپوتانسیون): این اتفاق معمولا به‌دلیل خارج شدن سریع مایعات از بدن طی دیالیز رخ می‌دهد و باعث کاهش فشار خون در رگ‌ها می‌شود. علائم هیپوتانسیون شامل سرگیجه، حالت تهوع، ضعف، گرفتگی عضلات، اضطراب، و در موارد شدید، غش کردن است. کاهش شدید فشار خون خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد و ممکن است به عوارض جدی‌تری مانند سکته مغزی یا آسیب قلبی منجر شود. برای جلوگیری از این مشکل، رعایت محدودیت‌های مصرف مایعات بسیار مهم است.
- بار اضافی مایعات: اگر کلیه‌ها نتوانند مایعات اضافی بدن را به اندازه‌ی کافی دفع کنند، وضعیتی به نام هیپروولمی (hypervolemia) یا بار اضافی مایعات ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند باعث تورم در پاها، افزایش فشار خون، تنگی نفس و مشکلات قلبی شود. رعایت دقیق محدودیت‌های مصرف مایعات و تنظیم دقیق دستگاه دیالیز می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند.
- سندرم عدم تعادل دیالیز: این سندرم معمولاً در افرادی که به تازگی دیالیز را شروع کرده‌اند، رخ می‌دهد و باعث علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، استفراغ، ضعف و تغییرات رفتاری می‌شود. علت دقیق این سندرم هنوز مشخص نیست، اما تصور می‌شود که به دلیل تغییرات سریع در ترکیب خون و مغز ایجاد شود. این عارضه معمولاً موقتی است و با ادامه درمان بهبود می‌یابد.
عوارض دیالیز صفاقی
از عوارض این نوع دیالیز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- برخی افراد دچار عفونت‌های پوستی در اطراف کاتتر می‌شوند. همچنین در این روش دیالیز در معرض خطر پریتونیت هستید. پریتونیت نوعی عفونت است که هنگام وارد شدن باکتری از طریق کاتتر به داخل شکم رخ می‌دهد. این عفونت ممکن است با تب، درد شکم، حالت تهوع و استفراغ همراه باشد.
- علاوه بر ایجاد عفونت، استفاده از کاتتر شکمی و پمپاژ شکم پر از مایع می‌تواند به مرور زمان عضلات شکم را ضعیف کند.
- همچنین ممکن است دچار فتق شوید. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که عضوی مانند روده کوچک از طریق عضلات شکم فرو می‌رود. ممکن است برآمدگی را در نزدیکی ناف یا در ناحیه کشاله ران بین شکم و بالای ران احساس کنید.
- در طول دیالیز صفاقی، بدن شما دکستروز که نوعی قند است را از محلول دیالیز جذب میکند. با گذشت زمان، این قند اضافی می‌تواند منجر به افزایش وزن شود.
تغذیه پس از دیالیز
تغذیه صحیح نقش بسیار مهمی در بهبودی و حفظ سلامت شما پس از هر جلسه دیالیز، ایفا میکند. با انتخاب مواد غذایی مناسب، می‌توانید انرژی از دست رفته را جبران کرده، عضلات خود را تقویت کنید. در ادامه به شما می‌گوییم که باید چه مواد غذایی را به رژیم خود بیفزایید و روی چه غذاهایی یک خط قرمز بکشید و از برنامه‌ی غذایی‌تان حذف کنید.
غذاهای حاوی پروتئین
برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و ساخت عضلات جدید، مصرف پروتئین کافی ضروری است. منابع پروتئینی با کیفیت بالا شامل موارد زیر می‌شوند:
- گوشت‌های سفید: مرغ، ماهی، بوقلمون
- تخم‌مرغ
- لبنیات کم‌چرب: ماست، پنیر کم‌چرب
- منابع گیاهی: لوبیا، نخود، عدس، سویا
میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
این گروه غذایی سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند که به تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود هضم غذا و کنترل قند خون کمک می‌کنند.
مایعات کافی
نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن بسیار مهم است. علاوه‌بر آب، مصرف آبمیوه‌های طبیعی، سوپ‌های سبک، چای بدون قند و قهوه بدون کافئین نیز برایتان مفید است.
محدودیت مصرف سدیم، پتاسیم و فسفر
بسیاری از بیماران دیالیزی نیاز به محدود کردن مصرف برخی مواد معدنی شامل سدیم (نمک)، پتاسیم و فسفر را دارند.
- برای کاهش سدیم: از مصرف غذاهای شور، کنسروها، آجیل شور و سس‌های آماده خودداری کنید.
- برای کاهش پتاسیم: میوه‌هایی مانند موز، پرتقال و آووکادو را با احتیاط مصرف کنید.
- برای کاهش فسفر: مصرف لبنیات پرچرب، گوشت‌های فرآوری شده و نوشابه‌های گازدار را محدود کنید.
توجه: برای تعیین میزان دقیق محدودیت این مواد، با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت کنید.
اجتناب از مواد محرک
مصرف بیش از حد مواد غذایی محرک نظیر کافئین، نیکوتین و الکل می‌تواند بر فشار خون، سیستم عصبی و سلامت کلی شما تاثیر منفی بگذارد. بنابراین توصیه می‌شود که مصرف این مواد را محدود کرده یا به‌طور کامل از مصرف آن‌ها اجتناب کنید.
مصرف مکمل‌های غذایی
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای شما مکمل‌های ویتامینی و معدنی تجویز کند. این مکمل‌ها به تامین نیازهای بدن شما کمک و از بروز کمبودهای تغذیه‌ای جلوگیری می‌کنند.
در مجموع؛ انتخاب نوع دیالیز، مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از عوارض، و داشتن یک رژیم غذایی مناسب پس از هر جلسه دیالیز، همگی از عواملی هستند که می‌توانند تأثیر بسزایی بر روند درمان داشته باشند. با در نظر گرفتن این توصیه‌ها و مشاوره با پزشک، می‌توانید راحت‌تر مسیر درمان نارسایی کلیوی خود را طی کنید.
منابع: healthline | stanfordhealthcare | my.clevelandclinic | verywellhealth
