نوروپاتی دیابتی چیست و چه علائم، روش‌های پیشگیری و درمانی دارد؟
نوروپاتی دیابتی به آسیب عصبی ناشی از قند خون بالا اشاره دارد که به‌دلیل ابتلا به دیابت رخ می‌دهد. اعصاب سیگنال‌های الکتریکی را از مغز به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کنند. این سیگنال‌ها به شما کمک می‌کنند که بدن خود را حرکت دهید یا از احساسات مختلف آگاه شوید. علاوه بر این، در کنترل عملکردهای مختلف بدن مانند هضم، تعریق و تخلیه‌ی مثانه نقش دارند.
آسیب‌دیدگی اعصاب روی اندام‌های داخلی بدن یا توانایی شما برای حرکت کردن تاثیر می‌گذارد و باعث بیحسی و ضعف میشود. با کنترل قند خون و پیروی از سبک زندگی سالم می‌توان از آسیب عصبی ناشی از دیابت پیشگیری کرد یا سرعت پیشرفت آن را کاهش داد. اگر می‌خواهید درباره‌ی این عارضه اطلاعات بیشتری کسب کنید، این مقاله از دیجی‌کالا مگ را تا انتها بخوانید.
بیماری نوروپاتی دیابتی چیست؟
علائم نوروپاتی دیابتی
انواع نوروپاتی دیابتی کدامند؟
دلایل ابتلا به نوروپاتی دیابتی
عوارض و خطرات نوروپاتی دیابتی
نحوه‌ی تشخیص نوروپاتی دیابتی
روش‌های درمان نوروپاتی دیابتی
آیا نوروپاتی دیابتی برگشت‌پذیر است؟
پیشگیری از نوروپاتی دیابتی
بیماری نوروپاتی دیابتی چیست؟
کاهش تولید انسولین در لوزالمعده یا ناتوانی بدن در استفاده از این هورمون (مقاومت به انسولین) باعث افزایش قند خون میشود. نوروپاتی دیابتیک نوعی آسیب عصبی است که به‌دلیل بالا بودن قند خون به‌مدت طولانی ایجاد میشود و تقریبا ۵۰ درصد افراد مبتلا به دیابت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این عارضه معمولا به آهستگی و حتی گاهی‌اوقات طی چند دهه پیشرفت میکند.
کنترل قند خون خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را کاهش می‌دهد. از این‌رو متخصصان توصیه می‌کنند بیماران مبتلا به دیابت بهطور منظم سطح قند خون‌شان را در خانه اندازه بگیرند تا پزشک از میزان موثر بودن برنامه‌ی درمانی تعیین‌شده آگاه شود و در صورت لزوم آن را تغییر دهد.
اگر دیابت دارید، با خرید دستگاه قند خون و خرید سوزن تست قند خون می‌توانید بهطور منظم از وضعیت سلامتی خود مطلع شوید و به پزشک در تعیین یک برنامه‌ی درمانی مناسب کمک کنید.
علائم نوروپاتی دیابتی
علائم نوروپاتی معمولا به‌تدریج ظاهر میشود و به نوع عصب آسیب‌دیده بستگی دارد. از شایع‌ترین علائم این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حساسیت به لمس
- از دست دادن حس لامسه
- مشکل در حفظ هماهنگی هنگام راه رفتن
- بیحسی یا درد در دست یا پا
- احساس سوزش در پاها، به‌خصوص در شب
- ضعف یا تحلیل عضلانی
- احساس نفخ یا پری شکم
- حالت تهوع، سوء هاضمه یا استفراغ
- اسهال یا یبوست
- سرگیجه هنگام ایستادن
- تعریق زیاد یا کم
- مشکلات مثانه مانند تخلیه‌ی ناقص مثانه
- خشکی واژن
- اختلال در نعوظ
- ناتوانی در تشخیص علائم افت قند خون
- مشکلات بینایی مانند دوبینی
- افزایش ضربان قلب
انواع نوروپاتی دیابتی کدامند؟
اکنون که متوجه شدید دیابت چیست و چه تاثیری روی اعصاب دارد، بهتر است با انواع نوروپاتی مرتبط با آن آشنا شوید. اصطلاح نوروپاتی برای توصیف چند نوع آسیب عصبی مختلف استفاده میشود. در افراد مبتلا به دیابت چهار نوع نوروپاتی وجود دارد که عبارتند از:
۱. نوروپاتی محیطی
شایع‌ترین نوع نوروپاتی است و معمولا روی پاها تاثیر می‌گذارد، اما میتواند بازوها یا دست‌ها را هم درگیر کند. علائم این عارضه اغلب در شب بدتر میشود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بیحسی یا کاهش توانایی احساس درد یا تغییر دما
- احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش
- حساسیت شدید به لمس
- کرامپ یا درد شدید
- ضعف عضلانی
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی
۲. نوروپاتی اتونومیک
نوروپاتی اتونومیک دومین نوروپاتی شایع در افراد مبتلا به دیابت است. سیستم عصبی اتونومیک (خودمختار) فشار خون، ضربان قلب و تعریق را کنترل میکند. همچنین تنظیم فعالیت چشم‌ها، مثانه، دستگاه گوارش و اندام‌های جنسی را برعهده دارد. دیابت میتواند بر اعصاب هر یک از این نواحی تاثیر بگذارد و به مشکلات زیر منجر شود:
مشکلات گوارشی
آسیب‌دیدگی اعصاب دستگاه گوارش ممکن است باعث یبوست، اسهال، اختلال بلع و گاستروپارزی (کند شدن تخلیه‌ی معده به داخل روده) شود. گاستروپارزی هضم را به تاخیر می‌اندازد و به‌مرور زمان بدتر میشود. افراد مبتلا به این عارضه خیلی سریع احساس سیری می‌کنند و نمی‌توانند وعده‌ی غذایی خود را بهطور کامل بخورند. همچنین ممکن است از حالت تهوع و استفراغ مکرر شکایت داشته باشند.
کند شدن هضم میتواند کنترل سطح قند خون را دشوارتر کند. افراد مبتلا به نوروپاتی اتونومیک ممکن است متوجه‌ی علائم هیپوگلیسمی (افت قند خون) از جمله تعریق و تپش قلب نشوند. این موضوع میتواند درمان را به تاخیر بیندازد و به افت شدید و خطرناک قند خون منجر شود.
اختلال عملکرد مثانه و مشکلات جنسی
نوروپاتی اتونومیک در اختلال نعوظ و خشکی واژن نقش دارد و رسیدن به ارگاسم را دشوارتر میکند. همچنین اگر روی اعصاب مثانه تاثیر بگذارد، میتواند باعث بی‌اختیاری ادرار شود یا جلوی تخلیه‌ی کامل مثانه را بگیرد.
مشکلات قلبی-عروقی
آسیب‌دیدگی اعصاب کنترل‌کننده‌ی ضربان قلب و فشار خون میتواند سرعت واکنش نشان دادن آن‌ها را کاهش دهد. درنتیجه، ممکن است هنگام ایستادن افت فشار خون را تجربه کنید و با مشکل سبکی سر یا سرگیجه مواجه شوید. نوروپاتی اتونومیک همچنین میتواند سرعت ضربان قلب را افزایش دهد.
تشخیص بعضی از علائم حمله‌ی قلبی در افراد مبتلا به نوروپاتی اتونومیک دشوار است. بهعنوان مثال، هنگامی که قلب اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، ممکن است هیچ دردی در قفسه‌ی سینه‌ی خود احساس نکنید. به همین دلیل، مهم است که با سایر علائم حمله‌ی قلبی آشنا باشید. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- عرق کردن زیاد
- احساس درد در بازو، پشت، گردن، فک یا معده
- تنگی نفس
- حالت تهوع
- سبکی سر
۳. نوروپاتی پروگزیمال
نوع نادر نوروپاتی است که به آن آمیوتروفی دیابتی هم می‌گویند. این نوع نوروپاتی در افراد بالای ۵۰ سال که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند شایع‌تر است و معمولا در مردان دیده میشود.
نوروپاتی پروگزیمال اغلب اعصاب باسن، هیپ یا ران را درگیر میکند. اما میتواند ناحیه‌ی شکم و قفسه‌ی سینه را هم تحت تاثیر قرار دهد. در صورت ابتلا به این عارضه ممکن است درد ناگهانی و گاهی‌اوقات شدید را تجربه کنید. ضعف عضلانی در پاها هم میتواند ایستادن بدون کمک را دشوار کند.
آمیوتروفی دیابتی معمولا فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما میتواند به سمت دیگر هم گسترش یابد. علائم این عارضه با گذشت زمان بدتر میشود و سپس به‌تدریج فروکش میکند. اکثر افراد در عرض چند سال حتی بدون درمان بهبود می‌یابند.
۴. نوروپاتی کانونی
نوروپاتی کانونی یا مونونوروپاتی زمانی رخ می‌دهد که به یک عصب خاص یا گروهی از اعصاب آسیب وارد شود. این عارضه اغلب در دست، سر، بالاتنه یا پا رخ می‌دهد. همچنین بهطور ناگهانی ظاهر میشود و بسیار دردناک است. مانند نوروپاتی پروگزیمال، نوروپاتی کانونی هم ممکن است در عرض چند هفته یا چند ماه از بین برود و هیچ آسیب ماندگاری به‌جا نگذارد.
سندرم تونل کارپال شایع‌ترین نوع نوروپاتی کانونی است. اکثر افراد علائم این سندرم را احساس نمی‌کنند، اما تقریبا ۲۵ درصد بیماران مبتلا به دیابت درجات مختلفی از فشرده‌سازی عصب را در مچ دست گزارش می‌کنند.
علائم نوروپاتی کانونی عبارتند از:
- درد، بیحسی و گزگز انگشتان دست
- ناتوانی در تمرکز کردن
- دوبینی
- درد در پشت چشم
- فلج بلز
- احساس درد در پا، جلوی ران، کمر، لگن، قفسه‌ی سینه یا معده
دلایل ابتلا به نوروپاتی دیابتی
علت دقیق نوروپاتی ناشناخته است. اما محققان بر این باورند که عدم کنترل قند خون بالا میتواند با گذشت زمان به اعصاب آسیب برساند و توانایی آن‌ها را برای ارسال سیگنال مختل کند. قند خون بالا همچنین باعث تضعیف دیواره‌ی عروق خونی کوچک (مویرگ‌ها) میشود. این عروق اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز اعصاب را تامین می‌کنند.
عوامل خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی
هر فردی که دیابت دارد ممکن است به نوروپاتی مبتلا شود. اما عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهند:
- کنترل ضعیف قند خون: قند خون کنترل‌نشده با افزایش خطر ابتلا به عوارض دیابت از جمله آسیب عصبی مرتبط است.
- مدت زمان ابتلا به دیابت: هر چقدر مدت زمان بیشتری از شروع دیابت گذشته باشد، احتمال ابتلا به نوروپاتی بیشتر است.
- بیماری کلیوی: دیابت میتواند به کلیه‌ها آسیب برساند. آسیب‌دیدگی کلیه باعث ورود سموم به جریان خون میشود که این امر خطر آسیب عصبی را افزایش می‌دهد.
- اضافه وزن: کسانی که شاخص توده‌ی بدنی (BMI) آن‌ها ۲۵ یا بالاتر است، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به نوروپاتی هستند.
- سیگار کشیدن: سیگار عروق خونی را تنگ و سفت میکند و جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد. این امر باعث تاخیر در التیام زخم‌ها میشود و به اعصاب محیطی آسیب می‌رساند.
کمبود ویتامین B12 هم میتواند منجر به نوروپاتی شود. متفورمین که برای مدیریت دیابت تجویز میشود، سطح ویتامین B12 را کاهش می‌دهد. برای تشخیص کمبود ویتامین از پزشک خود بخواهید که برایتان آزمایش خون بنویسد. همچنین از او بپرسید که بهترین مکمل برای افراد دیابتی چیست.
عوارض و خطرات نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی ناشی از قند خون بالا ممکن است به عوارض جدی منجر شود، از جمله:
- عدم آگاهی از افت قند خون: قند خون کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باعث لرزش، تعریق و ضربان قلب سریع میشود. اما افرادی که نوروپاتی اتونومیک دارند ممکن است این علائم هشدار‌دهنده را تجربه نکنند.
- قطع عضو: آسیب عصبی روی احساس پا تاثیر می‌گذارد، به طوری که بیمار متوجه بریدگی‌های جزئی نمی‌شود. درنتیجه، این بریدگی‌ها به زخم یا عفونت منجر می‌شوند. در موارد شدید، عفونت به استخوان گسترش می‌یابد یا باعث مرگ بافت میشود. در این شرایط ممکن است قطع (آمپوتاسیون) انگشت یا بخشی از پا ضروری باشد.
- عفونت دستگاه ادراری و بی‌اختیاری ادرار: اگر اعصاب کنترل‌کننده‌ی مثانه آسیب ببینند، مثانه هنگام ادرار کردن بهطور کامل تخلیه نمی‌شود. همچنین باکتری‌ها در مثانه و کلیه‌ها تجمع می‌یابند و باعث عفونت مجاری ادراری می‌شوند. تحت تاثیر قرار گرفتن عضلات مرتبط با تخلیه‌ی ادرار هم ممکن است به نشت ادرار (بی‌اختیاری) منجر شود.
- افت شدید فشار خون: آسیب‌دیدگی اعصاب کنترل‌کننده‌ی جریان خون بر توانایی بدن در تنظیم فشار خون تاثیر می‌گذارد. این امر میتواند هنگام ایستادن باعث افت شدید فشار خون، سبکی سر و غش شود.
- مشکلات گوارشی: اگر آسیب عصبی به دستگاه گوارش مربوط باشد، یبوست یا اسهال رخ می‌دهد. همچنین احتمال ابتلا به گاستروپارزی، نفخ و سوء هاضمه افزایش می‌یابد.
- اختلال عملکرد جنسی: نوروپاتی اتونومیک اغلب به اعصاب مرتبط با اندام‌های جنسی آسیب می‌رساند. این عارضه در مردان با اختلال نعوظ و در زنان با خشکی واژن همراه است.
- افزایش یا کاهش تعریق: آسیب عصبی میتواند عملکرد غدد عرق را مختل کرده و کنترل دمای بدن را دشوار کند.
نحوه‌ی تشخیص نوروپاتی دیابتی
پزشک میتواند نوروپاتی دیابتی را با معاینه‌ی بدنی و بررسی دقیق علائم و سابقه‌ی پزشکی شما تشخیص دهد. در حین معاینه، پزشک موارد زیر را بررسی میکند:
- قدرت و تون عضلانی
- رفلکس‌های تاندون
- حساسیت به لمس، درد، دما و لرزش
علاوه بر این، پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر برای کمک به تشخیص نوروپاتی دیابتی استفاده کند:
- تست فیلامنت: یک فیبر نایلونی نرم (مونوفیلامنت) با پوست تماس پیدا میکند تا حساسیت شما را به لمس بررسی کند.
- تست حسی: این تست غیرتهاجمی واکنش اعصاب به لرزش و تغییرات دما را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
- تست هدایت عصبی: این تست سرعت انتقال سیگنال‌های الکتریکی توسط اعصاب بازوها و پاها را اندازه‌گیری میکند.
- الکترومیوگرافی: اغلب همراه با تست هدایت عصبی انجام میشود و سیگنال‌های الکتریکی عضلات را اندازه می‌گیرد.
- تست اتونومیک: از تست‌های خاصی برای بررسی تغییر فشار خون در پوزیشن‌های مختلف و تعیین میزان تعریق استفاده میشود.
روش‌های درمان نوروپاتی دیابتی
هیچ راهی برای درمان قطعی نوروپاتی دیابتی وجود ندارد، اما می‌توان سرعت پیشرفت آن را با کنترل قند خون کاهش داد. درمان سریع دیابت مستلزم مصرف دارو (داروهای خوراکی و انسولین تزریقی) و پیروی از رژیم غذایی سالم است. ترک سیگارو ورزش منظم هم بخشی از برنامه‌ی درمانی محسوب میشود. البته همیشه قبل از شروع هر نوع فعالیت جدید باید با پزشک مشورت کنید.
۱. کنترل درد
گاهی‌اوقات ممکن است از دارو برای درمان درد ناشی از نوروپاتی دیابتی استفاده شود. با پزشک در مورد داروهای موجود و عوارض احتمالی آن‌ها صحبت کنید. علاوه بر این، درمان‌های مکمل مانند طب سوزنی هم ممکن است کمک‌کننده باشند. البته زمانی که با مصرف دارو همراه می‌شوند اثربخشی بیشتری دارند.
۲. مدیریت عوارض
پزشک از داروها و روش‌های درمانی مختلفی برای مقابله با عوارض نوروپاتی استفاده میکند. بهعنوان مثال، اگر نوروپاتی به مشکلات گوارشی منجر شده باشد، ممکن است پزشک به شما پیشنهاد کند که حجم وعده‌های غذایی خود را کاهش دهید و فیبر و چربی کمتری بخورید.
چناچه از خشکی واژن شکایت داشته باشید، پزشک از شما می‌خواهد که از لوبریکانت (روان‌کننده) استفاده کنید. همچنین در صورت ابتلا به اختلال نعوظ ممکن است برایتان دارو تجویز میکند.
آیا نوروپاتی دیابتی برگشت‌پذیر است؟
شما می‌توانید با درمان سریع نوروپاتی دیابتی جلوی بدتر شدن آن را بگیرید و حتی آسیب عصبی را با مدیریت بسیار خوب قند خون معکوس کنید. اما باید بدانید که سرعت بهبودی بسیار کند خواهد بود.
پیشگیری از نوروپاتی دیابتی
کنترل دقیق قند خون و مراقبت از پاها از نوروپاتی دیابتی و عوارض آن پیشگیری میکند یا شروع آسیب‌دیدگی اعصاب را به تاخیر می‌اندازد.
۱. کنترل قند خون
انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه میکند افراد مبتلا به دیابت حداقل ۲ بار در سال آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (A1C) انجام دهند. این آزمایش میانگین سطح قند خون را در ۲ تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد.
محدوده‌ی نرمال A1C ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. اما معمولا A1C کمتر از ۷ درصد برای اکثر بزرگسالان طبیعی تلقی میشود. اگر سطح قند خون شما بالاتر از این محدوده باشد، ممکن است پزشک برنامه‌ی درمانی‌تان را تغییر دهد.
۲. مراقبت از پا
مشکلات پا از جمله تاخیر در التیام زخم و قطع عضو از عوارض شایع نوروپاتی دیابتی هستند. رعایت نکات زیر میتواند تا حدی زیادی از شما در برابر این عارضه محافظت کند:
- هر روز پاهای خود را چک کنید. به‌دنبال تاول، بریدگی، کبودی، ترک‌خوردگی، قرمزی و تورم باشید. برای این کار از آینه استفاده کنید یا از اطرافیان خود بخواهید قسمت‌هایی از پاها را که به‌سختی دیده می‌شوند بررسی کنند.
- پاهای خود را تمیز و خشک نگه دارید. هر روز پاهای خود را با آب ولرم و صابون ملایم بشویید. سپس آن‌ها را کاملا خشک کنید.
- پاهای خود را مرطوب کنید. این کار به جلوگیری از ترک خوردن پوست کمک میکند. البته توصیه میشود لوسیون را بین انگشتان پا نمالید، چون ممکن است باعث رشد قارچ شود.
- ناخن‌های پا را با دقت کوتاه کنید. مراقبت باشید که در حین کوتاه کردن ناخن‌ها به پاهایتان آسیب نزنید. همچنین لبه‌های ناخن‌ها را با دقت سوهان بکشید تا صاف شوند.
- جوراب تمیز و خشک بپوشید. به‌دنبال جوراب‌های نخی یا ضدرطوبت باشید که به پا فشار بیش از حد وارد نکنند.
- کفش مناسب بپوشید. برای محافظت از پاهای خود از کفش یا دمپایی جلوبسته استفاده کنید. کفش انتخابی شما باید کاملا اندازه باشد و فشار زیادی به انگشتان پا وارد نکند.
کلام پایانی
چند نوع نوروپاتی دیابتی وجود دارد که نواحی مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند و علائم متنوع ایجاد می‌کنند. اگر دیابت دارید، قند خون خود را بهطور منظم اندازه بگیرید و در صورت مشاهده علائم نوروپاتی بلافاصله نزد پزشک بروید.
منابع: mayoclinic, healthline
