فیلم «رفقای عزیز»؛ گلوله‌باران کارگران در شوروی دهه ۱۹۶۰
فیلم سینمایی «رفقای عزیز» (Dear Comrades) جدیدترین اثر آندری کونچالوفسکی فیلم‌ساز روس این روزها در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز ۲۰۲۰ روی پرده رفته است.
این درام تاریخی درباره کشتار نووچرکاسک است که در تاریخ ۱۹۶۲ به وقوع پیوست؛ زمانی که ارتش شوروی و نیروهای سازمان امنیتی این کشور تجمعات کارگری غیرمسلحانه در شهر نووچرکاسک را به گلوله بستند. تجمعات اشاره شده در اثر برپاکردن یک اعتصاب کارگری از چند هفته قبل در کارخانه لوکوموتیو برقی شهر نووچرکاسک رخ داده بود.
در حال حاضر هر ۸ نقدی که درباره فیلم سینمایی رفقای عزیز در وب‌سایت راتن تومیتوز به ثبت رسیده مثبت‌اند و همین موضوع درصد رضایت از این فیلم ۱۱۶ دقیقه‌ای سیاه و سفید را به ۱۰۰ درصد رسانده است.
یولیا ویستسکایا بازیگر اصلی فیلم رفقای عزیز پیشتر در چندین و چند اثر دیگر از کونچالوفسکی از جمله در فیلم‌های «خانه احمق‌ها» (House of Fools) و «بهشت» (Paradise) حضور داشته است. ویستسکایا برای ایفای نقش در فیلم بهشت برنده جایزه نیکای بهترین بازیگر نقش اصلی زن شد. جایزه نیکا جایزه اصلی حوزه فیلم در سینمای روسیه است.
آندری کونچالوفسکی کارگردان فیلم سینمایی رفقای عزیز از جمله چهره‌های نام‌آشنای سینمای روسیه به حساب می‌آید. او را به‌عنوان کارگردان فیلم‌های مطرحی مثل «سیبریایی» (Siberiade)، «دایی وانیا» (Uncle Vanya)، خانه احمق‌ها و بهشت می‌شناسیم.
کونچالوفسکی از نظر جوایز سینمایی هم دست پری دارد. از جایزه بزرگ جشنواره کن برای فیلم سیبریایی گرفته تا چندین شیر نقره‌ای جشنواره ونیز (جایزه بهترین کارگردانی) برای فیلم‌های «شب‌های سفید پستچی» (The Postman’s White Nights) و بهشت.
در ادامه به بررسی نقدها و بررسی‌های منتشر شده درباره فیلم جدید این کارگردان مطرح سینمای روسیه می‌پردازیم.
گزیده‌ی نقدها و بررسی‌های فیلم رفقای عزیز
ایندی وایر / اریک کوهن
موضوع فیلم رفقای عزیز در طول چندین دهه بسط می‌یابد؛ در ۲ ژوئن سال ۱۹۶۲ سربازان شوروی در شهر نووچرکاسک روی کارگرانی که برای زندگی بهتر و کاهش قیمت‌های مواد عذایی اعتراض می‌کردند، آتش گشودند. این واقعه ۲۶ کشته برجا گذاشت که به شکل مخفیانه توسط مقامات سرویس اطلاعاتی و امنیتی اتحاد جماهیر شوروی دفن شدند. در سال ۱۹۹۲ بالاخره پس از تحقیقات جدید ابعاد کامل ماجرا و خشونت به کار رفته روشن شد.
آندری کونچالوفسکی کارگردان این اثر سینمایی نیازی ندیده تا داستان را در دهه نود میلادی دنبال کند. به جای ادامه‌دادن داستان تا دهه نود فیلم رفقای عزیز در حوالی زمان فاجعه پرسه می‌زند؛ آن هم به همراه داستان زنی که از مقامات عضو حزب کمونیست آن زمان است و دخترش درون درگیری‌ها گم شده.
این درام تاریخی تند و تیز برگرفته از واقعه‌ای پر از خشم و توطئه توسط فیلم‌ساز کهنه‌کار روسی با نگاهی نو و بی‌واسطه بررسی مجدد می‌شود و کارگردان اثر به این تراژدی چهره‌ای انسانی می‌بخشد.
هالیوود ریپورتر / دبورا یانگ
فیلم‌ساز کهنه‌کار روسی آندری کونچالوفسکی که فیلم‌های قدیمی سینمای شوروی را همچون الگوی کار خود در نظر دارد با فیلم رفقای عزیز به نقطه‌ای از تاریخ می‌پردازد که در آن اعتقاد بی‌چون و چرای مردم به اصول حزب کمونیست به دلیل تأثیراتی که بر زندگی‌شان وارد شده دچار تزلزل شده است.
گرچه در نگاه اول ممکن است دراماتیزه‌کردن یک اعتصاب کارگری در یکی از کارخانه‌های شوروی سال ۱۹۶۲ نسبت به علایق و مسائل مخاطب امروز بسیار دور به نظر برسد اما غافلگیرکننده است که می‌بینیم فیلم تا چه حد با درگیری‌های سیاسی دوران ما هم ارتباط دارد.
گرچه فیلم خلاقیت و گیرایی اثری چون «جنگ سرد» (Cold War) را ندارد اما آن‌قدر احساسات‌برانگیز است که خونی در رگان جشنواره ونیز امسال به جریان بیاندازد. در سالی که به نظر می‌رسد بخش رقابتی جشنواره ونیز به سمت موضوعات سیاسی سنگینی می‌کند، این فیلم می‌تواند خود را به‌عنوان یکی از بهترین نمونه‌ها در میان این دسته از آثار مطرح کند.
عمده اعتبار فیلم به دلیل بازی خاص و جذابی است که یولیا ویستسکایا در نقش اصلی ارائه داده است. او در این فیلم تضاد میان مادربودن و ایدئولوژی را با تمام دشواری‌های مربوط به آن نمایش می‌دهد.
ورایتی / جسیکا کیانگ
چگونه می‌توان به بزرگداشت یک واقعه تاریخی دست زد که مدت‌ها سرکوب شده است؟ احتمالا یکی از راه‌ها ارائه آن در قالب تصاویر سیاه و سفید باشد؛ تصاویری که از طریق نوعی خشکی و سردی درونی، جایی برای پنهان‌شدن شرم باقی نگذارند. عملکرد برجسته‌ای که فیلم زیبا و خشمگین رفقای عزیز آندری کونچالوفسکی با وضوحی خیره‌کننده به آن دست یافته؛ فیلمی باشکوه و دقیق، حماسی و در عین حال تأثیرگذار.
بازآفرینی وسواس‌گون وقایع کشتار نووچرکاسک و اتفاقات متعاقبش که شش دهه پیش رخ دادند دلیل بسیار روشنی است براینکه لزوما خشم و عصبانیت باعث نمی‌شود فیلم شلخته و به‌هم‌ریخته شود. برعکس گاهی اوقات باعث می‌شود فیلم‌ساز اثر را به حق کاملا دقیق بسازد.
گاردین / زان بروکس
وقایع در فیلم رفقای عزیز به تدریج رو به وخامت می‌روند و سپس همه‌چیز ناگهان به هم می‌ریزد. کارگران نیروگاه برق دست از تولید کشیده‌اند، خود را درون کارخانه حبس کرده و طبق گزارش‌ها خروشچف (رهبر شوروی بعد از استالین) به‌شدت عصبانی است. به گفته مقامات، شهر نووچرکاسک به‌عنوان مرکزی ضد شوروی جهت فعالیت‌های ضد انقلاب سرخ در نظر گرفته می‌شود.
کونچالوفسکی این اثر را به‌عنوان فیلمی درباره نسل والدینش توصیف کرده؛ کمونیست‌های خوب و گوش‌به‌فرمانی که دولت ناامیدشان کرد. احتمالا همین توضیح نشان می‌دهد که سوتکا دختر گمشده لیودا (شخصیت اصلی فیلم با بازی یولیا ویسوتسکایا) به نوعی خود دیگر او است.
نقش لیودا با شدت و خشمی بسیار توسط لویا ویسوتسکایا ایفا شده؛ شخصیتی که هرگز به همدلی دیگران نیازی ندارد و هرگز چیزی از درونیاتش را بروز نمی‌دهد مگر آنکه مطلقا مجبور به این کار شود.
رفقای عزیز یک فیلم جذاب و غافلگیرکننده است که به شکل سیاه و سفید فیلم‌برداری شده و در لحن آن نوعی سرزندگی و شوخ‌طبعی مختصر هم وجود دارد که موضوع تیره و تار فیلم را تا حدی تعدیل می‌کند. در واقع با اثری طرفیم که می‌داند شوخ‌طبعی و وحشت لزوما از هم جدا نیستند و حتی در بدترین لحظات زندگی هم نوعی طنز پوچ‌گرایانه وجود دارد.
