طلوع بشریت ۳۰ هزار سال به عقب رانده شد

امیر نیک‌رو

۱۰ آذر ۱۴۰۳ | ۱۱:۴۷ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۵ دقیقه

بازسازی جمجمه‌ی انسان یافت شده در منطقه‌ی اومو کیبیش آفریقا در موزه‌ی تمدن سیاهان داکار

طی یک پژوهش تازه بر روی نخستین بقایای انسان در شرق آفریقا، دانشمندان دریافتند که پیدایش گونه‌ی انسان خردمند امروزی ۳۰ هزار سال زودتر از تصور قبلی روی داده است و به ۲۳۰ هزار سال پیش می‌رسد.

قدمت قدیمی‌ترین فسیل‌ها در شرق آفریقا که اغلب نمایانگر گونه‌ی ما، «هومو ساپنیس» (Homo sapiens) یا «انسان خردمند» شناخته می‌شوند، مدت‌ها نامشخص بوده است. اکنون تاریخ‌گذاری فوران آتشفشانی عظیم در اتیوپی نشان می‌دهد که این نمونه‌ها بسیار قدیمی‌تر از چیزی هستند که پیش از این تصور می‌شد.

بقایایی که با عنوان «اومو ۱» (Omo I) در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ در اتیوپی پیدا شد و دانشمندان از آن زمان دقیقا با استفاده از امضای شیمیایی لایه‌های خاکستر آتشفشانی یافت شده در بالا و زیر رسوباتی که فسیل‌ها در آن پیدا شده‌اند، تلاش می‌کنند قدمت آن‌ها را تعیین کنند.

ژن انسان‌های نئاندرتال سیستم ایمنی بدن ما را قوی‌تر کرده است

یک تیم بین‌المللی از دانشمندان به سرپرستی دانشگاه کمبریج، سن بقایای اومو۱ و هومو ساپینس به‌عنوان یک گونه را دوباره ارزیابی کردند. تلاش‌های قبلی برای تعیین تاریخ این فسیل‌ها نشان می‌داد که قدمت آن‌ها کمتر از ۲۰۰ هزار سال است اما تحقیقات جدید که نتایج آن در نشریه‌ی «نیچر» (Nature) منتشر شده، نشان می‌دهد که باید قدیمی‌تر از فوران آتشفشانی عظیمی باشند که ۲۳۹ هزار سال پیش روی داده است.

سازند اومو کیبیش در جنوب غربی اتیوپی
Credit: Céline Vidal

بقایای اومو ۱ در سازند (Formation) «اومو کیبیش» (Omo Kibish) در جنوبی غربی اتیوپی در دره‌ی کافتی (Rift Valley) آفریقای شرقی یافت شد. این منطقه جایی است که فعالیت‌های آتشفشانی بالایی دارد و منبع غنی از بقایای انسان اولیه و آثار باستانی مانند ابزارهای سنگی است. دانشمندان با تعیین قدمت لایه‌های خاکستر آتشفشانی در بالا و پایین جایی که مواد باستان‌شناسی و فسیلی یافت شده‌اند، اومو ۱ را به‌عنوان نخستین شواهد موجود در گونه‌ی ما، انسان خردمند، شناسایی کردند.

دکتر «سلین ویدال» (Céline Vidal) از گروه جغرافیای دانشگاه کمبریج و نویسنده‌ی اصلی این مطالعه گفت: «با استفاده از این روش‌ها، سن عمومی پذیرفته شده‌ی فسیل‌های اومو کمتر از ۲۰۰ هزار سال است اما درباره‌ی این تاریخ ابهامات زیادی وجود دارد. فسیل‌ها به ترتیب زیر لایه‌ای ضخیم از خاکستر آتشفشانی یافت شدند که هیچ کس نتوانسته بود آن‌ها را با تکنیک‌های رادیومتری شناسایی کند، زیرا خاکستر خیلی ریزدانه است.»

به‌عنوان بخشی از یک پروژه‌ی چهار ساله به سرپرستی پروفسو «کلایو اوپنهایمر» (Clive Oppenheimer)، ویدال و همکارانش تلاش کرده‌اند تا تاریخ تمام فوران‌های آتشفشانی بزرگ در دره‌ی کافتی اتیوپی را در زمان ظهور انسان خردمند، دوره‌ای که به اواخر پلیتوسن میانه معروف است، تعیین کنند.

محققان نمونه‌های پوکه معدنی (Pumice) یا سنگ پا را از ذخایر آتشفشانی جمع‌آوری و آن‌ها را تا اندازه‌ی زیر میلی‌متری خرد کردند. ویدال گفت: «هر فوران اثر انگشت خاص خود را دارد و داستان تکاملی زیر سطح آن، توسط مسیری که ماگما دنبال می‌کند، تعیین می‌شود. هنگامی که سنگ را خرد کردید، مواد معدنی را آزاد می‌کنید و سپس می‌توانید تاریخ‌گذاری آن‌ها را در اختیار داشته باشید و نشانه‌های شیمیایی ساختار آتشفشانی که مواد معدنی را کنار هم نگه می‌دارد، تعیین کنید.»

جایگاه تقریبی سازند اومو کیبیش در آفریقا
Credit: NASA

پژوهشگران تجزیه‌وتحلیل ژئوشیمیایی جدیدی را برای ارتباط اثر انگشت لایه‌ی ضخیم خاکستر آتشفشانی «سایت کامویا مومینین» (Kamoya Hominin Site) با فوران آتشفشان شالا در بیش از ۴۰۰ کیلومتری آن انجام دادند. این تیم سپس سن نمونه‌های پومیس آتشفشان را تا ۲۳۰۰۰۰ سال پیش تخمین زدند و با توجه به اینکه فسیل‌های اومو ۱ عمیق‌تر از این لایه خاکستر هستند، باید بیش از این عدد قدمت داشته باشند.

ویدال افزود: «ابتدا متوجه شدم که یک هماهنگی ژئوشیمیایی وجود دارد، اما ما سن فوران آتشفشان شالا (Shala) را نداشتیم.» بدین ترتیب نمونه‌ها برای نویسندگان همکار یعنی دکتر «دن بارفود» (Dan Barfod) و پروفسور «دارن مارک» (Darren Mark) در مرکز تحقیقات محیطی دانشگاه‌های اسکاتلند (SUERC) در گلاسکوپ فرستاده شد تا بتوانند سن سنگ‌ها را اندازه‌گیری کنند. ویدال گفت: «وقتی نتایج را دریافت کردم و متوجه شدم که مسن‌ترین انسان‌های خردمند منطقه از آنچه قبلا تصور می‌شد کهن‌تر هستند، واقعا هیجان‌زده شدم.»

پروفسور «اسفاووسن اسرات» (Asfawossen Asrat) از دانشگاه آدیس آبابا اتیوپی که هم‌اکنون در دانشگاه علم و فناوری بوتسوانا فعالیت دارد، گفت: «سازند اومو کیبیش یک نهشته‌ی رسوبی گسترده است که در گذشته به سختی قابل دسترسی و بررسی بود. اکنون نگاه دقیق‌تر ما به چینه‌شناسی این سازند، به‌ویژه لایه‌های خاکستر، این امکان را داد که سن قدیمی‌ترین انسان‌های خردمند در منطقه را به حداقل ۲۳۰ هزار سال برسانیم.»

پژوهشگران در سازند زمین‌شناسی اومو کیبیش
Credit: Al Deino

دکتر «اورلیان مورنیر» (Aurélien Mounier) یکی دیگر از نویسندگان این مقاله گفت: «برخلاف سایر فسیل‌های عصر پلیستوسن میانی که تصور می‌شود متعلق به مراحل اولیه‌ی شکل‌گیری دودمان انسان خردمند هستند، اومو ۱ ویژگی‌های روشنی از بشر امروزی از جمله جمجمه‌ای بلند و کروی و یک چانه دارد. تخمین تاریخ جدید که عملا آن را به قدیمی‌ترین انسان خردمند در آفریقا تبدیل می‌کند.»

به گفته‌ی پژوهشگران در حالی که این مطالعه حداقل سن جدیدی را برای انسان خردمند در شرق آفریقا نشان می‌دهد، این امکان وجود دارد که یافته‌ها و مطالعات جدید، سن گونه‌ی ما را حتی بیشتر از گذشته افزایش دهد.

دانشمندان بخشی تازه در بدن انسان کشف کردند

ویدال گفت: «ما فقط می‌توانیم تاریخ بشریت را بر اساس فسیل‌هایی که در اختیار داریم تعیین کنیم، بنابراین نمی‌توان گفت که این سن قطعی گونه‌ی ماست. مطالعه‌ی تکامل انسان همیشه در حال پیشرفت است و با بهبود درک ما، مرزها و جدول‌های زمانی تغییر می‌کنند. اما این فسیل‌ها نشان می‌دهند که انسان‌ها چقدر انعطاف‌پذیر هستند؛ اینکه ما در منطقه‌ای که بسیار مستعد بلایای طبیعی بود، زنده ماندیم، رشد کردیم و مهاجرت کردیم.»

منطقه‌ی زمین‌شناختی اومو کیبیش در آفریقا
Credit: Céline Vidal

اوپنهایمر هم خاطرنشان کرد: «احتمالا تصادفی نیست که اجداد اولیه‌ی ما در چنین دره‌ی کافتی فعالی از نظر زمین‌شناسی زندگی می‌کردند. این دره بارندگی را در دریاچه‌ها جمع می‌کرد، آب شیرین را فراهم می‌کرد و حیوانات را جذب می‌کرد و نقش یک دالان مهاجرت طبیعی به طول هزاران کیلومتر را داشت. همچنین آتشفشان‌ها مواد خارق‌العاده‌ای را برای ساخت ابزارهای سنگی فراهم می‌کردند و هر از گاهی که فوران‌های بزرگ چهره‌ی منطقه را تغییر می‌دادند، ناچار می‌شدیم مهارت‌های شناختی خود را توسعه دهیم.»

پروفسور «کریستین لین» (Christine Lane) رییس آزمایشگاه آذرآوار کمبریج (Cambridge Tephra Laboratory) هم گفت: «رویکرد تحقیقی ما حداقل سن جدیدی را برای انسان‌های خردمند در شرق آفریقا نشان می‌دهد اما چالش همچنان ارائه‌ی سقف، یعنی حداکثر سن برای پیدایش آن‌هاست که به‌طور گسترده‌ای تصور می‌شود در این منطقه اتفاق افتاده است. این امکان وجود دارد که یافته‌ها و مطالعات جدید، عمر گونه‌های ما را حتی بیشتر از گذشته افزایش دهد.»

به گفته‌ی ویدال لایه‌های خاکستر زیادی وجود دارد که دانشمندان می‌کوشند با فوران‌های شکاف اتیوپی و رسوبات خاکستر دیگر سازندهای رسوبی مرتبط کنند و امیدوارند با گذشت زمان بتوانند سن فسیل‌های دیگر در این منطقه را با دقت بیشتری تعیین کنند.