کولیک نوزاد چیست؛ علائم، دلایل و راهکارهای درمانی
به گریهی مکرر، طولانی و شدید در نوزادان سالم «کولیک» یا «قولنج» گفته می‌شود. کولیک نوزاد یک مشکل شایع است که تخمین زده می‌شود از هر پنج کودک یک نفر را در چند ماه‌ی اول زندگی تحت تأثیر قرار دهد. قولنج معمولا در ۶ هفتگی نوزاد به اوج خود می‌رسد و پس از سه تا چهار ماهگی به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
همه‌ی کودکان به دلایل مختلف از جمله گرسنگی، سرما، گرما، خستگی یا نیاز به تعویض پوشک گریه می‌کنند. با این حال در بعضی موارد، حتی پس اینکه نیازشان رفع شد، همچنان به گریه کردن ادامه میدهند. اگر کودک خوب و سالم به نظر می‌رسد اما گریهی او تمام نمی‌شود، ممکن است کولیک داشته باشد.
کولیک نوزاد برای والدین آزار دهنده است، چون کودک بدون هیچ دلیل واضحی گریه می‌کند و آرام نمی‌شود. از سوی دیگر غالبا این اتفاق عصرها رخ میدهد، یعنی زمانی که خود والدین هم خسته هستند. به همین دلیل، آشنایی با راه‌های مقابله با آن میتواند از استرس شما بکاهد و اعتماد به نفس‌تان را در مراقبت از کودک تقویت کند.
علائم کولیک نوزاد
علت کولیک دوران نوزادی
راه‌های تشخیص کولیک نوزاد
درمان کولیک یا قولنج
خودمراقبتی والدین
علائم کولیک نوزاد
گریه کردن کودک، به‌خصوص در سه ماه‌ی اول زندگی، امری طبیعی است. معمولا تشخیص گریهی معمولی کودک از گریهی ناشی از قولنج دشوار است. به‌طور کلی، قولنج حداقل سه ساعت در روز، حداقل سه روز در هفته و حداقل برای سه هفته طول می‌کشد. سایر ویژگی‌های کولیک شامل موارد زیر است:
- گریهی شدید که ممکن است بیشتر شبیه‌ی جیغ زدن یا نشان‌دهنده‌ی درد باشد
- گریه کردن بدون دلیل مشخص
- بی‌قراری شدید، حتی پس از تمام شدن گریه
- زمان‌بندی مشخص (قولنج اغلب عصرها اتفاق می‌افتد)
- تغییر رنگ صورت، برای مثال برافروختگی یا سرخ شدن پوست
- تنش بدنی، مانند پاهای کشیده یا سفت، بازوهای سفت، مشت‌های گره‌کرده یا قوس‌دار بودن کمر
گاهی اوقات، پس از دفع گاز یا اجابت مزاج علائم کودک تسکین می‌یابد. گاز احتمالا در اثر بلیعدن هوا در حین گریهی طولانی‌مدت ایجاد می‌شود.
علت کولیک دوران نوزادی
علت قولنج ناشناخته است، اما احتمالا از عوامل متعددی ناشی می‌شود. محققان نمی‌دانند که چرا این مشکل معمولا در اواخر ماه‌ی اول زندگی رخ میدهد، چرا در زمان‌های خاصی از روز اتفاق می‌افتد و چرا خودبه‌خود برطرف می‌شود. دلایل احتمالی کولیک عبارت‌اند از:
- سیستم گوارشی که به‌طور کامل تکامل پیدا نکرده است
- عدم تعادل باکتری‌های سالم در دستگاه‌ی گوارش
- آلرژی غذایی یا عدم تحمل بعضی از غذاها
- تغذیه‌ی بیش از حد، خوردن غذای کم یا آروغ نزدن
- شکل اولیه‌ی میگرن دوران کودکی
- استرس یا اضطراب خانوادگی
راه‌های تشخیص کولیک نوزاد
پزشک کودک را به‌دقت معاینه می‌کند تا علت احتمال پریشانی و بی‌قراری او را کشف کند. معاینه‌ی بدنی شامل موارد زیر است:
- اندازه‌گیری قد، وزن و دور سر کودک
- گوش دادن به صدای قلب، ریه و شکم
- معاینه‌ی اندام‌ها، انگشت‌های دست، انگشت‌های پا، چشم‌ها، گوش‌ها و اندام تناسلی
- ارزیابی واکنش کودک به لمس یا حرکت
- جست‌وجوی علائم بثورات پوستی، التهاب یا سایر علائم عفونت یا آلرژی
معمولا برای تشخیص کولیک نوزاد به تست‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس یا سایر روش‌های تشخیصی نیاز نیست، اما ممکن است در مواردی که علت گریهی کودک نامشخص است توصیه شود.
درمان کولیک یا قولنج
هدف اصلی این است که کودک تا حد امکان با مداخلات مختلف آرام شود و والدین از حمایت لازم برای مقابله با این مشکل برخوردار شوند.
۱. درمان خانگی کولیک نوزاد
داشتن فهرستی از استراتژی‌های آرامش‌بخش میتواند برای رفع قولنج کمک‌کننده باشد. به خاطر داشته باشید که باید روش‌های مختلف را امتحان کنید. بعضی از آنها ممکن است مؤثرتر باشند یا فقط یک بار کارآمد باشند و بار دیگر به شما کمک نکنند. استراتژی‌های تسکین‌دهنده عبارتند از:
- از پستانک استفاده کنید؛ اگرچه بعضی از کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند پستانک را رد می‌کنند، اما در بعضی موارد استفاده از آن میتواند به‌سرعت کودک را آرام کند.
- کودک را با ماشین بیرون ببرید یا او را در کالسکه قرار داده و راه بروید؛ حرکت کردن به کودک قوت قلب میدهد، حتی اگر ناراحتی او ادامه داشته باشد.
- کودک را داخل یک پتوی بزرگ و نازک بپیچید؛ این کار باعث می‌شود احساس امنیت و گرما کند.
- پشت کودک را ماساژ دهید؛ شکم کودک را روی زانوهای خود قرار داده و به‌آرامی پشت او را مالش دهید. فشاری که روی شکم وارد می‌شود به آرام شدن او کمک می‌کند. اگر کودک در حین انجام این کار خوابید، او را به پشت روی تخت قرار دهید.
- از نویز سفید استفاده کنید؛ کودک را در جایی قرار دهید که بتواند صدای جاروبرقی، لباس‌شویی یا خشک‌کن، پنکه یا دستگاه نویز سفید را بشنود. در حین انجام این کار کودک را به‌آرامی تکان دهید. حرکت ریتمیک ثابت و صدای آرام‌بخش ممکن است به خوابیدن او کمک کند. با این حال، هرگز کودک را بهشدت تکان ندهید و او را روی ماشین لباس‌شویی یا خشک‌کن نگذارید.
- بهترین درمانهای خانگی برای ۱۷ بیماری شایع در کودکان
- نویز سفید چیست و چه تاثیری روی فرآیند خواب می‌گذارد؟
۲. تغییر شیوه‌ی غذا دادن به کودک
تغییر شیوه‌ی غذا دادن به کودک میتواند کمی تسکین‌دهنده باشد. به فرزندتان در حالی که صاف نشسته است با شیشه شیر بدهید و در حین شیر دادن و بعد از آن به‌طور منظم آروغ او را بگیرید. استفاده از شیشه شیر زاویه‌دار برای غذا دادن به کودک در حالت نشسته ایدئال است. بطری کیسه‌ای تاشو هم میتواند بلع هوا را توسط کودک کاهش دهد.
۳. تغییر رژیم غذایی کودک یا مادر
اگر راهکارهای فوق در کاهش گریه مؤثر نباشند، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که برای مدت کوتاهی تغییر رژیم غذایی را امتحان کنید. با این حال، به یاد داشته باشید که اگر کودک شما آلرژی غذایی داشته باشد، احتمالا علائم و نشانه‌های دیگری مانند بثورات پوستی، خس‌خس سینه، استفراغ یا اسهال را هم تجربه می‌کند.
۴. تغییر رژیم غذایی شامل موارد زیر است:
- تغییر شیر خشک؛ در صورتی که کودک شیر خشک می‌خورد، پزشک توصیه می‌کند که یک هفته از شیر خشک حاوی پروتئین هیدرولیزشده استفاده کنید که پروتئین‌های آن به اندازه‌های کوچک‌تر تجزیه شده‌اند.
- تغییر رژیم غذایی مادر؛ اگر در دوران شیردهی به‌سر می‌برید، می‌توانید رژیم فاقد آلرژن‌های غذایی رایج مانند لبنیات، تخم‌مرغ، آجیل و گندم را امتحان کنید. همچنین ممکن است لازم باشد غذاهای بالقوه تحریک‌کننده مانند کلم، پیاز یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار را حذف کنید. هر بار فقط یک ماده‌ی غذایی را حذف کنید و این انتظار را داشته باشید که اثربخشی این کار بعد از دو هفته مشخص شود.
بیش از حد به کودک خود غذا ندهید، چرا که میتواند باعث ناراحتی او شود. به طور کلی، سعی کنید بین هر وعده غذایی که به کودک می‌دهید حداقل ۲ تا ۲/۵ ساعت فاصله باشد.
۵. درمانهای آینده
برهم تعادل باکتری‌های مفید در دستگاه‌ی گوارش میتواند به قولنج منجر شود. یکی از درمان‌هایی که محققان در حال بررسی اثربخشی آن هستند، استفاده از باکتری‌های مفید (پروبیوتیک‌ها) برای ایجاد تعادل باکتریایی است.
بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که باکتری لاکتوباسیلوس روتری میتواند مدت زمان گریه کردن کودک را کاهش دهد. این مطالعات معمولا روی گروه‌ی کوچکی از کودکان انجام شده‌اند و نتایج آنها تا حدودی ضد و نقیض است. اکثر متخصصان معتقدند که در حال حاضر شواهد کافی برای حمایت از درمان قولنج با پروبیوتیک‌ها وجود ندارد.
۶. دارودرمانی
از آنجا که قولنج بخشی طبیعی زندگی بعضی از نوزادان است و مضر نیست، معمولا تجویز دارو توصیه نمی‌شود. اما اگر نگران هستید یا به‌سختی می‌توانید با آن کنار بیایید، با پزشک در مورد بهترین داروی کولیک نوزادان که میتواند شامل موارد زیر باشد مشورت کنید:
- قطره‌ی سایمتیکون؛ سایمتیکون به خروج گاز از دستگاه‌ی گوارش کودک می‌کند و درد شکم را تسکین میدهد.
- قطره‌ی لاکتاز؛ لاکتاز آنزیمی است که لاکتوز (قند شیر) را به دو قند دیگر به نام‌های گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌کند. افراد مبتلا به کمبود لاکتاز ممکن است پس از مصرف لبنیات دچار مشکلات گوارشی شوند. قطره‌ی لاکتاز به جلوگیری از بروز این مشکل کمک می‌کند.
۷. طب جایگزین
در چند مطالعه‌ی کوچک نتایج متفاوتی در مورد استفاده از درمانهای جایگزین مشاهده شده است، اما شواهد کافی در مورد فواید و خطرات این روش‌ها وجود ندارد. درمانهای جایگزین تحت بررسی عبارتند از:
- دمنوش‌های گیاهی
- داروهای گیاهی، مانند روغن رازیانه
- آب قند
- گریپ واتر (ترکیبی از آب و گیاهان)
- ماساژدرمانی
- کایروپراکتیک
- طب سوزنی
خطرات شناخته‌شده‌ی راهکارهای فوق شامل موارد زیر است:
- استفاده‌ی منظم از دمنوش‌های گیاهی یا سایر مواد مایع ممکن است به کاهش مصرف شیر یا کاهش سطح سدیم در خون منجر شود.
- مقررات دقیقی درباره‌ی این محصولات وجود ندارد، بنابراین ممکن است آلوده باشند یا به تمام مواد تشکیل‌دهنده‌ی آنها روی برچسب محصول اشاره نشده باشد.
- بعضی از داروهای هومیوپاتی حاوی مقادیر کمی از مواد بالقوه سمی هستند.
قبل از اینکه برای تسکین کولیک نوزاد به سراغ درمانهای جایگزین بروید، حتما با متخصص اطفال مشورت کنید.
خودمراقبتی والدین
مراقبت از کودکی که کولیک دارد حتی برای والدین باتجربه میتواند خسته‌کننده و استرسزا باشد. اگر فرزندتان از کولیک نوزاد رنج می‌برد، استراتژی‌های زیر به شما در مراقبت از خودتان کمک می‌کنند:
- استراحت کنید؛ همراه با همسرتان به‌صورت نوبتی از کودک مراقبت کنید یا از یک دوست بخواهید که برای مدت کوتاهی مسؤولیت نگهداری او را به عهده بگیرد. سپس در صورت امکان، از خانه خارج شوید.
- کودک را روی تخت بگذارید؛ اگر لازم است در هنگام کردن گریه کردن کودک برای مدتی او را روی تخت بخوابانید تا بتوانید آرامش خود را دوباره به دست آورید.
- احساسات خود را بیان کنید؛ طبیعی است که والدین در این شرایط احساس درماندگی، افسردگی، گناه یا عصبانیت کنند. احساسات خود را با اعضای خانواده، دوستان و پزشک فرزندتان در میان بگذارید.
- خودتان را قضاوت نکنید؛ موفقیت خود را به‌عنوان پدر یا مادر با میزان گریهی فرزندتان نسنجید. بروز قولنج به نحوه‌ی مراقبت شما ربطی ندارد.
- مراقب سلامتی خود باشید؛ غذاهای سالم بخورید. زمانی از روز را برای ورزش کردن یا پیاده‌روی اختصاص دهید. وقتی کودک می‌خوابد، در صورت امکان شما هم استراحت کنید. از نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر بپرهیزید.
- به یاد داشته باشید که کولیک نوزاد موقتی است؛ قولنج اغلب بعد از سه تا چهار ماهگی بهبود می‌یابد.
- یک برنامه‌ی نجات داشته باشید؛ در صورت امکان، با یکی از دوستان یا خویشاوندان خود برنامه‌ای بچینید که وقتی استرس دارید این فرد به کمک شما بیاید.
کلام پایانی
کولیک نوزاد مشکل رایجی است که بسیاری از کودکان در ماه‌های اول تولد با آن مواجه می‌شوند. معمولا این مشکل خودبه‌خود برطرف می‌شود؛ اما از آنجا که استرس زیادی به والدین وارد می‌کند، باید با راه‌های مقابله با آن آشنا باشید. اگر راهکارهایی که در این مقاله به آنها اشاره کردیم در آرام کردن کودک مؤثر نبودند، برای بررسی بیشتر به متخصص اطفال مراجعه کنید.
منابع: mayoclinic, healthychildren, medicalnewstoday
