کلاستروفوبیا چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟
کلاستروفوبیا یا ترس از فضاهای بسته هنگامی که با توانایی شما در محل کار، مدرسه یا انجام کارهای روزمره تداخل پیدا می‌کند به یک فوبیا تبدیل می‌شود. محرکهای رایج آن تونل‌ها، آسانسورها، قطارها و هواپیماها هستند. درمان اصلی آن رفتار درمانی است. روش دیگر درمان شامل ریلکسیشن، تمرین‌های تنفس عمیق و عضویت در گروه حمایتی است.
کلاستروفوبیا چیست؟
کلاستروفوبیا ترس شدید از فضای بسته یا محبوس است. بسیاری از ترس‌ها منطقی به نظر می‌رسند. همه‌ی ما تلاش می‌کنیم از چیزهایی که باعث ناراحتیمان می‌شوند اجتناب کنیم. تفاوت بین ترس و فوبیا ترس شدید و غیرمنطقی نسبت به یک یا چند چیز یا موقعیت است. همچنین در فوبیاها سطح ترس با خطر واقعی موجود در شی یا موقعیت ترسناک همخوانی ندارد.
زمانی که ترس با توانایی انجام کارهای روزمره‌تان تداخل پیدا می‌کند فوبیا به یک مشکل سلامتی تبدیل می‌شود و می‌تواند تواناییتان برای کار موثر را محدود کرده، به روابطتان فشار وارد کرده و عزت نفستان را کاهش دهد.
چه موقعیت‌هایی می‌توانند محرک کلاستروفوبیا باشند؟
محرکهای رایج کلاستروفوبیا عبارت‌اند از :
- تونل
- آسانسور
- قطار
- هواپیما
- ماشین‌های کوچک
- غارها
- دستگاه‌های عکسبرداری MRI
- انبارها
- اتاق‌های کوچک بدون پنجره یا با پنجره‌هایی که قابل باز شدن نیستند
- فکر کردن درباره‌ی بودن در یک فضای بسته
کلاستروفوبیا شبیه چیست؟
در صورتی که کلاستروفوبیا دارید از بودن در فضای بسته یا تنگ دچار احساس اضطراب می‌شوید. ممکن است در تمرکز کردن و عملکرد دچار مشکل شوید. همچنین افکار بودن در فضای بسته شما را احاطه کنند. این افکار حتی ممکن است شما را شب هم بیدار نگه دارند.
کلاستروفوبیا چقدر رایج است؟
حدود ۱۲.۵ درصد افراد کلاستروفوبیا دارند . میانگین افراد با یک فوبیای خاص مانند کلاستروفوبیا از سه شی یا موقعیت می‌ترسند. حدود ۷۵ درصد افراد با یک فوبیای خاص از بیش از یک شی یا موقعیت می‌ترسند.
چه کسانی به کلاستروفوبیا دچار می‌شوند؟
کلاستروفوبیا در زنان بیشتر از مردان رایج است. اگرچه هر کسی در هر سنی می‌تواند دچار یک فوبیای خاص شود، اما این فوبیا بیشتر در کودکان و جوانان رخ می‌دهد.
نشانه‌های کلاستروفوبیا چه مواردی هستند؟
نشانه‌های کلاستروفوبیا مشابه نشانه‌های اضطراب و حملات پانیک هستند. در این فوبیا ممکن است برخی نشانه‌ها را تجربه کنید. نشانه‌های فیزیکی عبارت‌اند از:
- عرق کردن یا لرزش
- تنگی در قفسه‌ی سینه یا ضربان قلب سریع
- نفس کشیدن دشوار یا تنفس سریع
- لرز یا برافروختگی (قرمزی یا داغ شدن صورت)
- احساس خفگی
- ناراحتی معده یا احساس اضطراب و استرس در شکم
- سرگیجه، احساس غش یا سبکی مغز
- خشکی دهان
- احساس گیجی یا سرگردانی
- بی‌حسی یا مور مور شدن
- زنگ زدن گوش‌ها
- گریه کردن، بد اخلاقی، یخ زدن یا چسبیدن (علائم خاص فوبیا در کودکان)
و نشانه‌های احساسی:
- ترس از دست دادن کنترل
- ترس از غش کردن
- ترس از وحشت
- ترس از احاطه شدن با اضطراب
- ترس از نیاز شدید به ترک موقعیت
- داشتن درک از اینکه ترس منطقی نیست اما نمی‌توانید بر آن غلبه کنید.
- ترس از مرگ
چه چیزی باعث کلاستروفوبیا می‌شود؟
اینکه چه چیزی باعث کلاستروفوبیا می‌شود به صورت کامل درک نشده است. محققان باور ارند که دلایل ایجاد کلاستروفوبیا شامل:
- یک اتفاق وحشتناک در کودکی؛ برخی از بزرگسالانی که کلاستروفوبیا دارند می‌گویند یک یا دو بار در کودکی در یم فضای تنگ و بسته گیر افتاده و حبس شده‌اند.
- یک رویداد محرک پس از کودکی؛ ممکن است رویداد محرکی مانند گیر افتادن در آسانسور یا تجربه‌ی آشفتگی شدید در هواپیما را داشته باشید.
- در کودکی در معرض کلاستروفوبیای والدین قرار گرفتن؛ در صورتی که احساس اضطراب یکی از والدینتان در واکنش به فضای بسته را احساس کرده باشید ممکن است شما هم دچار کلاستروفوبیا شوید.
دانشمندان معتقدند که مواد شیمیایی عصبی ناحیه‌ای از مغز به نام آمیگدالا در حضور ترس بیش از حد تحریک می‌شوند. علاوه بر این تصور می‌شود که یک جهش ژنتیکی می‌تواند در صورت داشتن نقص ژنی خطر کلاستروفوبیا را افزایش دهد.
کلاستروفوبیا چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورتی که کلاستروفوبیا دارید از فضای بسته می‌ترسید و این می‌دانید که این یک مشکل است، زیرا در اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است در آن‌ها با فضای بسته مواجه شوید احتیاط می‌کنید.
مسئول مراقبت از سلامت شما می‌خواهد تائید کند که ترس شما در واقع یک فوبیا است و ترس عادی نیست و اینکه نتیجه‌ی یک وضعیت پزشکی یا اختلال روانپزشکی هم نیست.
فوبیاها به صورت چشمگیری در توانایی زندگی عادی مداخله ایجاد می‌کنند. مسئول مراقبت از سلامتتان یک پرسش‌نامه به شما می‌دهند که در آن به صورت مستقیم از شما پرسیده شده کلاستروفوبیا چگونه بر زندگیتان تاثیر گذاشته است؟ با چه شدتی ترس را احساس می‌کنید و اغلب هر چند مدت یکبار به سراغتان می‌آید؟ این فوبیا چگونه بر تعاملاتتان با دوستان و اقوامتان تاثیر گذاشته و چگونه با آن کنار آمدید؟ علاوه بر این‌ها ممکن است سوالات دیگری مانند تغییرات اخیر زندگی، عوامل ایجاد کننده‌ی استرس و داروها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را هم از شما بپرسد.
در صورتی که همه‌ی موارد زیر را داشته باشید مراقب سلامتتان کلاستروفوبیا را تشخیص می‌دهد:
- ترس از فضاهای بسته شدید باشد و به مدت شش ماه یا بیشتر وجود داشته باشد.
- ترس یا اضطراب فرد درباره‌ی یک موقعیت یا شی‌ء باشد در این شرایط شامل فضاهای بسته مانند آسانسور یا ماشین کوچک می‌شود.
- ترس و اضطراب فرد تقریبا همیشه به محض مواجه شدن با ترس خاص یا فکر کردن درباره‌ی موقعیت ترسناک اتفاق می‌افتد.
- فرد از موقعیت ترسناک یا تحمل آن با ترس یا اضطراب شدید اجتناب می‌کند.
- ترس فرد با خطر واقعی تناسبی ندارد.
- ترس فرد باعث ناراحتی قابل توجه او شده یا به طور قابل توجهی توانایی او را برای عملکرد مختل می‌کند.
کلاستروفوبیا چگونه درمان می‌شود؟
مواجهه درمانی و درمان شناختی رفتاری دو درمان اصلی برای کلاستروفوبیا هستند.
مواجهه درمانی
در این نوع روان‌درمانی به آرامی در معرض موقعیت ترسناک قرار می‌گیرید. با قرار گرفتن به صورت تدریجی و تکرارهای مداوم هدف این است که فرد در موقعیت ترسناک خاص احساس راحتی کند.
مواجهه درمانی شامل:
- مواجهه‌ی مستقیم با فوبیای ترسناک خود به صورت آنی و در لحظه
- یادآوری و توصیف تجربه‌ی دردناک خود
- نگاه کردن به تصاویر یا استفاده از واقعیت مجازی برای نزدیک شدن به تجربه‌ی ترس واقعی با وجود بودن در محیط امن
مواجهه درمانی می‌تواند در گام‌های متعددی انجام شود. درمانگری همچنین شامل ریلکسیشن و تمرین‌های تنفس است. روانشناس شما برنامه‌ی منحصر به فردی را بر اساس نشانه‌ها برایتان تنظیم می‌کند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
این مدل روان درمانی روی مدیریت فوبیا با تغییر طرز تفکر، احساس و رفتار تمرکز می‌کند.
در طول درمان شناختی رفتاری شما:
- درباره‌ی نشانه‌هایتان صحبت می‌کنید و احساسی که دارید را توصیف می‌کنید.
- فوبیای خود را عمیق‌تر بررسی می‌کنید تا درکی از چگونگی پاسخگویی پیدا کنید.
- تشخیص، بازارزیابی و تغییر تفکر را یاد می‌گیرید.
- از مهارت‌های حل مساله برای یاد گرفتن چگونگی کنار آمدن با این فوبیا استفاده می‌کنید.
- به جای اجتناب از فوبیا با آن روبرو می‌شوید.
- یاد می‌گیرید چگونه ذهن و بدن خود را آرام نگه دارید.
آیا برای درمان کلاستروفوبیا از دارو استفاده می‌شود؟
علاوه بر درمانگری و استراتژی‌های درمان، داروها هم گاهی اوقات برای کوتاه مدت برای درمان اضطراب ایجاد توسط کلاستروفوبیا استفاده می‌شوند. به عنوان مثال مراقب سلامتتان ممکن است داروهایی را برای اضطرابتان تجویز کند. دو دسته‌ی اصلی داروها که اغلب تجویز می‌شوند عبارت‌اند از:
- بنزودیازپین‌ها مانند داروهای ضداضطراب از جمله آلپرازولام، کلونازپام و دیازپام.
- مهر کننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین مانند پارکوستین یا اسکیتالوپرام.
برای مقابله‌ی بهتر با کلاستروفوبیا چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟
علاوه بر مراجعه به مسئول مراقبت سلامتیا روانشناس می‌توانید هر کدام از موارد زیر که باعث ایجاد احساس راحتی در شما می‌شوند را انجام دهید:
- با فردی که مورد اعتمادتان است صحبت کنید؛ داشتن فردی که به ترس‌های کلاستروفوبیایی شما گوش می‌دهد برایتان کمک کننده خواهد بود.
- استراتژی‌هایی را برای آرامش یاد بگیرید؛ تمرین‌های تنفس عمیق (آرام و به صورت عمیق از طریق بینی دم را انجام داده، سه دقیقه نفس خود را نگه دارید سپس به آرامی از طریق دهان باز به آرامی بازدم انجام دهید)، مدیتیشن، ذهن‌آگاهی، آرام‌سازی تدریجی عضلات (فشار و رها سازی گروه‌های ماهیچه‌ها) و روش‌های دیگر برای آرامش را انجام دهید. با تجسم تمرکز خود را روی چیزی قرار دهید که شما را آرام می‌کند.
- به یک گروه حمایتی بپیوندید؛ گروه‌های حمایتی می‌توانند در دانستن این مطلب که شما تنها نیستید و به اشتراک‌گذاری نکات و توصیه‌های غلبه بر ترس کمک کننده باشند. به عنوان مثال در صورتی که از پرواز می‌ترسید بررسی کنید و ببینید که آیا ایرلاینی که انتخاب کرده‌اید کلاس ترس از پرواز ارائه می‌کند.
- از خودتان مراقبت کنید؛ رژیم غذایی متعادلی داشته باشید، عادت خواب خوبی را دنبال کرده و حداقل ۵ روز در هفته را ورزش کنید. انتخاب‌های سبک زندگی سالم می‌توانند اضطراب را کاهش دهند.
در صورتی که برایمان کلاستروفوبیا تشخیص داده شد چه انتظاری می‌توانیم داشته باشیم؟
یک فوبیا بدون درمان می‌توان در تمام طول عمر باقی بماند و فرد را از دیگران و فعالیت‌های اجتماعی منزوی کند. خوشبختانه فوبیاها قابل درمان هستند. روان درمانی، به صورت خاص مواجهه درمانی به ۹۰ درصد افرادی که متعهد به تمرین تکنیک‌هایی که به آن‌ها آموخته شده هستند کمک می‌کند. ممکن است در عرض چند هفته تا چند ماه متوجه تغییرات و پیشرفت‌هایی بشوید.
با داشتن کلاستروفوبیا چگونه می‌توان خود را برای تست عکسبرداری MRI آماده کرد؟
در ابتدا در نخستین ملاقات پزشکی خود به مسئول مراقبت سلامت خود بگویید که کلاستروفوبیا دارید. او ممکن است دارویی برایتان تجویز کند که مدت کوتاهی قبل از انجام MRI بخورید تا به آرام ماندن اعصابتان کمک کند. بسته به اینکه کدام قسمت از بدنتان مورد آزمایش قرار می‌گیردگزینه‌های دیگری هم در حین اسکن MRI وجود دارد. حتما سوال کنید که آیا دستگاه MRI باز در دسترس هست و می‌توان از آن برای تست شما استفاده کرد؟
بدانید که یک نسیم ملایم روی صورتتان خواهید وزید، یک هدست برای باتک کردن نویز یا گوش کردن به آهنگ در طول اسکن در دسترس است و در صورتی که احساس ناراحتی کنید و بخواهید از دستگاه بیرون بیایید دکمه‌ی پانیک در دسترستان قرار دارد. همچنین تکنسین شما در طول اسکن با شما صحبت می‌کند. نکات دیگر برای آرام نگه داشتن خود عبارت‌اند از:
- چند نفس عمیق و آرام قبل از وارد شدن به دستگاه بکشید.
- از زمانی که دراز می‌کشید چشمانتان را ببندید و خودتان را در جایی که برایتان آرام و آرامش بخش است تصور کنید.
چگونه متوجه شویم که چه زمانی باید برای کلاستروفوبیای خود باید به دکتر مراجعه کنیم؟
در صورتی که ترس شدید از فضاهای بسته‌تان به شکل زیر بود باید به پزشک مراجعه کنید:
- در کارهای روزمره‌تان از جمله عملکرد کار یا مدرسه اختلال ایجاد می‌کرد.
- شما را از فعالیت‌ها یا رویدادهای خاص با خانواده و دوستان دور نگه می‌دارد.
- اغلب اوقات فکرتان را مشغول می‌کند.
- شما را در شب بیدار نگه می‌دارد.
در پایان
درک این نکته راحت است که بسیاری از افراد فوبیا دارند. اما پزشک آماده‌ی کمک به این افراد است. خبر خوب این است که کلاستروفوبیا یک بیماری قابل درمان است. با درمان و تعهد به تمرین تکنیک‌هایی که در درمانگری یاد گرفتید، می‌توانید کنار آمدن با محرک‌ها، مدیریت فضاهای بسته و لذت بردن از زندگی را یاد بگیرید.
منبع: Cleveland Clinic
